بهزاد صادق
بر اساس گفته‌های منابع محلی، تا کنون هیچ کودکی در منطقهی«تریخ ناور» هلمند به مکتب نرفته است. آن‌ها در جنگ چشم باز کرده و زمانی‌که بزرگ‌تر شدند، مجبور به کار کردن در مزارع می‌شوند.
«تریخ ناور» منطقه‌ای در بیست کیلومتری شهر لشکرگاه، مرکز ولایت هلمند است. این منطقهی وسیع بین ولسوالی‌های مارجه، نادعلی و ناوه قرار گرفته است. از نظر تقسیم‌بندی اداری، مربوط ولسوالی مارجه می‌شود. جاده‌های منتهی به آن هرچند پخته‌کاری شده؛ اما به دلیل انفجار بیش از حد ماین، کم‌تر جای آن سالم باقی مانده است.
ساکنان این منطقه گفته‌اند، جنگ باعث شده است که تا کنون هیچ کودکی در اینجا به آموزش دست‌رسی نداشته باشند.
ملا جلاد در روستای«بسم‌الله» در منطقهی«تریخ ناور» وظیفه‌ی ملا امامی مسجد محله را به دوش دارد. روستایی با پانزده خانه. او می‌گوید، منطقهی آنان به دلیل این‌که کمربند امنیتی بود، همیشه شاهد جنگ‌های متواتر بوده است: «ارقام قربانیان معلوم نیست. تریخ ناور یک منطقهی وسیع است. فقط در قریه‌ی ما چهار نفر کشته شدند و یک بار بر اثر پرتاب هاوان در یک خانه، یک زن و یک ریش‌سفید زخمی شدند.»
به گفته‌ی ملا جلاد، «تریخ ناور» از ۱۳۰۰۰ خانه تشکیل شده است. نام دیگر این ولسوالی در میان مردم«کشتارگاه» است. یعنی در بیست سال گذشته شدت جنگ به حدی بوده که کمترخانواده‌ای بوده است که بر روی گلیم غم از دست دادن اعضایش ننشسته باشد.
در«تریخ ناور» اکثر کودکانی که در سن‌و‌سال رفتن به مکتب قرار دارند، مصروف کار در مزرعه‌ی پنبه هستند. هیچ ساختمان مکتبی در این منطقهی وسیع ساخته نشده است.
همت‌الله، نوجوانی پانزده ساله در منطقهی تریخ ناور که روزانه مشغول کار در مزرعه است، با حسرت و ناامیدی می‌گوید، دوست دارد که به مکتب برود؛ اما هنوز این حسرت در دلش مانده است: «اینجا نه مکتب است، نه مدرسه، از دولت می‌خواهیم اینجا مکتب بسازد. این کودکان همگی بی‌تعلیم ماندند، من خودم بی‌تعلیم هستم، بزرگ شدم، حالا هم می‌خواهم درس بخوانم. اینجا کار می‌کنم. اگر مکتب ساخته شود، می‌توانیم کار کنیم و درس بخوانیم. کودکان دیگر نباید مثل ما بی‌سواد کلان شوند.»
بیشتر ولسوالی‌های هلمند در بیست سال گذشته، به دلیل فعالیت طالبان شاهد جنگ‌های شدیدی بوده است. ساکنان این ولایت بیش از هرجای دیگر از جنگ متاثر بوده‌اند.
از بزرگ‌ترین موانع در برابر آموزش و پرورش کودکان در این ولایت، طالبان بوده‌اند. مکاتب بسیاری در بیست سال گذشته در این ولایت توسط طالبان تخریب شد. همچنان به دلیل جنگ‌های دوامدار، موسسات همکار و دولت پیشین قادر به ساخت مکاتب در مناطق دوردست و ولسوالی‌های هلمند نبوده‌اند.
اگر جنگ‌های ۲۰ ساله‌ی طالبان نبود، شاید سرنوشت کودکانی مثل سیف‌الله، اکنون به گونه‌ی دیگری رقم می‌خورد. او در سن دوازده سالگی حتی قادر به نوشتن حروف الفبا نیست. صبح‌های زود باید برای کار در یک مزرعه حاضر شود و روزانه تا پنجاه افغانی مزد می‌گیرد: «ما می‌خواهیم اینجا مکتب ساخته شود. کار زمین را هم می‌کنیم، به مکتب هم می‌رویم. زیرا با تعلیم می‌توان معلم شد. حالا خیلی خسته هستم.»
تمام کودکان منطقهی«تریخ ناور» مثل بسیاری از مناطق دیگر هلمند، به جای رفتن به مکتب روزانه مصروف کارهای شاقه هستند. آن‌ها از همین کودکی بار سنگین بزرگ‌سالی را به دوش می‌کشند.
با هر کودکی که در منطقهی«تریخ ناور» صحبت می‌شود، آرزوی شان رفتن به مکتب است.
تورجان ۴۵ ساله، باشنده‌ی همین منطقه است. او پدر ۳ کودک و سرپرست ۴ یتیم برادرش نیز است. هرچند در ولسوالی‌های دوردست مردم به آموزش کودکان اهمیت زیادی نمی‌دهند؛ اما تورجان این گونه فکر نمی‌کند. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «۳ فرزند دارم و ۴ یتیم از برادرم بدون تعلیم مانده‌اند. از دولت می‌خواهیم مکتب برای ما بسازد، یا مدرسه بسازد که از تعلیم بی‌بهره نمانیم. {زندگی} ما اگر سختی و در مزدوری گذشته است، آینده‌ی فرزندان ما در آسایش باشد. نه مثل ما.»
آزادخان یکی از ساکنان دیگر منطقهی«تریخ ناور» در ولسوالی مارجه است. او شش فرزند دارد، ۳ دختر و ۳ پسر. آزادخان ۴۰ ساله می‌گوید: «همین امروز اگر مکتب ساخته شود، من اولادهایم را می‌فرستم. اگر مکتب نباشد، داکتر زن نیست. وطن به داکتر و معلم زن ضرورت دارد. ما از دولت و موسسات می‌خواهیم برای ما مکتب بسازند.»
در افغانستان، به‌ویژه در ولایت‌های جنوبی کشور رسم است که کودکان در کنار مکتب، به مدرسه‌ی دینی نیز می‌روند. هزاران مدرسه‌ی دینی در جنوب کشور وجود دارد که با قدرت گرفتن طالبان، به آن توجه ویژه‌ای شده است.
طبق ارقام ریاست معارف طالبان، ۳۵ مکتب در ولسوالی مارجه وجود دارد که یک هزار و ۸۷۱ دانش‌آموز دختر و ۱۱ هزار و ۲۶۰ دانش‌آموز پسر سرگرم آموزش هستند. تا کنون ۱۵۸ پسر و ۳۷ دختر در تمام ولسوالی مارجه از مکتب فارغ شده‌اند. تنها مکتب دخترانه نیز در منطقهی«بلاک ۹» است.
محمدعوض انصاری، رییس معارف طالبان در هلمند می‌گوید، ۵۰ صنف محلی از سوی دو موسسه‌ی«AREP» و «IRC» در ولسوالی مارجه فعال است که ده‌ها کودک در آن مشغول آموزش هستند. به گفته‌ی او، در هر صنف محلی از ۲۵ تا ۳۰ کودک درس می‌خوانند.
براساس گفته‌های محمدعوض انصاری، رییس معارف طالبان در هلمند، تعداد مدارس دینی در این ولایت ۸۷۲ باب است. در همین‌حال، در هلمند ۴۱۷ باب مکتب ساخته شده که از این میان ۳۱۸ مکتب فعال و ۹۹ مکتب دیگر غیر فعال است. آمار طالبان نشان می‌دهد که تعداد مدارس دینی در هلمند بیش از دو برابر مکاتب در این ولایت است.
با این حال، در منطقهی«تریخ ناور» هیچ مدرسه‌ی دینی نیز وجود ندارد. برخی از کودکان«قاعده بغدادی» و نماز را در مسجد از ملا امام می‌آموزند.
اخترمحمد، باشنده‌ی این منطقه می‌گوید: «پسرم ۲ سال می‌شود که برای درس به مسجد می‌رود؛ اما تا به حال حتی نماز خواندن را یاد نگرفته است. این که مدرسه و مکتب درست نباشد، امکان ندارد که در نیم ساعت مسجد رفتن از اینا ملا و معلم درست شود.»
جلاد آخند، ملا امام مسجد محله‌ی«بسم‌الله» در مورد آموزش کودکان در منطقهی«تریخ ناور» گفته است: «در منطقهی وسیع ما، تا مقداری که من معلومات دارم، مکتب نداریم. اگر به تازگی ساخته شده باشد، چیزی گفته نمی‌توانم؛ اما به یقین گفته می‌توانم که در اینجا در گذشته مکتب ساخته نشده است. نه هم کودکان ما در جایی ثبت شدند که درس بخوانند.»
او می‌گوید، در روستای آنان تا کنون صنف محلی نیز ایجاد نشده است. به گفته‌ی ملا جلاد، سال گذشته صنف‌های محلی در برخی از روستا‌ها توسط موسسه‌ی«IRC» ایجاد شد؛ اما پس از گذشت یک‌سال آن صنف‌ها نیز بسته شدند. براساس آماری که ملا جلاد می‌دهد، تنها در روستای«بسم‌الله» تریخ ناور، در حال حاضر ۴۰ کودک حضور دارند که همه بی‌سواد هستند.
او گفته است، مراجعه‌ی مردم برای راه‌اندازی صنف‌های محلی به موسسه‌ی «آی. آر. سی» نیز بی‌جواب مانده است: «به ما گفتند که ۱۴۰ صنف در چند جای و ولسوالی‌های مختلف داریم، ظرفیت دیگر تمام شده است… در قریه‌ی ما و اطراف ما یک‌دانه صنف هم نیست. کودکان همین‌طور بی‌سواد مانده‌اند.»
