سمیه ماندگار
عذرای ۱۸ ساله آرزو دارد که روزی نویسنده‌ای مشهور شود. رسیدن به این آرزو در ولسوالی محروم و دورافتاده‌ی لعل و سرجنگل برای یک دختر، مثل رویا می‌ماند؛ اما عذرا راهش را پیدا کرده. او عضو کتاب‌خانه‌ی«دهکده» شده است. نزدیک به هفت سال از آغاز فعالیت این کتاب‌خانه می‌گذرد، عذرا پیوسته به آن‌جا در رفت‌وآمد است.
عذرا که به مطالعه علاقه‌ی فراوانی دارد، از کتاب‌های معروفی که تا کنون خوانده، نام می‌برد: «کتاب‌هایی مثل بی‌نوایان از ویکتور هوگو، طلسمات از جواد خاوری، سمفونی مردگان از عباس معروفی و چندین داستان جالب دیگر را تا حالا خوانده‌ام.»
عذرا درصحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید که تا حالا بیشتر از ۵۰ جلد کتاب را از این کتاب‌خانه به امانت برده و مطالعه کرده است: «به نظر من بهترین مکان برای اوقات بی‌کاری یک انسان کتاب‌خانه و بهترین کار، کتاب خواندن است.»
عذرا قبل از تسلط طالبان، صنف دهم مکتب بود و اگر طالبان مانع رفتن او و دختران دیگر به مکتب نمی‌شدند، اکنون از مکتب فارغ شده بود: «وقتی مکتب می‌رفتیم، هزاران آرزوی قشنگ داشتیم و یقین داشتیم که یک روزی به این آرزوها می‌رسیم؛ اما با آمدن طالبا اکثر آرزوهای ما با خاک یک‌سان شد.»
وجود کتاب‌خانه‌ی«دهکده» در ولسوالی لعل و سرجنگل که از مناطق محروم هزاره‌نشین به شمار می‌رود، غنیمتی بزرگ است: «به جز کتاب‌خانه‌ی دهکده هیچ کتاب‌خانه‌ی دیگه ده ولسوالی ما فعال نیست، از همی خاطر این کتاب‌خانه ده ای منطقه یک غنیمت کلان است.»
چشمه‌ی آگاهی در دل کویر
دورافتاده، محروم و فقیر توصیفات دقیقی از وضعیت منطقه و زندگی ساکنان ولسوالی لعل و سرجنگل است. منطقه‌ای در شرق فیروزکوه در مرکز ولایت غور که دست‌کم از هشت‌صد روستا تشکیل شده است. این ولسوالی براساس سروی وزارت احیا و انکشاف دهات حکومت پیشین افغانستان در سال ۲۰۱۹، حدود ۳۳۶ هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت دارد.
غلام ابراهیمی ۳۲ ساله، که ۴ سال می‌شود به عنوان مسوول و مدیر کتاب‌خانه‌ی«دهکده» کار می‌کند، می‌گوید که این کتاب‌خانه ۷ سال پیش در این ولسوالی تاسیس شده است.
به گفته‌ی ابراهیمی، مهم‌ترین فعالیت‌های کتاب‌خانه برگزاری صنف‌های قصه‌خوانی برای کودکان، بردن کتاب‌های قصه به بعضی از مکاتب دوردست، برگزاری مسابقه‌ی نقاشی در میان هنرجویان این رشته و تاسیس گروه هنری«دهکده» است. علاوه بر آن، این کتاب‌خانه همیشه به روی علاقمندان باز است.
ابراهیمی در توضیح این فعالیت‌ها می‌گوید که آنان کودکان صنف چهارم به بالا را در یک صنف جمع نموده و برای شان کتاب‌های قصه و داستان را می‌خوانند: «همچنان به بعضی از مکاتب دوردست ما کتاب می‌بریم، هم برای استادان مکتب و هم برای شاگردان مکتب، برای استادان کتاب‌هایی برای مطالعه و برای شاگردان که اکثراً کودک اند، کتاب‌های قصه را می‌بریم.»
به گفته‌ی ابراهیمی، آنان اولین دور مسابقه‌ی نقاشی خود را حدود یک ماه پیش برگزار کرده‌اند و آمادگی‌‌ها برای برگزاری دور دوم نیز گرفته شده است: «دور دوم قرار است در سطح بزرگ‌تر برگزار شوه و تعداد اشتراک‌کنندگان در این مسابقه حتما زیاد خواهد بود.»
مسابقه و نمایشگاه نقاشی در کتاب‌خانه«دهکده» عکس: صفحه فیسبوک کتاب‌خانه دهکده
چگونه این کتاب‌خانه راه‌اندازی شد؟
در سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی تعدادی از فرهنگیان ولسوالی لعل و سرجنگل ولایت غور، کمپاین جمع‌آوری کتاب را راه‌اندازی نمودند و از ولایت‌های دیگر نیز کتاب جمع کردند که نتیجه‌ی کار تیمی آنان ایجاد کتاب‌خانه‌ی دهکده بود.
آنان آگهی کمپاین شان را از طریق شبکه‌های مجازی به اشتراک می‌گذاشتند و توجه کتاب‌دوستان و اهل مطالعه را جلب می‌کردند. به گفته‌ی آقای ابراهیمی، اکنون این کتاب‌خانه در حدود ۷ هزار جلد کتاب را در خود جای داده‌است و تلاش‌ها برای پربار کردن آن جریان دارد. به گفته‌ی مسوولان آن، حدود ۴هزار جلد کتاب قصه‌های کودکان در این کتاب‌خانه وجود دارد.
آقای ابراهیمی می‌گوید، سالانه حدود ۱۳۰۰ تن از جوانان، نوجوانان و کودکان از این کتاب‌خانه کتاب می‌برند. بعد از این‌که مکاتب دخترانه و دانشگاهها به روی دختران بسته شده است، بیش‌ترین مراجعین آنان را دختران تشکیل می‌دهد: «حدود بیشتر از ۶۰ فیصد مراجعین ما برای فعلا دختران اند.»
در کنار کتاب‌خانه‌ی دهکده، کتاب‌خانه‌ی دیگری نیز قبلاً فعالیت داشته که از سوی یک موسسه حمایت مالی می‌شده است. ابراهیمی می‌گوید: «بعد از سقوط آن کتاب‌خانه بسته شد و کتاب‌هایش را هم هر کسی به خانه‌ی خود برد، فعلا کتاب‌خانه‌ی دهکده تنها کتاب‌خانه‌ی فعال در لعل و سرجنگل است.»
به گفته‌ی ابراهیمی، از زمان آغاز به فعالیت کتاب‌خانه‌ی دهکده در ولسوالی لعل تا اکنون روز به روز مراجعین این کتاب‌خانه زیاد می‌شود: «نفس وجود همین کتاب‌خانه، باعث ترویج کتاب‌خوانی می‌شود.»
مطالعه‌ی کتاب، کتاب‌خوانی و دست‌رسی به کتاب در هزاره‌جات همیشه با چالش‌های جدی مواجه بوده است. در اکثر مناطق دوردست هزاره‌جات هنوز کتاب‌خانه‌ای وجود ندارد، برای پر کردن این خالی‌گاه بزرگ، گاه اوقات جوانان همان منطقه اقدام به راه‌اندازی کمپاین جمع‌آوری کتاب می‌کنند، همین شش ماه پیش جمعی از جوانان کتاب‌خانه‌ی کاتب را در بازار قدِ قلوخ منطقه‌ی چمن ولسوالی یکاولنگ نمبر ۱، از طریق کمپاین جمع‌آوری کتاب راه‌اندازی کردند.
کتاب‌خانه‌ی دهکده در لعل، کتاب‌خانه‌ی بندر در ولسوالی سنگ‌تخت و بندر دایکندی و کتاب‌خانه کاتب در یکاولنگ نمونه‌هایی از این تلاش هممگانی مردم برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی اند.
در همین حال، لطیفه دانش ۲۰ ساله، یکی از اعضای فعال کتاب‌خانه‌ی«دهکده» می‌گوید که نفس وجود کتاب‌خانه‌ی دهکده در این شرایط دشوار و نفس‌گیر، برای دختران امیدبخش و انگیزه‌دهنده است.
او می‌گوید که قبلاً در کابل زندگی می‌کرده و مدت دو سال می‌شود که به لعل و سرجنگل، زادگاهش آمده است: «روزی به این کتاب‌خانه رفتم و از آن به بعد همیشه از این کتاب‌خانه کتاب به امانت می‌آورم.»
لطیفه در مدت شش ماه، در حدود ۷۰ الی ۸۰ جلد کتاب از این کتاب‌خانه به امانت برده و مطالعه کرده است.
او دانشجوی سال اول دانشکده‌ی اقتصاد در دانشگاه بامیان بود و اگر طالبان دانشگاهها را به‌روی دختران نمی‌بستند، اکنون مصروف ادامه‌ی تحصیل در دانشگاه بود: «طالبان آمدند و ما را از قدم برداشتن در راه علم و دانش محروم کردند.»
شگوفه محمدی ۲۰ ساله، هنگامی‌که صنف نهم مکتب بود، خبر تاسیس کتاب‌خانه‌ی«دهکده» در مرکز ولسوالی لعل و سرجنگل را شنید و به این کتاب‌خانه پیوست. او قبل از حاکمیت طالبان، دانشجوی دانشکده‌ی طب در یکی از دانشگاه‌های خصوصی در کابل بود؛ اما اکنون به دلیل محدودیت‌های طالبان خانه‌نشین شده است.
شگوفه محمدی می‌گوید، تاسیس کتاب‌خانه‌ی دهکده مسیر زندگی او را تغییر داد، زیرا این کتاب‌خانه او را با مطالعه و دنیای کتاب‌خوانی آشنا ساخت: «قبل از این که کتاب‌خانه دهکده تاسیس شود، اصلا کتابی را به قصد مطالعه و به‌دست آوردن معلومات بیشتر نمی‌خواندم، چون کتاب مورد علاقه‌ی ما پیدا نمی‌شد.»
شگوفه وجود کتاب‌خانه را در یک منطقه مثل سایر نیازهای زندگی ضروری و مهم می‌داند، به‌ویژه برای ولسوالی لعل و سرجنگل که حکم چشمه‌ی آگاهی در دل کویر را دارد : «به نظر من کتاب‌خانه در هر منطقه‌ای مثل آب، غذا و لباس ضروری است… فعالیت کتاب‌خانه‌ها هیچ‌گاه غوغا نداره، سر و صدا نداره، ولی باعث میشه در گوشه‌ها آدم‌هایی ره بسازه که واقعاً جامعه به او نیاز داره. در زمانی‌که نخبه‌ها تقدیر میشه، کسی نمی‌گوید که از فلانی کتاب‌خانه استفاده کرده است یا فلانی کتاب ره خوانده است، ولی در واقع این کتاب‌ها است که زندگی‌ها را تغییر می‌دهد.»
تلاش‌های مشابه برای ایجاد کتاب‌خانه‌ها به منظور ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و تشویق جوانان و دختران در چندین نقطه‌ی دیگر کشور نیز صورت گرفته است.
