خشونت و انگ؛ بهای سنگین ناباروری برای زنان در افغانستان

شیرین یوسفی

میان دو ابروی کشیده و صورت گرد، خال سیاه‌رنگی جا خوش کرده است. با اشاره به آن می‌گوید که روزگارش به‌خاطر ناباروری‌ مثل این خال، سیاه است. زرلشت ۳۰ ساله  پشت دروازه معاینه خانه یک داکتر در کابل منتظر رسیدن نوبتش نشسته است. او می‌گوید که شش سال از ازدواجش گذشته اما باردار نشده است.

کاری که به دست زرلشت نیست، اما مجبور است جور آن را بکشد. «در خانواده‌ی ما پشتون‌ها، مادر شدن انتخاب یک زن نیست. باید طفل به دنیا بیاریم. مادر همسرم می‌گوید اگر برایش نوه آورده نتوانم، باید طلاق بگیرم یا که برای پسرش زن دوم می‌گیرد.»

چهارمین بار است که زرلشت از جلال‌آباد برای درمان به کابل آمده است. آهسته و آرام به زبان پشتو حرف می‌زند. زرلشت می‌گوید، اخیرا بیشتر از طرف خانواده همسرش به‌خاطر ناباروری تحت فشار قرار گرفته است.

ناباروری در افغانستان یک انگ اجتماعی دانسته می‌شود. در نگاه اول، بیشتر زنان مقصر آن پنداشته می‌شود. به همین خاطر است که به قول معروف «کاسه و کوزه» بر سر زنان شکسته می‌شود.

زنانی که در این گزارش با آن‌ها صحبت شده، از تجربه‌ی ناباروری خود گفته اند که به خاطر این مشکل با خشونت، تحقیر و ترس از طلاق زندگی می‌کنند.

زرلشت می‌گوید، چهارسال است که به تنهایی از قرص‌هایی که برای بارداری کمک می کند، استفاده کرده اما همسرش هرگز حاضر نشده خود را معاینه کند. «داکتران می‌گویند، باید همسرم نیز معاینه شود. همسرم اصلا قبول نمی کنه که پیش داکتر بیایه. پیش داکتر آمدن را ننگ می‌دانه. تداوی و فشار فقط روی دوش من است.»

تنها در یک روز نزدیک به بیست زن پشت دروازه پزشکی که متخصص درمان نازایی زنان است، منتظر نوبت ایستاده‌اند. بانوان جوان با چهره‌های نگران که با مادر و یا مادر همسر به این‌جا آمده اند. صحبت بین شان از مشکلی است که کام شان را تلخ کرده است.

برای بسیاری از زنان در افغانستان باور به نداشتن فرزند شبیه کابوس است. کنارآمدن با این حقیقت از یک‌سو و انگ‌هایی که از سوی افراد خانواده و جامعه بر آنان زده می‌شود از سوی دیگر، به معنای واقعی برای زنان تلخ کامی است.

شمیم  29 ساله است. او فارغ‌التحصیل از دانشکده اقتصاد است. شمیم با مادرش برای تداوی آمده است.

شمیم با هم‌صنفی دوران دانشگاه خود ازدواج کرده و زندگی عاشقانه‌ا‌ی دارد. اما پنج سال از ازدواج آن‌ها گذشته و چون فرزندی ندارد، رفتار دیگران، زندگی را برایش شبیه جهنم ساخته است.

شمیم در حالی که عکس هفت سال قبل، از دوران مجردی‌اش را روی صفحه گوشی نشان می‌دهد، می‌گوید: «خانواده همسرم با کنایه حرف می زند. نسبت‌های بیراهه بودن را به من می‌دهد که در مجردی‌ام خوش گذرانی کردم و به همین خاطر حالا نمی‌توانم فرزند به دنیا بیاورم. وقتی در مجالس خوشی و یا مهمانی اشتراک می‌کنم، همه چشم‌ها طرف مه است که چرا طفل ندارم. حتا برچسب فاحشه نیز به من زده شده.»

از نظر جامعه شناسی، ناباروری در کشورهایی مثل افغانستان که آگاهی کمتری در مورد این مشکل وجود دارد به انزوای اجتماعی زنان منجر می‌شود. شمیم می‌گوید: «تا حد ممکن کوشش می‌کنم از جامعه و حرف مردم دور باشم. استرس و افسردگی شدید باعث شده که گاهی وقت‌ها این‌قدر تحت فشار قرار بگیرم که از همه چیز ناامید شده و به خودکشی فکر کنم.»

چند همسری در افغانستان در میان مردان یک امر به معمول است؛ اما ناباروری زن یکی از دلایل موجه ازدواج مجدد مرد در افغانستان به حساب می‌آید.

 حسنیه‌ی ۳۸ ساله می‌گوید، چون مشکل نازایی داشته، هرگز نتوانسته با ازدواج دوم همسرش مخالفت کند. همسر حسنیه که از خانم دومش یک فرزند دارد، دیگر به او توجهی ندارد. حسنیه گفت که مثل یک کلفت در خانه همسرش زندگی می‌کند. «اگر طلاق می گرفتم، نمی‌توانستم با کس دیگر ازدواج کنم؛ چون همه می‌فهمیدند که نازا هستم. زندگی کاملا برایم بی‌معنا شده.»

حسنیه که ۱۰ سال از ازدواجش گذشته، هرگز یک بار هم برای درمان به داکتر برده نشده است.

صنم ۳۲ ساله که هشت سال از ازدواجش گذشته، اما باردار نشده می‌گوید که برای کاری به دست او نبوده، بهای سنگینی پرداخته است. «فعلا مادر همسرم دنبال زن دیگر برای پسرش است. زندگی‌ام مانند کابوس شده. فقط نفس می‌کشم. هر کس حرف خودش را می‌زند. روزگار‌م‌سیاه است.»

از نظر پزشکی دلیل نا باروری تنها زنان نیست. گاهی مشکل از مردان است؛ اما در جامعه افغانستان زنان مقصر دانسته می‌شود.

داکتر ناجیه عاطف، متخصص نسایی ولادی می‌گوید که بیشتر زنان نابارور دچار افسردگی شدید می‌شوند. «متاسفانه در جامعه‌ی ما مردان کمتر حاضر به تداوی می‌شود و تداوی را مایه ننگ می‌دانند.اکثر زنان مراجعه کننده با حالت بد روحی دچار هستند که روند درمان را نیز دشوار می‌کند.»

از نظر پزشکی، عوامل ناباروری در زنان اختلال هورمونی، اختلال در تخمک‌گذاری، سندروم‌های رحمی، ضایعات و ناهنجاری رحمی دانسته می‌شود. اما داکتر عاطف می‌گوید، عوامل ناباروری در مردان اگر بیشتر از زنان نباشد، کمتر هم نیست. او گفته است که بیشتر مراجعه کنندگانش زنانی هستند که بعد از تشخیص، روشن می‌شود که مشکل در مرد بوده، نه در زن. «عروق بیضه، بیماری واریکسول، رشد نا مناسب بیضه، اختلال‌های ژنیتکی، مصرف دارو و موادمخدر، نا توانی جنسی از شایع ترین عوامل ناباروری نزد مردان است.»

نوت: به درخواست زنان در این گزارش اسم‌ها مستعار ذکر شده است.