تمنا تابان
منابع در ولایت بامیان می‌گویند، شمار زنانی که به تولید و فروش صنایع‌دستی روی آورده‌اند به مراتب بیشتر از دوران حکومت قبلی افغانستان شده است. کارشناسان اقتصادی به این نظر هستند که محدودیت‌های طالبان باعث شده زنان به تجارت‌های کوچک و صنایع‌دستی برای خودکفایی اقتصادی امید بسته کنند.
در میان ده‌ها محدودیت طالبان، تجارت‌های کوچک و صنایع دستی تنها کاری است که طالبان آن را برای زنان افغانستان ممنوع نکرده‌اند.
گل آقا صابری آگاه اقتصادی در بامیان به این نظر است: «زنان بامیانی قبلا در بخش‌های زیاد اقتصادی فعال بودند، آنان در ادارات دولتی، موسسات، نهادهای خصوصی، تشبثات خصوصی و سایر بخش‌ها کار می‌کردند، که متاسفانه با روی کار آمدن طالبان از همه‌ی آن بخش‌ها طرد شدند، اکنون تنها روزنه‌ای که برای این زنان باقی مانده همین دوکانداری و فروشندگی است، پس این واضح است که تعداد این زنان افزایش پیدا می‌کند.»
این اقتصاددان ۴۶ ساله می‌گوید، بسیار از این زنان تنها نان‌آور خانواده‌هایشان هستند و اگر کار نکنند نانی برای خوردن نخواهند داشت.
همه‌ی نام‌ها به دلیل نگرانی‌های امنیتی، در این گزارش مستعار آمده است.
فاطمه ۲۵ ساله در یک صبح زیبای تابستانی از روستای «ریگشاد» در مرکز بامیان به سوی فروشگاه کوچک‌اش در بازار غلغله راه افتاده است. او در مارکت «سارک» که همین دو ونیم سال قبل فعال شد دکان دارد.
فاطمه تا حدود یک سال قبل در بامیان آرایشگاه زنانه داشت. طالبان سال گذشته آرایشگاه‌های زنانه را بستند و طبق آمارهای رسمی، حدود ۶۰ هزار زن در سراسر افغانستان با این ممنوعیت طالبان بیکار شدند.
فاطمه هم از جمله‌ی این زنان بود که بیکار و خانه نشین شد: «مدت دو ماه در خانه بیکار بودم. بی‌کاری برای من که هیچ‌گاه بیکار نبوده‌ام بسیار دشوار بود. این وضع بالای روحیه‌ام تاثیر بسیار بد گذاشته بود؛ زیرا توان تحمل خانه‌نشینی، بی‌کاری و بی‌روزگاری را نداشتم… پس از مشوره با چندی از دوستان به این نتیجه رسیدم که باید دوباره به بازار بیایم اما این بار به عنوان فروشنده‌ی صنایع دستی.»
فاطمه فروشگاه کوچک صنایع‌دستی دارد. لباس‌های هزارگی خامک دوزی شده، چپن برک، کلاه زنانه، پیراهن‌های یخن‌دوخته‌ی مردانه و دیگر صنایع که دست رنج زنان بامیان است، می‌فروشد.
اما به گفته‌ی فاطمه، کاری که آن‌ها برای خودکفایی اقتصادی به آن دل بسته، امید چندانی ندارد: «مشتری‌های ما خیلی کم است، بیشترین درآمد ما از گردشگران بیرون از بامیان است که متاسفانه امسال به جز در سه روز عید، گردشگران خارج از بامیان بسیار اندک بودند.»
بامیان با داشتن آب و هوای پاک و دلپذیر، طبیعت بکر و ناشناخته، آثار تاریخی مشهور و ده‌ها جاذبه‌ی دیگر، قبل از این سالانه میزبان صدها هزار گردشگر خارجی و داخلی بود؛ اما اکنون طالبان بندامیر را به عنوان اولین پارک ملی کشور به روی زنان مسدود کرده و این موضوع صدمه‌ی بزرگی به صنعت گردشگری در این ولایت وارد کرده است.
زرافشان ۲۹ ساله تا قبل از روی کار آمدن طالبان در یک موسسه‌ی خارجی در بامیان کارمند بود و از نظر اقتصادی خودکفا بود. او یکی از هزاران قربانی این دستورالعمل طالبان بود که کار زنان را در نهادهای داخلی و خارجی ممنوع کرد.
زرافشان به دلیل نگرانی‌های امنیتی نمی‌تواند از نهادی که در آن کارمند بود نامی در این گزارش ببرد.
او به رسانه‌ی رخشانه گفته است، بسیاری از دوستان‌اش را می‌شناسد که مثل او پس از ممنوعیت کار زنان توسط طالبان به فروش صنایع‌دستی روی آورده‌اند: «وقتی کارم را در موسسه از دست دادم، دیدم اگر بیکار بنشینم تمام داشته‌هایم از بین می‌روند و زندگیم نیز تلخ خواهد شد، دنبال این بودم که چگونه یک کار و بار شخصی به راه بیاندازم، پس از مدتی تصمیم گرفتم در بازار دوکان بگیرم و صنایع دستی بفروشم، حالا خودم هم دوکان داری می‌کنم و هم خامک‌دوزی و بعضا قلاب‌بافی.»
ریاست صنعت و تجارت طالبان در بامیان حاضر نشد که در مورد آمار دقیق زنان تجارت‌پیشه در ولایت بامیان به پرسش‌های رسانه رخشانه پاسخ دهد.
اما « گل‌بهار» ۴۳ ساله که خودش نیز فروشگاه صنایع دستی دارد به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «قبلا تنها بازارچه‌ی هنر در بامیان محل عرضه صنایع دستی بود و تمام زنان تجارت‌پیشه در این بازارچه فعال بودند و دوکان داشتند. شاید تعداد دوکان‌های این بازارچه به ۳۵ دوکان هم نمی‌رسید؛ ولی حالا سه بازار دیگر عملا در پهلوی این بازارچه اضافه شده. بازارچه‌ی سارک، مارکیت صنایع دستی در شهر جدید بامیان واقع در پشت میدان و بازارچه‌ی بامیان قدیم واقع در چوک الکین.»
به گفته‌ی گل‌بهار در هر کدام از این بازار‌ها بیشتر از ۳۰ تا ۴۰ زن به عنوان دکان‌دار فعالیت می‌کند: «در بازارچه‌ی سارک بیشتر از ۳۰ دوکان وجود دارد که در هر کدام ۱ تا ۲ زن مصروف کاراند، همچنین در مارکیت صنایع دستی شهر جدید بامیان نیز بیشتر از ۳۵ دکان فعال است که همه‌ی فروشندگان آن زنان هستند، همین‌طور بازارچه‌ی بامیان قدیم دارای بیشتر از ۱۰ دکان است.»
گل‌بهار همچنین یادآوری می‌کند که حدود ۱۶ دوکان صنایع دستی دیگر در باغ فامیلی دشت عیسی خان نیز شروع به فعالیت کرده است که همه‌ی فروشندگان آن زن هستند. به گفته‌ی او، دست‌کم ۲۰ دکان دیگر که فروشندگان آن زنان هستند، در سایر نقاط بامیان وجود دارد.
گل‌بهار تاکید می‌کند که میزان زنان تجارت‌پیشه نسبت به گذشته ۳ برابر افزایش پیدا کرده است و این تنها به مرکز بامیان محدود نمی‌شود بلکه در ولسوالی‌ها نیز چنین است.
حکومت پیشین در افغانستان و نهادهای کمک‌رسان برای حمایت از تجارت‌های کوچک زنان برنامه‌های زیادی را روی دست داشتند. چنین کاری در حاکمیت طالبان نه تنها وجود ندارد بلکه ممنوعیت طالبان هم‌چنان دست و پاگیر زنان است.
به قول مهرو ۳۷ ساله و از زنان تجارت پیشته در بامیان، آنان امیدی از طالبان ندارند: «همین‌که حد اقل زنان می‌توانند دوکانداری کنند هم جای شکر است.»
مهرو می‌گوید، با یک حساب سرانگشتی می‌تواند بگوید که تعداد زنان دوکاندار در بامیان نسبت به سه سال پیش بیشتر از سه برابر افزایش داشته است.
نظیره* ۲۴ ساله که تا پیش از حاکم شدن طالبان در دانشگاه بامیان دانشجو بود، از یک‌ونیم سال به این‌طرف به فروش صنایع دستی روی آورده است.
او که کارش را با ۲۰ هزار افغانی شروع کرده، امیدوار است که بتواند این راه را ادامه دهد یا طالبان مانع همین کار هم نشود: «وقتی از دانشگاه محروم شدم بسیار ناامید و سرخورده بودم، نمی‌دانستم با این وضعیت دشوار و غم‌انگیز چه کار کنم، تا این‌که به خود گفتم نباید تسلیم شرایط شوم و هر طوری که می‌شود باید استقامت و پایداری نمایم تا بلکه این زندگی ذلت‌بار روزی به پایان برسد.»
