تمنا تابان
تمام اعضای خانواده در یک صبح سرد خزانی در بامیان مشغول کچالوچینی هستند. کوچکترین عضو این خانواده دختر ۸ سالهای است که با عجله کچالوها را از زمین بر می‌دارد. انگار فقر، شرایط اجتماعی و دیدن کودکان کار هم‌سن و سال‌اش به او آموخته است که زحمت‌کش باشد. نام‌اش مریم است.
مریم کوچکترین عضو خانواده‌ی ریزه‌گل* ۴۵ ساله است که از طریق زراعت می‌تواند فقط نان بخور و نمیری داشته باشد. آن‌هم همه‌ی اعضای خانواده باید برای کار بسیج شوند.
کچالو مهمترین محصول زراعتی در بامیان است که چرخ زندگی‌های زیادی به آن وابسته است. آن قدر مهم که بسیاری از مردم به آن لقب طلای سفید را داده‌اند. اما امسال بهای پایین کچالو در بامیان به نگرانی گسترده‌ی مردم دامن زده است. منابع در این گزارش می‌گویند، قیمت امسال کچالو در بامیان حدود ۴۲ درصد کاهش یافته است.
ریزه‌گل امسال تمام سه تکه زمین کوچک‌شان را کچالو کاشته است. او گفته است، امسال ممکن است فقط مصرفی را که کرده به دست آورد؛ این که قرار است زمستان چه بخورد نمی‌داند: «سالی که مثل امسال کچالو قیمتش پایین باشه، به صد زحمت، سر به سر می‌کنه.»
منظور ریزه‌گل از سر به سر کردن این است که در سالهای این چنینی آنها فقط می‌توانند مصارفی را که برای برداشت کچالو انجام داده‌اند، به سختی دوباره به دست آورند و از خیر درآمد می‌گذرند.
کچالوی بامیان در افغانستان شهرت ملی دارد. این محصول در واقع دست‌رنج زنان و کودکان بامیانی است، چرا که آنها از مرحله‌ی کشت تا برداشت محصول پا به پای مردان کار می‌کنند.
به قول ریزه‌گل: «کچالو خیلی زحمت داره، همگی ما که حدود ۸ نفر هستیم باید با پدر اولادا کمک کنیم و گرنه هیچ امکان نداره که او به تنهایی بتوانه این کار را پیش ببرد….از وقتی که زمین قُلبه میشه تا وقتی‌که کچالو فروخته میشه ما یک سره ده همی کار مصروفیم.»
مراحل کشت کچالو پر زحمت و زمان‌بر است. از آماده کردن زمین، تا قرار دادن تخم کچالو در زمین، از بین بردن علف‌های هرز، خاک‌برداری که در زبان محلی به آن «خاک دادن» می‌گویند و در مرحله برداشت محصول نقش زنان و کودکان پررنگ‌تر از مردان است، زیرا این کارها به نیروهای انسانی زیادی بستگی دارد.
کاشت و برداشت کچالو در بامیان عمدتا به روش سنتی انجام می‌شود که متکی به نیروهای انسانی زیاد است. استفاده از ابزار ماشینی خارج از توان ساکنان فقیر بامیان است.
بامیان با داشتن هوای سرد و زمستان زودرس، از مناطقی است که فقط یک فصل محصول در آن قابل برداشت است. حتا مناطقی نیز در این ولایت وجود دارد که محصول یک فصل به سختی به ثمر می‌نشیند.
شوهر صغرای* ۵۷ ساله امسال تنها زمین زراعتی‌شان که یگانه منبع درآمد و مصروفیت آنها است را کچالو کاشته است.
به گفته‌ی صغرا محصول امسال آنها نیز نمی‌تواند مصرفی را که کرده پس دهد: «ما ۲۰ هزار افغانی ره تخم کچالو خریدیم، ۱۵ هزار دیگه ره کود خریدیم ولی تمام پول کچالوی ما که هنوز خریدارا نداده است، ۵۰ هزار افغانی میشه.»
به گفته‌ی صغرا آنان بیشتر از ۶۰ روز در زمین کچالو کار شاقه انجام می‌دهند : «از زمان قلبه تا کچالوشانی، پوجی، خاک‌دهی و کچالوچینی هر کدام از ما تقریبا ۶۰ روز کار می‌کنیم، کاش مزد همو یک ماه کار ما فهمیده شود، خیلی وقتا ما برای هیچ زحمت می‌کشیم، مثل امسال.»
از سوی دیگر خیلی از دهقانان که توانسته‌اند برای خود سردخانه‌ی محلی کچالو بسازند، به امید هستند که در بهار سال آینده قیمت این محصول بالاتر برود؛ اما خیلی از سال‌ها این آرزو فقط یک آرزو می‌ماند و در نرخ کچالو تفاوت چندانی رونما نمی‌شود.
عزیزه‌ی* ۲۷ ساله که خود دانشگاه را ۵ سال پیش در رشته‌ی زراعت تمام کرده است و مدتی نیز در ریاست زراعت بامیان کار کرده، حالا به دلیل محدودیت‌های طالبان خانه‌نشین شده است. او در کارهای دهقانی با پدرش کمک می‌کند. عزیزه به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «یک دهقان بامیانی از اول سال تا اواسط فصل خزان یک سره زحمت می‌کشد. آخرش هم باید محصولش را به کمترین قیمت بفروشد، این خود رنج بس بزرگیست.»
به گفته‌ی عزیزه در بهار و خزان سال که فصل عرضه‌ی محصولات کچالوی بامیان فرا می‌رسد؛ همزمان تاجران از کشورهای ایران و پاکستان نیز کچالو وارد می‌کنند و این موضوع مستقیماً بالای بهای کچالوی داخل کشور تاثیر منفی می‌گذارد.
این دو مشکل از گذشته‌ها گریبان‌‌گیر دهقانان در ولایت بامیان بوده است، اما با حاکمیت طالبان بدتر شده است. بازاریابی از این محصول حتا در داخل افغانستان به صفر رسیده است.
محمد عیسی کامگار ۳۸ ساله، یکی از متخصصان رشته‌ی کشاورزی می‌گوید که اگر زحمت زنان و کودکان بامیانی نباشد مردان به تنهایی هرگز قادر به پرورش این محصول نخواهند بود.
به گفته‌ی آقای کامگار امسال قیمت فروش هر سیر کچالو نسبت به سال گذشته ۴۲درصد کاهش داشته است. به گفته‌ی این متخصص زراعتی، سال جاری در بامیان عاید خالص تولید هر هزارسیر کچالو ( ۷تُن‌متریک) با در نظرداشت مصرف عملیاتِ پرورش، تخم و کود آن، ۱۰ هزار افغانی می‌باشد.
او گفته است طبق یک نظرسنجی از ۵۶ تن از دهقانان در بامیان، امسال عاید کچالو نظر به سالهای قبل در پایین‌ترین حد خود قرار دارد. او در توضیح این کاهش شدید گفته است: «دهقانان برای تولید هزار سیر کچالو، ۵۰ هزار افغانی را کود خریده‌اند و هر هزار سیر کچالو را به قیمت ۷۵ هزار افغانی به فروش رسانیده‌اند، همچنان برای تولید هزار سیر کچالو، صد سیر کچالوی بذری تهیه نموده‌اند که هر سیر غده‌ی بذری به طور اوسط صد افغانی خریداری شده است که می‌شود ده هزار افغانی، پنج هزار افغانی را مصرف عملیات کاشت و برداشت آن در نظر بگیریم پس به این نتیجه می‌رسیم که عایدشان ده هزار افغانی در هر هزار سیر بوده است.»
یادداشت: نام‌ها در این گزارش مستعار آمده است
