تنظیم خانواده؛ «کودکانی که تصادفی به دنیا می‌آیند»

سمیه ماندگار

فرزندان مریم^* از لحاظ قد، با هم فرق چندانی ندارند؛ گویا بیشتر دو قلوهایی هستتد که متولد شده‌اند، اما هیچ یک، دوگانگی به دنیا نیامده است. مریم با اشاره به فرزندانش می‌گوید: «اگر در مورد راه‌های پیش‌گیری معلومات می‌داشتم، نمی‌ماندم ‌اولادهایم شیر به شیر به دنیا بیایند.»

مریم ۳۹ ساله و مادر ۱۰ کودک قد و نیم قد است. او در حالی که به کارهای خانه‌اش رسیدگی می‌کند، می‌گوید در جایی که او زندگی می‌کند، بسیاری از زنان در مورد تنظیم خانواده معلوماتی ندارند. مریم سواد خواندن و نوشتن ندارد. او در یک منطقه دوردست شهر بامیان زندگی می کند.

مریم، دوباره شش ماهه باردار است و یازدهمین فرزندش در راه است. هنوز کوچکترین فرزندش را از شیر نگرفته است. «اولادهایم فاصله بین شان خیلی کم است. شیر به شیر به دنیا آمده‌اند.» به قول مریم،  فرزندانش هیچ‌کدام ‌شیر کامل نخورده و نتوانسته‌ دوره‌ی دوساله‌ی  شیرخوارگی را کامل نماید. به همین سبب ضعیف و لاغر بزرگ شده‌اند.

براساس اعلام وزارت صحت‌عامه دولت قبلی، افغانستان یکی از کشورهایی است که میزان بارداری در آن بسیار بالا است. مشکل بزرگ‌تر، آگاهی نداشتن خانواده‌ها در مورد «تنظیم خانواده» است. این مشکل در نقاط دوردست افغانستان بیشتر است.

مریم در حالی که به سختی راه می‌رود، یک لحظه هم آرام نیست. رسیدگی به کارهای خانه و حتا مواشی، بخشی از کارهای روزانه‌ی او است. «زندگی ما بسیار خسته‌کن است. روز تا بیگاه ره مصروف کار خانه هستم. شب هم شیر گاو و گوسفندان ره باید بدوشم. روزها آرزو می‌کنم زودتر شب شوه و بخوابم. وقتی شب هم میشه خواب راحت ندارم؛ چون اولادهایم خرد هستند. ناآرامی می‌کنن. باید اولادهای خوده آرام کنم تا شوهرم ره بدخواب نکنه.»

مریم می‌گوید، د رمورد راه‌های پیش‌گیری از ولادت هیچ معلومانی ندارد. تا کنون در این مورد هیچ‌ کسی به او معلوماتی نداده است.

حکومت پشین افغانستان در مورد تنظیم خانواده، برنامه‌های زیادی راه انداخته بود. وقفه میان ولادت‌ها، هدف اصلی آن تلاش‌ها بود. اما به نظر می‌رسد، دامنه‌ی تلاش‌ها به نقاط دوردست افغانستان نرسیده است. به همین خاطر، هنوز باور به مزیت داشتن فرزندان بیشتر در میان خانواده‌ها به قدرت خود باقی است.

به قول مریم، مادر شوهرش زیاد اصرار دارد که اولاد زیاد در زمان پیری «عصای» پدر و مادرش است. اما او می‌گوید، نمی‌داند تا آن زمان زنده خواهد بود یا نه که ببیند فرزندانش چه کاره شده و به درد روز‌های دشوارش می‌خورند یا نه.  چون مریم می‌گوید، او همین حالا یعنی در ۳۹ سالگی نیز پیر شده است.

مرضیه ۵۳ ساله، مادر ۹ فرزند است. سواد خواندن و نوشتن ندارد. مرضیه می‌گوید، هیچ‌گونه معلوماتی در مورد پیش‌گیری از بارداری نداشت. همین باعث شد تا ۹ طفل به دنیا بیاورد. مرضیه به جز از این ۹ فرزندش،  دو فرزند دیگر نیز داشته است که آن‌ها وفات کرده‌اند.

مرضیه دلیل مرگ دو فرزندش را فقر می‌داند. یکی از فرزندانش در ۱۸ سالگی به‌خاطر سرطان در گذشته است. اما آن‌ها چون فقیر بوده، برای درمانش هیچ‌کاری از آن‌ها ساخته نبوده است. مرضیه فرزند دیگرش را در دوران قبلی طالبان، زمانی‌ که مهاجر شده بود، از دست داده است. «در زمان گریزگریز دوره‌ی قبلی طالبان، در راه به دنیا آمد. به‌خاطر سردی هوا، یخ زد و مرد.»

بر اساس گزارش یونیسف، با سقوط حکومت پیشین و روی‌کارآمدن طالبان، دست‌رسی زنان به راه‌های پیش‌گیری نجات دهنده بسیار کم شده است. نهاد پژوهشی گلوپ در تازه‌ترین سروی خود گفته است، با آمدن طالبان میلیون‌ها زن افغان از دسترسی به مراقبت‌های لازم صحی محروم اند.

گلبخت ۴۵ ساله نیز می‌گوید، هیچ معلوماتی در مورد پیش‌گیری از بارداری ندارد. او مادر شش فرزند است. «شوهر مه هم می‌گفت که اولاد بدی نداره. خودم هم به همی نظر بودم.»  گلبخت و فرزندانش اکنون در یکی از مغاره‌های بامیان زندگی می‌کنند.

گلبخت با شش فرزندش اکنون زندگی فقیرانه‌ا‌ی دارد. می‌گوید، نظرش در مورد داشتن فرزند بیشتر، تغییر کرده است. او می‌گوید که داشتن فرزند زیاد و زندگی فقیرانه، بسیار سخت و دشوار است. «یگان بار که با زنان همسایه می‌نشینیم، با هم می‌گوییم که اولاد کمتر، زندگی بهتر. ولی بعضی‌ها این گپ ره قبول داره و بعضی‌ها هم قبول نداره. میگن که خدا روزی‌شان ره میته.»

نجیبه ۴۰ ساله مادر  ۷ فرزند است. او می‌گوید، به سبب این‌که سه فرزند اولش دختر بوده است مجبور شده به امید پسردار شدن باز هم امیدوار شود. به همین صورت، تعداد فرزندانش به هفت رسیده است. نجیبه نیز مغاره نشین است و شوهرش چهار سال پیش از دنیا رفته است. «زندگی فعلا برای کسانی‌ که نان‌آور دارند سخت شده. برای ما که بی‌سرپرست هسیتم که خیلی سخت‌تر است.»

نجیبه با هفت فرزندش در یک مغاره‌ی کوچکی زندگی می‌کند که به سختی ۸ نفر در آن، جا می‌شوند. به قول نجیبه،  زمانی ‌که فرزند پنجم او به دنیا می‌آید و پسر بوده، مادر شوهرش اصرار می‌کند که یک پسر دیگر هم داشته باشد. «بعد از او بچه (پسر) خداوند برای ما یک دختر دیگر داد و ما صاحب ۷ اولاد شدیم.»

نسیمه مرادی پزشک خانواده و بخش روانی می‌گوید، فرهنگ داشتن فرزندان بیشتر هنوز در افغانستان به قدرت خود باقی است. به نظر می‌رسد، این وضعیت در حکومت طالبان بدتر شده است. او به رسانه‌ی رخشانه گفت: «کودکان در افغانستان تصادفی به دنیا می‌آیند.»

*. نام به خواست مصاحبه شونده، تغییر داده شده است.