زیبا بلخی
براساس آماری که یک منبع مطلع از ولایت سرپل در اختیار رسانه‌ی رخشانه قرار داده، شمار زنانی که به گونه‌ی در این ولایت صاحب کسب‌و کار کوچک هستند به ۱۵۰۰ زن می‌رسد. آماری که تفاوت زیادی با دوران قبل از طالبان دارد. تا پیش حاکمیت این گروه این آمار به حدود ۸۰۰ زن می‌رسید. اما این منبع همچنین گفته است، بیشتر کسانی که به کسب‌وکارهای کوچک روی آورده‌اند، دختران بازمانده از درس و کار هستند.
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در آگست ۲۰۲۱، این گروه محدودیت‌های شدیدی را بر فعالیت‌های زنان اعمال کرده است. یکی از این محدودیت‌ها ممنوعیت کار زنان در اکثر بخش‌ها و مشاغل عمومی است. زنان از کار در دولت، سازمان‌های دولتی و غیردولتی منع شده‌اند. طالبان تنها بخش‌هایی که تا حدودی به زنان اجازه فعالیت می‌دهند، بهداشت و کسب‌وکارهای کوچک است.
گلیم‌بافی، قالین‌بافی، خیاطی، شال‌دوزی، دست‌دوزی و سایر صنایع‌دستی از تجارت‌هایی است که زنان در ولایت سرپل به آن مشغول هستند.
هویت این منبع، به دلیل نگرانی‌های امنیتی در این گزارش ذکر نمی‌شود. نام زنان تجارت‌پیشه که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده نیز مستعار است.
منبع رسانه‌ی رخشانه اما گفته است، زنان صاحب کسب‌وکارهای کوچک در ولایت سرپل با مشکلات زیادی مواجه هستند. نبود مکان مناسب برای عرضه محصولات، بازار سوت‌وکور صنایع دستی، نبود حمایت نهادهای امدادرسان و بلند بودن نرخ مواد اولیه از جمله‌ی این مشکلات است.
او گفته است: «خانم‌ها بیشتر از قبل به تجارت روی آورده‌اند اما حمایت‌گر ندارند. هیچ حمایتی از خانم‌های تجارت‌پیشه صورت نمی‌گیرد و هیچ جای مناسبی به‌خاطر فروشات نیست تا بانوان در آن‌جا خودشان دوکان داشته باشند، وسایل تولیدی خود را ببرند و به‌فروش برساند.»
پس از محدودیت‌های فراوان گروه طالبان بر زنان و دختران در افغانستان، تجارت‌های کوچک تنها روزنه‌ای است که برای زنان در اکثر ولایت‌های کشور به شمول ولایت سرپل مانده است.
بنفشه ۳۸ساله دانش‌آموخته رشته‌ی اقتصاد بخش مدیریت و تجارت، از زنان تجارت‌پیشه در ولایت سرپل است. او نزدیک به یک ونیم سال است که کارگاه خیاطی و دست‌دوزی راه انداخته که در حدود ۶۰ دختر و زن در این کارگاه سرگرم کار هستند: «وقتی مکاتب، دانشگاه‌ها و کار به روی خانم‌ها بند شد، تصمیمم جدی شد تا باید حتمن تجارت خود را آغاز بکنم و همین وقت‌اش است تا به هم‌جنس خود در این شرایط سخت کمک بکنم و آن‌ها را از مشکلات افسردگی و روانی که پس از خانه‌نشینی اجباری دست وپنجه نرم می‌کنند خلاص بکنم به همین خاطر روی به تجارت آوردم و کارگاه خود را ایجاد کردم تا مصروفیتی برای آن‌ها شود.»
اما بنفشه می‌گوید، در حال حاضر هیچ مارکیتی ویژه زنان در ولایت سرپل وجود ندارد و این مورد باعث شده است تا زنان فروشنده تولیدات‌شان را با فایده بسیار ناچیز به دوکانداران مرد به فروش برسانند: «فقط یک کهنه‌فروشی در منطقه جنگل‌باغ است که حدود ۱۵خانم در آن‌جا لباس‌های کهنه و دست دوم را به فروش می‌رسانند. جای مناسبی که ما زنان تجارت‌پیشه برویم و محصولات و تولیدات خود را به‌فروش برسانیم نیست. هیچ حمایتی از بانوان تجارت پیشه در سرپل هم نمی‌شود. در دیگر ولایت‌ها موسسات، بسیار به زنان تجارت‌پیشه کمک می‌کنند حتا برای‌شان مارکیت ویژه زنان تاسیس کردند تا زنان خودشان تولیدات خود را به‌فروش برسانند اما در ولایت سرپل از این خبرها اصلن نیست.»
این زن کارآفرین به رسانه‌ی رخشانه گفته است، سود دست رنج آن‌ها به جیب دکانداران مرد می‌رود و فقط رنج کار نصیب آن‌ها می‌شود: «شخصا خودم با شاگردهایم بسیار زحمت می‌کشیم اما مجبور هستیم تولیدات خود را با فایده بسیار ناچیز به دوکاندارهای مرد بفروشیم. مثلا یک شال عروس را ما جور می‌کنیم ۳۵۰افغانی و فقط با ۵۰افغانی فایده به دوکاندارهای مرد می‌فروشیم و آن‌ها بعدن به قیمت بالاتر از ۵۵۰ و ۶۰۰افغانی به مشتری‌های‌شان می‌فروشند. اگر خودمان مارکیت ویژه داشته باشیم می‌توانیم با فایده خیلی خوب تولیدات خود را بفروشیم که کمک بزرگی به شاگردهایم و دخترها و خانم‌هایی که با من کار می‌کنند می‌شود.»
بنفشه در مورد مشکلات بیشترش گفته است: «فروشات نیست. موادخام قیمت است و دوکاندارها تولیدات ما را با فایده کم می‌خرند.»
به نظر می‌رسد زنان تجارت‌پیشه کمابیش در افغانستان دچار مشکلات یک‌سان هستند. یک تحقیق برنامه انکشافی سازمان ملل نشان می‌دهد که کسب و کارهای زیر رهبری زنان، منبع مهم اقتصادی برای زنان است؛ اما این تجارت‌ها با مشکلات جدی مثل کمبود سرمایه و بازار مواجه هستند.
زنانی که در تحقیق برنامه انکشافی سازمان ملل شرکت کردند، گفته‌اند که محدودیت‌های وضع شده از سوی طالبان فعالیت آن‌ها را مختل کرده است. بیش از ۷۰ درصد آن‌ها گفته‌اند که نمی‌توانند بدون محرم شرعی به بازارهای محلی سفر کنند.
مساله‌ای که از مشکلات اصلی زنان تجارت‌پیشه در ولایت سرپل نیز است.
نادیه ۲۹ساله نیز صاحب یک کارخانه کوچک تولید شیرینی در ولایت سرپل است. او که شش ماه قبل این کار را با هزینه‌ی ۶۰ هزار افغانی شروع کرده گفته است: «بازار خوب نیست. اقتصاد مردم ضعیف شده و مردم ما فقیرتر شدند و خرید و فروش خوب نداریم. بیشتر با دوکان‌ها قرارداد می‌کنیم و او هم با فایده بسیار ناچیز چون اگر همین را هم قبول نکنیم دیگر راه برای فروش محصولات خود نداریم… ای‌کاش یک بازار ویژه برای زنان می‌بود در سرپل، این قسم بسیار شاید فروشات و عایدات ما خوب می‌شد. خانم‌ها مستقیم می‌آمدند از ما خرید می‌کردند.»
در حال حاضر دست‌کم ۴۵ زن و دختر به گونه‌ی مستقیم و غیر مستقیم درگیر کار در این کارخانه‌ی کوچک هستند که انواع کیک و کلچه، بغلاوه و سایر شیرینی‌های محلی را تهیه می‌کند.
او می‌گوید در چنین شرایط سخت و زیر محدودیت‌های نفس‌گیر طالبان زنان تجارت‌پیشه بیشتر از هر زمانی به حمایت موسسات و سازمان‌هایی که در بخش تجارت زنان فعالیت می‌کند ضرورت دارند.
به گفته‌ی زنان تجارت‌پیشه در ولایت سرپل، در زمان طالبان تاکنون هیچ نمایشگاهی برای بازاریابی محصولات ساخته‌ی دست زنان در این ولایت برگزار نشده است.
برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی تولیدات زنان و بازاریابی برای تولیدات آن‌ها یکی از جنبه‌‌های اصلی حمایت از کار زنان بود که در حکومت پیشین افغانستان در دستور کار قرار داشت. اما این کار در سایه‌ی حاکمیت طالبان کمرنگ شده است.
نادیه گفته است: «بسیار خوب می‌شود که دولت یا موسسات خارجی در قسمت ساخت یک بازار ویژه زنان در سرپل توجه بکنند. چون در سرپل قیودات زیاد است بالای زنان؛ من مطمئن هستم اگر یک بازار زنانه ساخته شود بیشتر زنان برای خرید می‌آیند و فروشات ما زنان تجارت پیشه هم خوب می‌شود. چون زنان هم راحت هستند که از یک زن خریداری بکنند.»
این مشکل از چشم زنان نیز بزرگ و قابل توجه است. مهتاب ۳۳ ساله و ساکن ولایت سرپل در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته است، چون فروشنده زنی نیست و بارها مجبور شده برای خرید مادرش را به بازار بفرستد:« اگر یک مارکیت مخصوص زنان باشد راحت می‌توانیم ازشان خرید کنیم. بعضی لوازم است که واقعن به دخترها مشکل است بروند از نزد دوکاندارهای مرد بخرند یا بدون او هر وسیله دیگری که باشد ما واقعن راحت هستیم از یک هم‌جنس خود خرید بکنیم تا این‌که از یک دوکاندار مرد برویم خریداری بکنیم.»
مهتاب گفته است، در بیشتر مارکیت‌ها در سرپل اعلامیه‌هایی وجود دارد که زنان بدون روبند یا برقع را از رفتن به آن منع کرده‌اند: «در سرپل زنان بدون چادری و روی بند اجازه بیرون شدن از خانه و یا رفتن به فروشگاه‌‌ها و بازار برای خرید را ندارند. در دیگر ولایت‌ها خوب است حداقل با ماسک اجازه می‌دهند به زنان که بیرون از خانه بروند. در دروازه دوکان‌ها و سوپرمارکیت‌ها ورق‌ها نصب است که گفته شده باید زنان و دختران با برقع و یا روی‌بند خرید بکنند و بدون او اجازه داخل شدن داده نشود.»
ملکه ۳۲ساله و از ساکنان سرپل هم گفته است: «نیاز است که یک بازار زنانه وجود داشته باشد که فروشنده‌هایش زنان باشد تا ما دخترها و زنان راحت برویم و خریداری بکنیم. هم به ما خوب است و هم به زنان تجارت‌پیشه.»
روشن نیست که طالبان صدای زنان تجارت‌پیشه در سرپل را خواهند شنید یا نه؛ اما این گروه در شماری از ولایت‌های دیگر، بازارهای ویژه زنان را بسته‌اند. مثل ولایت بلخ.
