الیاس احمدی
پیش سینما؛ شلوغ‌ترین مکان شهر غزنی است. نگاهم به جوانان و نوجوانانی می‌افتد که اطراف یک دست فروش را حلقه زده‌اند. یکی از نوجوانان برآمدگی سوتین‌های زنانه را لمس می‌کند و همه به یک‌صدا می‌خندند. دور و اطرافم بیش از ۱۰ فروشنده‌ای که وسایل مخصوص زنانه دارند، دیده می‌شوند.
پس از به قدرت رسیدن طالبان برای دومین بار، مراکزی که در شهر غزنی توسط زنان اداره می‌شد، همه یکی پی دیگر بسته شدند. اکنون هیچ فروشنده‌ای زنی در شهر غزنی وجود ندارد. زنان و دختران شهر غزنی مجبور هستند که لباس زیر، نوار بهداشتی و دیگر وسایل مورد نیازخود را از فروشندگان مرد بخرند.
شماری از دختران در شهر غزنی در صحبت با رسانه‌ی رخشانه، از مشکلات و آزار و اذیت توسط فروشندگان مرد سخن گفته‌اند.
شمسیه عبداللهی* ۲۲ ساله، پیش از سقوط حکومت پیشین در نوآباد شهر غزنی دکان داشت.او بیشتر لباس‌های زیر زنانه را می‌فروخت. او اکنون از بام تا شام، درون چهاردیواری خانه می‌ماند.
شمسیه در دکانش در کنار وسایل آرایشی و بهداشتی، سوتین، نیکر و نوارهای بهداشتی هم می‌فروخت و مشتریانش که همه زنان بودند، به راحتی می‌توانستند با او صحبت کنند: «با خیال راحت می‌آمدند. قیمت شه می‌پرسیدند، تاریخ انقضا، روش استفاده و اینا رَ همه ما برشان می‌گفتیم. اگه واسکت و اینا کار داشتند، سایز دلخواه خود را می‌خریدند. اگر احیانا کلان یا خورد می‌شد؛ پس می‌آوردند و ما تبدیل می‌کردیم.»
شمسیه گفته است، وضعیت به جایی رسیده که دیگر او خودش هم نمی‌تواند وسایل خصوصی‌اش را با خیال راحت خریداری کند: «وقتی در مورد مشخصات جنس و یا روش استفاده یا در هر موردی کمی بیشتر با فروشنده‌های مرد صحبت می‌کنیم، بعضی‌های شان گپای بد خود رَ می‌گویند. که باعث آزار و اذیت و شرم ما می‌شود.»
پس از به قدرت رسیدن طالبان برای دومین بار، هزاران زن در سراسر افغانستان در پی اعمال محدودیت‌های طالبان، شغل‌های شان را از دست داند. شمار زیادی از آن‌ها توسط فرمان ملاهبت‌الله، رهبر طالبان بیکار شده‌اند و شمار دیگر مانند شمسیه عبداللهی در پی ایجاد رعب و وحشت و ایجاد محدودیت بر حضور و گشت‌وگذار زنان در بیرون بیکار شده‌اند.
غزنی هنوز در شمار شهرهای سنتی افغانستان به شمار می‌رود. مثلا صحبت آشکار در مورد لباس‌های زیر زنانه، هنوز یک تابو است، چه برسد به این که یک زن بخواهد این کالاهای مورد نیاز شان را از یک مرد خریداری کند.
به نظر می‌رسد با برگشت طالبان این وضعیت بدتر شده است. زیرا، طالبان به صورت سیستماتیک در تلاش نهادینه کردن زن‌ستیزی در جامعه است.
شکیبا ۲۱ ساله، باشنده شهر غزنی است. او در مورد تجربه خود گفته است: «تا حدی مشکل است که باعث شده از دخترانگی خود بد ببرم.»
شکیبا گفته است، او هنگام خرید وسایل مخصوص زنان، نام جنس مورد نیاز خودش را نمی‌گیرد و معمولا با اشاره و به سختی به مردان فروشنده می‌فهماند که چه چیزی نیاز دارد. او همچنان افزوده است، هنگام خرید این وسایل، نمی‌توانند به مشخصات جنس مورد نیازش دقت کند: «توسط اشاره می‌گوییم. روش استفاده و دیگه مشخصات شه پرسیده نمی‌توانیم… به دلیل این‌که شهر غزنی به لحاظ فرهنگی طوری است که وقتی ما از فروشنده‌های مرد، وسایل مخصوص زنان را می‌خواهیم، ممکن چیزهای به ذهن شان میرسه که بعضی‌های شان مسخره می‌کنند و یا گپای بسیار ناخوش‌آیند می‌زنند.»
شکیبا گفته، بارها اتفاق افتاده که چیزی را به اشتباه بخرد. او گفته است، معمولا هنگامی که به خانه بر می‌گردد، می‌تواند مشخصات جنس خریده شده را بررسی کند: «مثل این می‌مانه که چشم‌بسته یک چیزی رَ بخری… بسیار اتفاق می‌افتد که وقتی خانه می‌آیم، متوجه می‌شوم که جنس دیگری گرفته‌ام، یا چیزی خوبی نیست، یا این‌که سایزش کلان یا خورد است.»
به گفته‌ای شکیبا، او و دیگر دختران، هنگامی که جنس اشتباهی را می‌خرند، نمی‌توانند دوباره آن‌را برگرداند و یا از فروشنده بخواهند آن‌را تبدیل کند.
از شکیبا می‌پرسم که چرا؟ در پاسخ می‌گوید: «نمی‌بریم دیگه، شرم می‌شویم. باز بعضی فروشنده‌ها هم آزار میتن، متلک میگن.»
غزنی از شهرهای مشهور افغانستان است. هرچند امنیت این شهر در زمان حکومت پیشین توسط طالبان هرازگاهی مختل می‌شد؛ اما حضور زنان در اجتماع و ادارات دولتی آن‌زمان چشم‌گیر بود.
طالبان کار کردن زنان را ممنوع کرده‌اند. اما هنوز در شمار از بزرگ شهرهای افغانستان زنان می‌توانند دکانداری کنند.
نیلاب ۱۹ ساله که ساکن شهر غزنی است تجربه مشابهی با شکیبا داشته است. او گفته است: «مثلا واسکت (سوتین) اگر بگوییم سایزش کلان بود، میگن وی همیقه هم نداری. یا اگر بگویم خورد بود، مثلا رشخند کده میگن ماشالله.»
زرغونه محمدی از فعالان فرهنگی شهر غزنی در صحبت با رسانه‌ی رخشانه گفته است، شهر غزنی تبدیل به شهر مردان شده است. او گفته است، دردسرهای زنان یکی دو تا نیست. حتا زنان در خرید یک لباس زیر، نوار بهداشتی و دیگر وسایل بهداشتی زنانه دچار دردسرهای زیادی هستند.
او افزوده است، از یک سو فرهنگ حاکم بر افغانستان مردسالار است و از سوی دیگر، گرفتن نام وسایل مخصوص مورد نیاز زنان، در حضور یک مرد، برای فروشنده و دختران و زنان خریدار تابو است.
به گفته‌ای خانم محمدی، این وضعیت باعث شده است بسیاری از دخترانی را که او می‌شناسند، بعضی وسایل مورد نیاز شان را خریده نتوانند: «همی که خریده نتوانند، به مشکلات زیادی دچار می‌شوند؛ حتا باعث به خطر افتادن صحت و سلامت شان می‌شود.»
یاداشت: این گزارش با همکاری یک خبرنگار محلی زن در شهر غزنی تهیه شده و نام‌ها مصاحبه شوندگان به درخواست آن‌ها مستعار آمده است
