اقدامی شجاعانه؛ مکتبی در هرات که مخفیانه دروازه‌اش را بر روی دختران باز گذاشته است

الهه رسا

پس از مسدود ‌شدن مکتب‌های دخترانه‌ی بالاتر از صنف ششم، مسوولان یک مکتب خصوصی دخترانه در هرات با یک اقدام پرچالش و خطرآفرین، تصمیم گرفتند تا دروازه‌ی مکتب را مخفیانه  به روی دانش‌آموزان دختر باز نگهدارد. این تصمیم باعث شد تا در یک‌و نیم سال گذشته، ۲۰۰ دختر صنف هفت تا ۱۲ به مکتب بروند و درس بخوانند.

دانش‌آموزان دختر بدون پوشیدن یونیفورم و با‌ وقفه داخل یک ساختمان در شهر هرات می‌شوند.

مرسل* ۱۵ ساله و دانش‌آموز صنف دهم می‌گوید، با احتیاط به مکتب می‌رود تا توجه طالبان را جلب نکند.

مرسل از طریق تماس تلفنی به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «درک می‌کنیم که اگر کوچک‌ترین اشتباهی شود و مکان مکتب مخفی لو برود، آینده‌ و آرزوهای خودم و دختران دیگر نقش برآب خواهد شد.»

حکومت طالبان، هفت‌ ماه پس از به قدرت رسیدن در  افغانستان و در روز بازگشایی مکتب‌ها، فرمان بسته‌شدن مکتب‌های دخترانه‌ی بالاتر از صنف ششم را تا «اطلاع ثانوی» صادر کرد.

این اقدام طالبان، واکنش‌های زیاد داخلی و بین‌المللی را به همراه داشته است. در تازه‌ترین اظهارات، دبیرکل سازمان ملل در تویتی گفته است، هیچ‌چیز نمی‌تواند دور نگهداشتن دختران از تحصیل را توجیه کند.

مرسل می‌گوید که به‌رغم استرس و ترسی که همه‌روزه تا رسیدن به مکتب تجربه می‌کند، خوشحال است: «من با همکاری مسوولان مکتب و خانواده‌ی خود توانستم به مکتب بروم و حالا خیلی خوشحال هستم که به درس خود ادامه می‌دهم.»

او می‌گوید که دوست دارد در آینده دانشگاه برود و رشته‌ی اقتصاد را بخواند؛ اما اگر تا آن زمان دروازه‌های دانشگاه به روی دختران باز شود: «من غم دختران دیگر هم را می‌خورم که نمی‌توانند به مکتب مخفی بروند و توانایی رفتن به این مکتب را ندارند. امیدوار هستم که روزی دختران مکتب بتوانند دوباره به سر صنف‌های‌شان حاضر شوند.»

 مرسل می‌افزاید که خانواده‌اش تصمیم دارند که اگر محدودیت طالبان بر آموزش دختران همچنان ادامه پیدا کند، برای آینده‌ی تحصیلی او از افغانستان بیرون شوند.  

اسراء* ۱۵ ساله نیز دانش‌آموز صنف دهم این مکتب مخفی است. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است، هر لحظه ممکن است که طالبان به مکتب ما هجوم آورده و مسوولان و آموزگاران مکتب را بازداشت کنند؛ اما در این زمان این شجاعت لازم است.

اسراء گفته است: «در وقت آمدن به مکتب ترس داریم که کسی جلو ما را نگیرد و این باعث نشود که مکتب ما بسته شود. وقتی به مکتب می‌آیم، فکر نمی‌کنم که فردا هم به مکتب آمده بتوانم.»

او می‌افزاید: «وقتی با دخترانی که از رفتن به مکتب محروم شدند، صحبت می‌کنم، خیلی ناراحت می‎‌شوم.»

اسراء می‌گوید که آرزو دارد روزی جراح قلب شود و نمی‌خواهد به سادگی امیدش را از دست بدهد. پدر اسراء به‌دلیل جنگ‌های داخلی، از به پایان رساندن دوره‌ی مکتب محروم شده؛ اما مادرش توانسته که با سقوط رژیم طالبان و ختم دوره‌ی قبلی حکومت شان در افغانستان، به مکتب و دانشگاه برود.

او می‌گوید که مادرش فارغ‌التحصیل رشته‌ی ادبیات دری است و تا پیش از سقوط حکومت و تسلط طالبان، آموزگار یک مکتب درهرات بوده‌ است.

سمیرا* دانش‌آموز صنف دهم مکتب است و ۱۵ سال سن دارد. او گفته است که روند آموزش در مکتب به صورت کامل و بی‌نقص است. او می‌گوید، لحظه‌هایی که فراموش می‌کند در بیرون از مکتب چه خبر است و برای دختران چه اتفاق ‌هایی افتاده است، انگار روزهای شاد مکتب در دوره‌ی قبل از طالبان است.

او به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «هر وقت که به مکتب می‌آیم، می‌ترسم که یک طالب جلو من را بگیرد و از من بپرسد که کجا می‌روم؟ یا نیروهای طالبان به داخل مکتب ما وارد شوند و مکتب ما را بسته کنند.»

در این مکتب مخفی که به دلیل افشا نشدن موقعیت‌اش، از ذکر نام آن خودداری شده است، تمامی مضامین درسی برای دانش‌آموزان دختر تدریس می‌شود.

مسوولان این مکتب به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند از خطر و عواقب این اقدام آگاه اند؛ اما خلای مسدود ماندن مکتب‌ها بر روی دختران باید پر شود. آن‌ها می‌گویند که حتا در تلاش اند تا مسوولان مکتب‌های دیگر را نیز به این کار متقاعد کنند و از تجربه‌ی خود به آن‌ها بگویند.

فضل‌احمد* یکی از مدیران این مکتب است، او می‌گوید: «در مقابل ظالم‌ها باید ایستاد شویم و نباید اکثریت خاموش باشیم. ما سلاح نداریم؛ اما به روش مسالمت‌آمیز در مقابل اقدام طالبان مبنی بر بستن دروازه‌های مکتب‌ها به روی دختران، ایستاد شدیم. برای من خیلی جای خوشحالی است که توانستیم برای بیش از ۲۰۰ دانش‌آموز دختر صنف‌های هفتم تا دوازدهم، زمینه‌ی آموزش در شرایط دشوار را فراهم سازیم.»

فضل‌احمد دست‌کم ۱۵ سال در عرصه‌ی آموزش و پرورش فعال بوده است. در صحبت‌های فضل‌احمد حس مقاومت دیده می‌شود. او از سایر مکتب‌های خصوصی نیز می‌خواهد که در مقابل فشار طالبان سر خم نکنند: «اگر آموزش حضوری ریسک‌پذیر است، به آموزش آنلاین روی بیاورند تا برای شماری از دختران فرصت آموزش فراهم شود.»

دانش‌آموزان و مسوولانی که در این گزارش صحبت کرده، گفته‌اند که از خطر افشا شدن فعالیت شان آگاه اند؛ اما سرنوشت و آینده‌ی دختران ارزش این خطر را دارد. 

در دوران نخست حاکمیت طالبان در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۹۰ میلادی نیز مکاتب مخفی در هرات فعالیت داشت که برخی از دختران دوره‌های آموزشی را در آن فرا می‌گرفتند. هر چند تعداد این مکتب‌ها در هرات «بسیار کم» بود؛ اما باعث شد که طی پنج سال حاکمیت طالبان چراغ دانش هم‌چنان روشن بماند.

*یادداشت: به دلیل حساسیت‌های امنیتی نام مصاحبه شوندگان به درخواست خودشان مستعار انتخاب شده است.