زیبا بلخی
دقیقا فردای روزی که طالبان دروازه‌های آموزشگاه‌ها را در افغانستان بستند، بصیره محمدی تصمیم گرفت از طریق پلتفرم «یوتیوب» به قول او، به آموزش دختران در این شرایط سخت ادامه دهد.
این ایده چند ماه زمان گرفت تا دو ماه پیش به تحقق یافت: «برای دو هدف من تصمیم به ایجاد چینل یوتیوب گرفتم. اول این‌که یک کمک کرده باشم برای خواهران خودم تا بتوانند از این فرصت استفاده کنند.»
بصیره ۲۲ ساله، در مورد برنامه‌های آموزشی کامپیوتری برای پلتفرم یوتیوب محتوا تولید می‌کند. او گفته است، هدف دوم‌اش از این کار به‌روز ماندن خودش در مورد مهارت‌های کمپیوتر است.
در ماه‌های اخیر در ولایت بلخ کانال‌های پوتیوب زیادی راه اندازی شده که گردانندگان آن، دختران هستند. شماری از این دختران در صحبت با رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند، بیشتر در مورد مسایل آموزشی محتوا تولید می‌کنند، اما هدف شان از این کار نوعی مبارزه علیه محدودیت‌های طالبان است.
راه‌اندازی کانال یوتیوب در چند سال اخیر درافغانستان به خصوص در میان دختران علاقه‌مندان زیادی پیدا کرده که بیشتر با هدف کسب درآمد بوده است. اما استفاده از یوتیوب برای مبارزه علیه محدودیت‌های طالبان در نوع خود تازه است.
چند دختر گرداننده‌ی کانال‌های یوتیوبی در ولایت بلخ که در ماه‌های اخیر شروع به کار کرده و مدعی اند که هدف شان مبارزه بر علیه محدودیت‌های طالبان است، بیشتر در زمینه آموزش مهارت‌های کمپوتری، نقاشی، زبان انگلیسی و آرایشگری تولید محتوا می‌کنند.
بصیره گفته است: «مراکز آموزشی کلا بسته است و هیچ کسی { دختران} نمی‌تواند تحصیل کند. یا حتا به یک کورس عادی شرکت کند و مهارت‌های لازمی که امروزه مورد بسیار مهم در جامعه ما است و حتمن باید هر کسی از این مهارت‌ها برخوردار باشد را فرا بگیرند. لذا این انگیزه برای من ایجاد شد که من این بوتیوب چینل را باید بسازم.»
بصیره دانش‌آموخته حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل است. او مهارت‌های کمپوتری را قبل از طالبان در برنامه‌ی که از سوی نهاد خارجی راه اندازی شده بود، یاد گرفته است.
بصیره می‌گوید، در یک هفته سه تا چهار ویدیو بارگزاری می‌کند و در حال حاضر سرگرم ساخت ویدیوی آموزشی برنامه « ورد» است. او تصمیم دارد ویدیوهای آموزشی در مورد برنامه‌های اکسل، پاورپانیت، اوت‌لوک و دیگر مهارت‌های ضروری کمپیوتری را بسازد و در کانال توتیوب خود بارگزاری کند.
یوتیوب دومین و محبوب‌ترین پلتفرم پس از گوگل در جهان است. استفاده از پلتفرم یوتبوب زیاد سخت نیست. استفاده آسان آن از یک طرف و از سوی دیگر، کوتاهی دست طالبان در ایجاد محدودیت بر این پلتفرم تا کنون باعث شده است که یوتیوب به یکی از محبوب‌ترین پلتفرم برای مخاطبان در افغانستان تبدیل شود.
گروه طالبان بر رسانه‌ها در افغانستان محدودیت‌های زیادی وضع کرده‌اند. دسترسی مردم به برنامه‌های سرگرم کننده، انتقادی و تفریحی از طریق رسانه‌های داخلی از بین رفته است.
بصیره می‌گوید، آموزش ساخت کانال یوتیوب را با راهنمایی دوستانش و دیدن ویدیوهای آموزشی در یوتیوب یاد گرفته است: «از پروگرام ورد آغاز کردم و هفته‌وار شاید هفته سه یا چهار ویدیو بگذارم و همین قسم تمام پرواگرام‌های اساسی و مهمی که امروزه در هر جای دنیا نیاز می‌باشد را دوست دارم از این طریق به دیگران بیاموزانم.»
بصیره تا پیش از سقوط حکومت پیشین افغانستان در آموزشگاهی در کابل سرگرم آموزش زبان انگلیسی برای دختران بود. کاری که با وضع محدودیت‌های طالبان بر مراکزی آموزشی متوقف شد.
بصیره گفته است: «فقط خواسته‌ام این بود که چون دخترها نمی‌توانند کورس بروند از این طریق یاد بگیرند یک چیزی را حداقل به دوست‌هایم در بخش یادگیری پروگرام‌های کمپیوتر توانسته باشم از این طریق کمک بکنم.»
گروه طالبان پس از روی کارآمدن شان در افغانستان محدودیت‌های زیادی را بر زنان وضع کرده‌اند. مسدود شدن مکاتب، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها به‌روی دختران، منع تحصیل زنان در نهادهای بین‌المللی داخلی و خارجی، مسدودن شدن آرایشگاه‌های زنانه از جمله فرمان‌های است که طالبان از زمان روی کارآمدن شان بر زنان وضع کرده‌اند.
هرچند پلتفرم یوتیوب نیز دور از دست درازی طالبان نمانده است. وزارت اطلاعات و فرهنگ این‌گروه طرزالعملی برای یوتیوبران ساخته است. مطابق این طرزالعمل، کانال‌های یوتیوب که در افغانستان تولید محتوا می‌کنند در این وزارت ثبت و به عنوان یک رسانه فعالیت کنند.
در حالی که پیش از این طرزالعمل طالبان و در نظام جمهوریت یوتیوب در قانون رسانه‌های همه‌گانی به عنوان یک رسانه شناخته نمی‌شد و نیاز به ثبت آن نبود.
هم‌چنان براساس طرزالعمل طالبان هر کانال یوتیوب باید در بدل پر داخت ۴هزار افغانی به عنوان رسانه ثبت شود و بر علاوه آن برای هر کانال یوتیوب باید ۱۰هزار افغانی ضمانت گذاشته شود. در همین حال، تا کنون چندین یوتیوبر شناخته شده در افغانستان توسط طالبان به زندان انداخته شده‌اند.
اما در عمل دست طالبان از ایجاد محدودیت بر پلتفرم در واقع یوتیوب کوتاه بوده است. بصیره می‌گوید: «از نظر من درست نیست. این کار باعث می‌شود که فردی که می‌خواهد به جامعه و هم‌جنس خود خدمت بکند از تلاش دست بکشد و دل سرد شود، اما با نادیده گرفتن این محدودیت‌ها من یوتیوب خود را ساختم و برای خدمت به هم‌جنس خود هر چی در توانم باشد انجام می‌دهم.»
حمیرا کریمی* ۲۰ساله از دیگر دختران است که هشت ماه می‌شود کانال یوتیوب ساخته است. او در بخش رسامی ویدیوهای آموزشی می‌سازد. او می‌گوید پس از سقوط نظام جمهوریت هنر یکی از بخش‌های است که بیشتر از هر بخش دیگری صدمه دیده است.
حمیرا گفته است: «هدف که باعث شد تا من به فکر ایجاد چینل یوتیوب شوم این بود که در دوران جمهوریت ما گاه‌گاهی بخاطر این‌که هنر خود را به نمایش دیگران قرار بدهیم نمایشگاه‌های راه‌اندازی می‌شد و یا اگر کسی علاقه می‌داشت تا هنر رسامی را بیاموزد راحت می‌توانستند بروند به آموزشگاه‌ها و به شکل حرفوی بیاموزند. اما حالا زمینه همین کارها بنابر محدودیت‌های که بر زنان و هنر وضع شده مساعد نیست.»
حمیرا که پنج سال قبل هنر رسامی را به شکل حرفه‌ی در یک آموزشگاهی در شهر مزارشریف فرا گرفته می‌گوید، بیشتر نقاشی‌های از طبیعت و چهره افراد می‌کشد و هفته‌ی دو ویدیو در کانال یوتیوب‌اش بارگزاری می‌کند.
او هم می‌گوید، ازاین کار یک هدف اساسی دارد: «دنیای امروز دنیای دیجیتال است. زندگی خالی از مشکلات نیست. این وضعیت که پیش آمده دایمی نیست. کوشش بکنیم چالش را به فرصت تبدیل بکنیم و نهایت استفاده را بکنیم. امروزه راه‌های است که می‌توانیم بخاطر ایجاد فرصت ازش استفاده بکنیم. هر لحظه که من ویدیو می‌سازم خیلی برایم خوش‌آیند است چون همیشه به فکر این هستم تا از هر طریق که شده به مردم و خصوصن به زنان کمک بکنم.»
منع تحصیل و کار زنان از محدودیت‌های وضع شده از سوی طالبان بر زنان است که واکنش‌های بین‌المللی زیادی را در پی داشته است.
شورای امنیت سازمان ملل متحد در ماه اپریل سال جاری میلادی طی قطع‌نامه‌ی خواستار لغو سریع تمام اقدامات محدودکننده طالبان علیه زنان شده و از همه دولت‌ها و سازمان‌ها خواسته‌اند از نفوذ خود استفاده کنند تا فرامین و رفتار محدود کننده حکومت طالبان را تغییر دهند.
این قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل با اتفاق آرا توسط ۱۵عضو دائم و غیر دائم شورا به تصویب رسیده است که به طور مشخص به دسترسی زنان به آموزش، کار، آزادی رفت و آمد و مشارکت کامل، برابر و معنادار زنان در زندگی عمومی اشاره شده است.
اما گوش طالبان تاکنون به این چیزها بده‌کار نبوده است. هر روز طالبان دامنه‌ی محدودیت‌های خود را بزرگ‌تر می‌کند. در آخرین مورد، طالبان به طور سراسری در افغانستان آرایشگاه‌های زنانه را بستند و هزاران زن را از کار بی‌کار کردند.
نفیسه* ۲۸ساله یکی از همین زنان بود. او چهار سال بود که در ولایت کابل آرایشگری می‌کرد. نفیسه به رسانه‌ی رخشانه گفته است، پس از بسته شدن آرایشگاه‌های زنانه تصمیم گرفت در یوتیوب فعالیت کند.
او می‌گوید، از یک طرف، نمونه‌های کارش را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهد و از سوی دیگر، به زنان آموزش می‌دهد که چگونه آرایشگری کنند:« از این طریق هم مشتری می‌توانم جذب بکنم، چون در دنیای امروزی مردم از یوتیوب بیشتر استفاده می‌کنند و در کنارش ویدیوهای می‌گذارم که دختر خانم‌ها می‌توانند با دیدن آن در خانه خودشان خود را آرایش بکنند.»
آرش محمدی* استاد دانشگاه و خبرنگار در ولایت بلخ معتقد است که یوتیوب درکنار سایر شبکه‌های اجتماعی می‌تواند عرصه‌ی جدید مبارزه زنان علیه محدودیت‌های باشد.
او گفته است: «در این دوسال اخیر که کشور شاهد تغییرات ناشی از تغییر نظام بوده ما متاسفانه همه روزه با محدودیت تازه طالبان در برابر حضور زنان، کار زنان و در برابر آموزش زنان شاهد هستیم. محدودیت‌های که هر روز فضا را برای زنان تنگ‌تر می‌کند. زنانی که ۲۰سال تلاش کردند تا دست آوردهای خوبی داشته باشند تا این که صدای زنان محروم باشند، اما در دوسال اخیر طالبان تلاش کردند تا این توانایی را از زنان بگیرند.»
این استاد دانشگاه می‌گوید، از نظر ارتباطات این کار زنان موثر و روزنه امید است: «ما در این اواخر شاهاد این هستیم که کانال یوتیوب‌های زیادی پس از محروم سازی بانوان از آموزش ساخته شده که آن‌ها در تلاش تولید محتوای مناسب و خوب آموزشی هستند…حداقل می‌خواهند این را به تصویر بکشند که زن موجود قوی است و زن با محدود شدن از طرف طالب امید خود را از دست نمی‌دهند. تلاش می‌کند به هم نوع خود کار کند و مبارزه کند از هر نوع ممکن و کانال‌های یوتیوب یکی از راه‌های مناسب برای این خانم‌ها شده و این می‌تواند روش خوب برای عدالت خواهی برای زنان باشد من با قاطعیت گفته می‌توانم که این می‌تواند یک راه خوب برای حمایت از زنان و بانوان محروم از کار و تحصیل باشد.»
یادداشت: نام‌های اکثریت مصاحبه شوندگان در این گزارش به خواست خود شان مستعار انتخاب شده است
