تمنا تابان
مسعوده‌ی ۲۵ ساله هر روز باید راه دوری را طی کند تا به دکان‌اش در گوشه‌ا‌ی از شهر بامیان برسد. او باید دست‌کم در روز از سه چک‌پاینت طالبان در سطح شهر عبور کند، کاری که حالا تبدیل به نگرانی بزرگ روانی برای او شده است. مسعوده می‌گوید، تاکنون یک‌بار افراد مسلح طالبان او را متوقف کرده و در مورد پوشش به او «اخطارجدی» داده بودند.
مسعوده به رسانه‌ی رخشانه گفته است، پس از این که طالبان قانون امر به معروف و نهی از منکر را تصویب کرده‌اند «خیلی گستاخانه‌تر به حریم خصوصی مردم حمله می‌کند و سخت‌گیری‌های خود را بر زنان دو برابر کرده است.»
مسعوده در مورد تجربه‌ی خودش گفته است: «حدود ۶ روز قبل وقتی از خانه طرف بازار می‌آمدم چک‌پاینت امر به معروف طالبان مرا ایستاد کرد و از این‌که حجابی که پوشیده بودم پیش‌رویش باز بود قصد داشتند مرا دستگیر کنند، آن‌ها اصرار داشتند که باید به مقر ریاست امر به معروف بروم و تعهدنامه امضا کنم.»
مسعوده با پادرمیانی خانواده‌اش از این دردسر رهایی یافت، اما به جای او پدرش به اداره امر به معروف طالبان رفت و تعهدنامه امضا کرد: «من گفته‌ی آن‌ها را قبول نکردم، از من شماره پدرم را گرفتند و برای‌شان زنگ زدند. پدرم را مجبور کردند به چک‌پاینت بیایند و برای امضای تعهدنامه به دفتر ریاست‌شان بروند، از او روز به بعد خیلی می‌ترسم، آمدن به دوکان برایم بسیار سخت شده.»
بیشتر از یک ماه قبل، ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر مخفی طالبان، قانون امر به معروف و نهی از منکر این گروه را در یک مقدمه، چهار فصل و ۳۵ ماده توشیح کرد. این قانون بایدها و نبایدهای زیادی بر زندگی زنان وضع کرده است.
در بند هشتم ماده ۱۳ آن آمده است: «هرگاه زن بالغ برای حاجت ضروری از خانه‌ی خویش بیرون شد، مکلف است که صدا، روی و بدن خود را ستر نماید.» از نظر زنان، نگرانی بزرگ‌تر در این قانون، باز بودن دست محتسبان طالبان است. در این قانون تصریح شده است که محتسب می‌تواند زن یا دختری را که چهره‌ی خود را نپوشانده، متوقف سازد و تعزیر کند.
تعزیر در فرهنگ لغات دهخدا به معنای نکوهش کردن؛ ملامت و سرزنش کردن، ادب کردن و چوب زدن آمده است. معنای غالب شرعی تعزیر نیز به همین معنا کاربرد دارد.
مسعوده گفته است هرچند او هنوز به کارش ادامه داده، اما وضعیت سخت‌تر از چیزی شده که تصور می‌شود: «اگر در این‌جا کار نکنم خانواده‌ام گرسنه می‌مانند، پس مجبورم کارکنم، اگر چه کار کردن در این‌جا روز به روز سخت‌تر شده روان است.»
در این گزارش نام‌ها مستعار آمده است و برخی از جزئیات به دلیل ترس از شناسایی مصاحبه‌شونده‌ها در گزارش نیامده است. مثلا مسعوده ترجیح داد که نگوید در مغازه‌اش چه می‌فروشد.
سمیرا ۲۴ ساله به تازگی نامزد شده است و تاکنون دوبار زمانی که با نامزدش به شهر بامیان رفته بود به قول او «مورد تحقیق بی‌جای» محتسبان طالبان قرار گرفته است.
سمیرا می‌گوید، طالبان هر بار که آنان را با هم می‌بینند بدون دلیل مورد بازجویی قرار می‌دهند: «وقتی از خانه با نامزدم در موتر شخصی ما طرف بازار می‌رفتیم طالبان ما را در چوک قانون اساسی متوقف کردند و نامزدم را از موتر پایین کردند و برای من نیز گفتند که در موتر بمانم. طالبان از نامزدم پرس و پال کرده بودند که با این دختر چه نسبتی داری وقتی گفته بود خانمم است، ازش نامم و نام پدرم را پرسان کرده بودند و گفته بودند شماره‌ی پدر خانمت را برایم بده، بعد از آن به داخل موتر به سراغ من آمدند و نامم را نام پدرم و شماره تیلفون پدرم را گرفتند، پس از این‌که این معلومات را با هم سر دادند و مطمئن شدند که ما دروغ نمی‌گوییم به ما اجازه دادند که برویم.»
دامنه‌ی مزاحمت‌های بیشتر طالبان برای زنان تقریبا در هرجایی گسترده‌تر شده است. مهناز ۳۲ ساله که در شهر نیلی در مرکز ولایت دایکندی زندگی می‌کند در مورد تجربه‌ی خود گفته است: «مولوی‌های امر به معروف حالا خیلی جری‌تر شده‌اند، هر چه دلشان بخواهد انجام می‌دهند، زنان را ایستاد کرده و در روی بازار مورد بازجویی قرار می‌دهند، از هیچ‌کسی شرم و هراس هم ندارند.»
به گفته‌ی مهناز این رفتارها کم کم زنان را مجبور می‌کند تا کمتر به بازار و مکان‌های عمومی بیرون شوند: «زنان از ترس این‌که مبادا با امر به معروف سر بخورند ترجیح می‌دهند کمتر از خانه بیرون شوند، شخصاً خودم وقتی بازار می‌روم صد بار پیش خود چُرت می‌زنم که آیا بروم یا نه، مجبور استم تمام جوانب را در نظر بگیرم.»
به گفته‌ی منابع، در ولایت دایکندی وضعیت وخیم‌تر است زیرا طالبان در این ولایت نسبت به همه‌ی ولایات سخت‌گیری بیشتری می‌کنند.
به قول مهناز، طالبان در هر پوسته امنیتی شهر، ۲ تا ۳ تن از محتسبین امر به معروف را وظیفه داده تا حجاب، پوشش و رفتار زنان و مردان این ولایت را مطابق میل‌شان بررسی کنند: «حتی کسانی را هم مجبور به امضای تعهدنامه کرده تا از این پس مطابق خواست طالبان لباس بپوشند.»
نگرانی از پیامد منفی این قانون بر زندگی زنان از این جهت است که طالبان بیشتر از گذشته گشت‌وگذار زنان در بیرون از منزل را محدود کنند و از طرف دیگر، خشونت علیه زنان را هم بیشتر کنند. چیزی بیشتر از یک ماه از تصویب این قانون گذشته است. به نظر می‌رسد هر دو نگرانی در حال پیوستن به واقعیت است.
فرزانه ۲۹ ساله گفته است، پس از تصویب این قانون و رفتار خشونت‌آمیز محتسبان طالبان با زنان در ملاءعام، خانواده‌اش به او توصیه کرده که کمتر از خانه بیرون برود: «خانواده‌ام می‌گوید که نباید بهانه به دست طالبان بدهی و خود را به دردسر بیاندازی، پس کوشش کو تا خیلی ضرور نباشد از خانه بیرون نشوی… خواسته‌ی قلبی طالبان زندانی ساختن زنان در خانه است، کاری که با تصویب قانون امر به معروف می‌توانند به راحتی عملی کرده و به یکی از خواسته‌های مهم‌شان برسند، ما قبلاً هم زندانی بودیم، اما حالا زنجیرهای ما روز به بیشتر می‌شود.»
تصویب این قانون واکنش‌های گسترده‌ای به همراه داشته است. از نهادهای حقوق‌بشری گرفته تا سازمان‌ها مهم بین‌المللی؛ از جمله اکثر اعضای شورای امنیت سازمان ملل خواستار لغو فوری این قانون از سوی طالبان شدند؛ اما مثل همیشه، طالبان وقعی به درخواست‌ها نگذاشتند.
سلما کریمی از فعالان حقوق زن در افغانستان در مورد نگرانی‌های زنان از پیامد این قانون به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «این قانون می‌تواند زمینه‌ساز آزار و اذیت بیشتر زنان شود، این قانون تنها به زنانی که از خانه بیرون می‌شوند محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند زنانی که در محوطه‌ی خانه‌شان زندگی می‌کنند را نیز مورد حمله قرار دهد، آنان برای بیرون رفتن از خانه باید در اول خانواده‌های شان را قناعت دهند و این کار بسیار دشواریست.»
به گفته‌ی سلما این قانون به طور بی‌پیشینه‌ای دست ماموران امر به معروف را باز گذاشته است. زیرا هیچ‌نظارتی بر چگونگی تطبیق این قانون وجود ندارد و طالبان هر طور که دلشان بخواهد می‌توانند مردم را به صورت خودسرانه مجازات نمایند: «حتی کوچک‌ترین اختلاف نظر زنان با ماموران امر به معروف می‌تواند برای آنان دردسر بزرگی ایجاد نماید.»
