الهه رسا
کاری را که او پیش می‌برد، از نظر خودش نوری در قلب تاریکی و شور زیستن در جوار مرگ تدریجی است. خاطره جامی دختری از سرزمین هرات، در روزگاری‌که طالبان زنان را خانه‌نشین کرده، فروشگاه آنلاین کتاب راه‌اندازی کرده است. با گذشت یک و نیم سال از آغاز این کار، ماهانه ۵۰ تا ۶۰ جلد کتاب را به دست مشتریان خود می‌رساند.
خاطره‌ی۲۰ ساله می‌گوید، بیشتر کسانی‌که کتاب درخواست می‌دهند، دختران هستند. او این کارش را بیشتر نوعی مقاومت و مبارزه علیه محدودیت‌های طالبان تعریف می‌کند: «در زمانی‌که آن‌ها [طالبان] مانع ما می‌شوند، زنان و دختران از این فرصت استفاده می‌کنند و در خانه‌های شان به مطالعه و توسعه‌ی دانش خود ادامه می‌دهند.»
پیشه‌ی کتاب‌فروشی عموما در افغانستان، به‌ویژه در هرات شغلی مردانه تلقی می‌شود. به گفته‌ی خاطره، کارش از این جهت نیز نوعی تابوشکنی بوده است.
خاطره دانشجوی سال دوم رشته‌ی جامعه‌شناسی در دانشگاه هرات است. او می‌گوید، کارش بر خلاف توقع خود و دوستانش، مورد استقبال قرار گرفته است. او باور دارد، دخترانی‌که در سایه‌ی حاکمیت طالبان در حصار خانه زندانی شده‌اند، به کتاب‌خوانی روی آورده‌اند تا این روزهای«جهنمی» را سپری کنند.
خاطره می‌گوید: «دوستانم می‌گفتند، وقت خود را ضایع نکن. در هرات روحیه‌ی کتاب‌خوانی وجود ندارد؛ اما من در روزهای اول، کتاب‌های خود را با فیصدی کم‌تر از قیمت اصلی در بازار برای فروش گذاشتم و مورد استقبال قرار گرفت.»
خاطره«فروشگاه آنلاین کتاب» را با هزینه‌ی یک هزار افغانی آغاز کرد. او می‌گوید، هرچند از این کار توقع مادی نداشته؛ اما حالا این کار به بخشی از درآمد خانواده‌اش تبدیل شده است. او دست‌کم تا ۸ هزار افغانی از این کار در ماه درآمد دارد.
با حاکمیت طالبان، وضعیت کتاب‌فروشی‌ها رو به وخامت است. این گروه بر ناشران و کتاب‌فروشی‌ها قیودات وضع کرده و گفته‌اند، کتاب‌هایی‌که محتوایی مغایر با ارزش‌های اسلامی و فرهنگ افغانستان دارد، جمع‌آوری و توقیف می‌شوند.
اما دست طالبان از سانسور و محدودیت بر کار خاطره کوتاه است. خاطره جامی گفته است، در صفحه‌ی انستاگرام«فروشگاه آنلاین کتاب» حدود شش هزار دنبال کننده دارد که بیشتر شان دختران هستند.
خاطره تنها مدیر این صفحه است. او می‌گوید، شب و روز بدون وقفه به پرسش‌های مشتریان در شبکه‌های اجتماعی پاسخ می‌دهد. او از طریق پیام شخصی حساب کاربری فروشگاه در انستاگرام، سفارش می‌گیرد و کتاب را توسط پیک موتوری به دست مشتریان خود می‌رساند.
خاطره جامی می‌گوید: «مشتریان عکس کتاب، اطلاعات در مورد آن و نویسنده را از صفحه‌ی فروشگاه آنلاین کتاب می‌خوانند و فرمایش می‌دهند. من هفته‌وار فرمایش ۱۰ الی ۱۵ مشتری را گرفته و در روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه کتاب را به آدرسی‌که مشتری مشخص کرده، توسط پیک موتوری ارسال می‌کنم و در همان جا پول را اخذ می‌کنیم.»
دامنه‌ی فعالیت فروشگاه آنلاین کتاب، تا کنون فقط محدود به هرات و بلخ است. خاطره برای ترغیب مشتریان خود، دست به ابتکار‌های جالبی می‌زند. مثلا او ابتدا کتاب را می‌خواند و نکات وسوسه‌انگیز و عمده‌ی کتاب را در صحفه‌ی فروشگاه می‌گذارد.
«او به سفر مرگ رفته بود؛ اما چون قادر به تحمل تنهایی نبود، از آن دنیا بازگشته بود.» این بریده‌ای از رمان«صدسال تنهایی» اثر ماندگار گابریل گارسیا مارکیز است که خاطره در صفحه‌ی فروشگاه پست کرده است.
شمعی در دل تاریکی
خاطره عضو یک خانواده‌ی چهار نفری است. او قربانی خشونتی است که حتا پیش از طالبان از زنان افغانستان قربانی می‌گرفت. می‌گوید، پدرش به مواد مخدر اعتیاد داشت و دو سال قبل از مادرش جدا شده است.
خاطره با گلوی بغض‌کرده داستان تلخ زندگی‌اش را روایت می‌کند: «در دوران کودکی بسیاری از روز و شب‌ها با درماندگی شاهد لت‌و‌کوب مادرم توسط پدرم بودم. تا هنوز خاطرات تلخ دوران کودکی خود را فراموش نکرده‌ام و امیدوارم هیچ‌کس به‌ویژه هیچ کودکی، چنین تجربه‌ا‌ی را از سر نگذراند.»
خشونت‌های کلامی و فزیکی پدرش باعث شده بود که او افسرده و گوشه‌گیر شود. خاطره گفته است، حتا انگیزه نداشت در مکتب درس بخواند: «در خانواده‌ای که پدر خانواده نباشد، طبعا سختی‌های خود را دارد. هم از لحاظ اقتصادی و هم عاطفی. من در زمانی‌که به پدرم ضرورت داشتم، در کنارم نبود. همیشه در خانه‌ی ما جنگ و دعوا بود.»
خاطره زمانی‌که صنف دهم مکتب شد، علاقه به کتاب‌خوانی مثل نوری در ضمیرش روشن شد. از همان زمان او با کمک مطالعه و کتاب‌خوانی، بر افسردگی و مشکلات ناشی از خشونت غلبه کرد. مکتب را تمام کرد و به گفته‌ی خودش، دانشجوی پرشور دانشگاه شد.
وقتی دوباره در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، گروه طالبان بر افغانستان تسلط یافته و شروع به وضع محدودیت بر زنان و دختران کردند، خاطره هم به این فکر افتاد که چگونه تجربه‌ی خود از غلبه بر ناامیدی و افسردگی را برای کمک به دختران دیگر به کار بگیرد.
او می‌گوید، دختران یا باید به کتاب پناه ببرند، یا تسلیم مرگ تدریجی شوند: «من با این کار خود در واقع می‌خواستم نشان بدهم که زنان و دختران می‌توانند در دل تاریکی شمع دانش را روشن نگه‌دارند، با مطالعه زندگی خود را متحول نموده و این روزنه‌ی امیدی برای فردای بهتر باشد.»
«فروشگاه آنلاین کتاب» با همین هدف و با شعار«دختران می‌توانند هر کاری انجام دهند» شروع به فعالیت کرد: «همه‌ی ما دختران دوره‌ی خیلی سختی را سپری می‌کنیم، من دختران زیادی را می‌شناسم که از ماندن در چهاردیواری خانه افسرده شده‌اند و رنج می‌برند.»
گزارش‌های ناظران بین‌المللی نیز نشان می‌دهد که وضعیت سلامت روان زنان و دختران در زیر حاکمیت طالبان بدتر شده است.
چندی پیش تام وست، نماینده‌ی ویژه ایالات متحده برای افغانستان گفته بود، زنان و دختران افغان که مجبور به نشستن در خانه شده اند، فشار روانی شدیدی را تجربه می‌کنند.
درگزارشی که قبلا رسانه‌ی رخشانه نیز نشر کرده بود، مشخص شده بود که بیشتر مراجعه‌کنندگان صحت روانی در هرات، زنانی بودند که شغل شان را از دست داده بودند و همچنان دانشجویان دختری که از تحصیل بازمانده‌اند. یعنی از۲۵۰ مراجعه‌کننده‌ی روزانه در بخش صحت روانی هرات، ۷۵ درصد آن زنان و دختران بودند.
خاطره در تلاش است که در شهر هرات کافه‌‌کتاب ویژه‌ی زنان و دختران را راه‌اندازی کند. بخشی از راه را هم رفته است. در یک فروشگاه بزرگ در مرکز شهر هرات دکانی به کرایه گرفته است؛ اما مطمئین نیست که محدودیت‌های طالبان این فرصت را به او می‌دهد، یا نه؟
سوسن ۲۵ ساله، ساکن شهر هرات است. او کارمند یکی از موسسات خارجی مقیم هرات است و به تازگی فروشگاه آنلاین کتاب در انستاگرام را دنبال می‌کند. او کتاب آموزش زبان ترکی را برای خود از فروشگاه آنلاین کتاب سفارش داده است.
سوسن می‌گوید: «من در یکی از مراکز آموزشی، زبان ترکی را فرا می‌گرفتنم؛ اما با فرمان طالبان این مرکز برای دختران دیگر آموزش نمی‌دهد و من نتوانستم دوره‌ی آموزش زبان ترکی را تکمیل کنم. حالا خوشحال هستم که این صفحه ایجاد شده و من با سفارش کتاب‌های ترکی می‌توانم در خانه بیاموزم.»
پروین ۲۷ ساله، فارغ از دانشکده‌ی هنرهای دانشگاه هرات است. او کتاب ۹ جلدی«عشق‌های فراموش‌شده» را از فروشگاه آنلاین کتاب خریداری کرده است. از نظر پروین، کار خاطره سرشار از تنوع و شگفتی است.
او گفته است: «طالبان با وضع محدودیت‌ها، تلاش دارند تا نیمی از پیکر جامعه را از علم و دانش دور کنند؛ اما ما نمی‌گذاریم که این‌ها[طالبان] به اهداف خود برسند.»
