صادق بهزاد
با روی کار آمدن طالبان و وضع محدودیت‌های فراوان علیه کار و تحصیل زنان، شماری از زنان در زابل که قبلا در ادارات دولتی و موسسات کار می‌کردند، اکنون به بافندگی، خیاطی و تولید صنایع دستی روی آورده‌اند.
منابع به رسانه‌ی رخشانه می‌گویند، شمار زنان در بخش صنایع دستی در زابل نسبت به قبل افزایش یافته است؛ اما بازار فروش کساد است.
شبانه ۲۲ ساله، تا پیش از آمدن طالبان در ریاست امور زنان زابل به عنوان مدیر حقوق در بست پنجم کار می‌کرد. او که در گذشته وظیفه‌اش حمایت و پشتیبانی از حق زنان بود، حالا خانه‌نشین شده است. او برای تامین نیازهای خانواده‌اش، با دو خواهر خود مصروف خامک‌دوزی یخن و لباس است.
شبانه اکنون اگر بی‌وقفه کار کند، با کمک خواهرانش روزانه به طور میانگین تا سه‌صد افغانی درآمد دارد، ماهانه حدود هشت هزار افغانی. آن‌ها باید تنها برادر ۴۰ ساله‌ی شان را برای تامین هزینه‌ی زندگی یک خانواده‌ی ۱۲ نفری کمک کنند.
برادرش «امان‌الله» در دوران جمهوریت در کندک عملیاتی وظیفه‌ی نظامی داشت. پس از به قدرت رسیدن طالبان، اکنون امان‌الله یک دکان خرید و فروش آهن‌کهنه دارد.
شبانه می‌گوید که برای تامین مصارف زندگی، به تهیه‌ی صنایع دستی روی آورده است. وضعیت فروشات نیز ایده‌آل نیست. او در خانه کلاه و یخن می‌دوزد و سپس خودش یا یکی از خواهرانش، محصولات را به دکان‌داران به قیمت ناچیز می‌فروشند.
شبانه گفته است: «من از طالبان می‌خواهم که یک بازار مخصوص صنایع دستی برای زنان درست کنند، زیرا زنان از وظایف رسمی خود منع شده‌اند و طالبان عرصه را برای کار زنان تنگ کرده‌اند.»
چندی قبل گروه بین‌المللی بحران در گزارشی گفته بود که با ممنوعیت کار زنان از سوی طالبان، خانواده‌های زیادی نان‌آور خود را از دست داده‌اند.
اکثر زنان کارگر در بخش تولید صنایع دستی در زابل سرپرستی خانواده را به دوش دارند، یا به تامین بخشی از ضروریات خانواده کمک می‌کنند.
زر بی‌بی ۴۰ ساله یکی دیگر از این زنان است. او صاحب دوازده فرزند است. هفت دختر و پنج پسر، سه دخترش ازدواج کرده‌اند. نُه فرزند قد‌ونیم قد دیگر که بزرگ‌ترین آن‌ها پسر هفده ساله‌اش است، شاگرد یک تعمیرگاه موتر است. شوهر زر بی‌بی چهار سال قبل فوت کرده است.
این زن چهل ساله‌ی زابلی پنج سال می‌شود که پس از آموزش حرفه‌ی خامک‌دوزی توسط یکی از موسسات، به این کار روی آورده است. او حالا به سختی می‌تواند خرج زندگی‌اش را از این راه پیدا کند.
زر بی‌بی در خانه همراه با دو دخترش کار می‌کند و سپس محصولات تولید شده را در بازار«لیککو» در شهر قلات، مرکز زابل به دکان‌داران می‌فروشد.
یخن خامک‌دوزی، لباس گل‌دار زنانه و کلاه دست‌ساز تخصص او است. زر بی‌بی می‌گوید، این‌همه را فقط به خاطر سیر کردن شکم فرزندان خود انجام می‌دهد. به گفته‌ی خودش، کارش سخت و نفس‌گیر و با مزد بسیار ناچیز است.
زر بی‌بی می‌گوید، در زمان جمهوریت مردم بیشتر از تولیدات صنایع دستی استفاده می‌کردند؛ اما حالا تولیدات او بیشتر اوقات روی دستش می‌ماند: «در خانه نان‌آور دیگری نداریم. هر روز پنج یا شش جوره لباس زنانه و در ماه حدود بیست کلاه می‌دوزم. دخترانم هر ماه پنج دانه یخن خامک‌دوزی می‌کنند. همه را من به بازار برای فروش می‌برم؛ اما حالا با آمدن طالبان، فروشات ما بسیار کم شده است. مثل قبل کسی به خریدن این چیزها دل خوش نمی‌کند.»
سازمان ملل نیز سال گذشته گفته بود که زیر سلطه‌ی طالبان، میزان خود اشتغالی زنان ۲۵ درصد کاهش یافته است. دلیل کاهش مشخصا محدودیت طالبان بر کار زنان خوانده شده است.
گل‌بشره ۴۵ ساله، صاحب مرکز خیاطی«سپوژمی» در زابل است. در این مرکز ۱۵ شاگرد زن و دختر مشغول تولید صنایع دستی هستند.
گل‌بشره می‌گوید، قبل از طالبان به طور میانگین ماهانه یک‌صد هزار افغانی عاید داشت که می‌توانست مصرف کارگاه، خودش و مزد شاگردان را به آسانی پرداخت کند، حالا ماهانه حداکثر تا چهل هزار افغانی عاید دارد.
به گفته‌ی گل‌بشره، اگر وضعیت به همین روال پیش‌برود، او نمی‌تواند مصارف کارگاه را تامین کند و بالاخره مجبور خواهد شد دروازه‌ی کارگاه را ببندد.
گل‌بشره نیز کمبود در فروشات و عدم حمایت موسسات و طالبان از کار آنان را از اصلی‌ترین دلایل کم‌رونق شدن کار زنان عنوان می‌کند: «ما همه‌روزه تا ده جوره لباس در کارگاه می‌دوزیم و بر روی لباس‌ها نگین می‌زنیم. قبل از حکومت طالبان، ماهانه تا یک لک افغانی عاید داشتیم؛ اما حالا هر چقدر تلاش کنیم، بیش از چهل هزار نمی‌شود.»
طالبان اما می‌گویند، پس از به قدرت رسیدن آنان تا کنون، با کمک موسسات برای زنان زیادی زمینه‌ی آموزش تولید صنایع دستی را فراهم کرده‌اند.
مولوی عبدالوکیل خادم، رییس کار و امور اجتماعی طالبان در زابل می‌گوید، از طریق موسسات«JKRO»، «NCC» و «SHO» در مرکز قلات و ولسوالی شاه‌جوی، ۳۰۰ زن دوره‌ی آموزشی تولید صنایع دستی را آموخته‌اند.
این مقام طالبان گفته است: «برای ساخت بازار جداگانه‌ی فروش صنایع دستی بانوان اقدامی نشده است؛ اما اگر از طرف بزرگان به ما اجازه داده شود، ما برنامه داریم تا برای زنان بازار صنایع دستی ایجاد کنیم، زمینه‌ی انتقال و فروش را در ولایات دیگر فراهم کنیم»
طبق گفته‌های مولوی خادم، تا قبل از طالبان در طول شش ماه، ۵۰۰ زن در زابل دوره‌های آموزش تولید صنایع دستی را فرا می‌گرفتند. آمار اکنون کاهش چشم‌گیری را نشان می‌دهد.
