لیلا یوسفی
شماری از زنان در کابل، شب یلدا، طولانی‌ترین شب سال را دور هم جشن گرفتند. این زنان در دو گروه مختلف در دو خانه جداگانه دور هم جمع شده و سفره‌ی یلدایی چیده‌اند. هدا خموش، برگزار کننده‌ی یکی از این برنامه‌ی فرهنگی، به رسانه‌ی رخشانه گفت: «با جمعی از دختران معترض که چندین بار در تظاهرات اشتراک داشتند، برنامه یلدایی داشتیم. شعر دکلمه کردیم و از آهورامزدا قصه کردیم، از قصه‌های تاریخ گفتیم تا این سنت و این رسم را پایدار نگهداریم.» هدا خموش، عضو جنبش زنان عدالت‌خواه است که در اعتراضات خیابانی علیه سیاست‌های طالبان در قبال زنان نقش دارد.
گروهی از زنان دیگر زیر نام «حرکت خودجوش زنان مبارز افغانستان» برنامه‌ی دیگری در کابل ترتیب داده و با نشر اعلامیه‌ای گفته‌اند: «این برنامه باحضور زنان فرهنگی و مبارز، به دلیل تسلط نظام طالبانی و محدودیت‌های موجود در منزل یکی از اعضای بنیان‌گذار حرکت خودجوش زنان مبارز افغانستان برگزار گردید.»
در اعلامیه‌ی این زنان آمده است که آنان به مناسبت تجلیل از این شب، در مورد سخنان دو روز قبل عمران خان، نخست وزیر پاکستان در مورد حقوق زنان، نیز واکنش نشان داده و خواستار «معذرت خواهی» حکومت پاکستان از مردم افغانستان به ویژه زنان این کشور شدند.
دو روز قبل نخست وزیر پاکستان در نشست سازمان همکاری‌های اسلامی که در اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان برگزار شد، در مورد پیش شرط‌های کمک به افغانستان، گفته بود که تصور هر جامعه از حقوق بشر و حقوق زنان متفاوت است.
این سخنان آقای خان پس از آن بحث‌برانگیز شد که پس از سقوط نظام پیشن افغانستان به‌دست طالبان، زنان از ابتدایی‌ترین حق کار و آموزش محروم شده‌اند.
سال‌های گذشته، جشن شب یلدا، علاوه بر این‌که در خانواده‌ها جشن گرفته می‌شد، زنان و مردان فرهنگی در کافه‌های کابل نیز با برگزاری برنامه‌های هنری از این شب، تجلیل می‌کردند. با آن‌که طالبان به‌طور صریح با برگزاری این جشن مخالفت نشان نداده، اما همواره تاکید کرده که باید گردهمایی‌ها در «چارچوب اسلامی و مطابق شریعت» باشد. جشن شب یلدا که ریشه‌ی غیردینی اسلامی دارد، بعید به نظر نمی‌رسد که طالبان با آن مخالفت نکنند.
به همین دلیل، مراکز فرهنگی که در گذشته میزبان و برگزار کننده‌ی چنین جشنی بودند، امسال برنامه‌ای ندارند. یکی از این مراکز، مرکز فرهنگی صلصال است. مهتاب بهرامی، رییس این مرکز می‌گوید: «همه ساله، برنامه‌ی فردوسی‌خوانی، فال‌گیری و موسیقی در مرکز فرهنگی صلصال داشتیم. جوانان دور هم جمع می‌شدند و از شب یلدا تجلیل می‌کردیم اما امسال به دلیل تهدیدات امنیتی و نبود اقتصاد، برنامه‌ای برای این شب نداریم.»
راحله یوسفی، خبرنگار در کابل نیز می‌گوید که به دلیل نبود امنیت روحی و ضعف اقتصاد، از شب یلدا تجلیل نمی‌کند. «متاسفانه آمدن طالبان بالای زندگی همه‌ی شهروندان تاثیر منفی گذاشته است. امسال نمی توانیم از فرهنگ زیبای خود به دلیل فقر ونبود امنیت، مانند سال قبل تجلیل کنیم.»
حاکمیت دوباره‌ی طالبان در افغانستان که باعث فقر و مهاجرت در جامعه شده، بسیاری از خانواده‌ها به همین دلیل جشن یلدای امسال‌شان را برگزار نکرده‌اند. مهتاب (اسم مستعار) می‌گوید: «امسال با آمدن طالبان، همه چیز در زندگی‌ام برهم خورد. هر سال، شب یلدا را در کنار خانواده‌ام جشن می‌گرفتم. اقارب خانوادگی خود و شوهرم را مهمان می‌کردم و تا صبح کنارهم بیدار می بودیم. اما امسال خودم و شوهرم هر دو بیکاریم. حتا پول چند قرص نان را به سختی پیدا می‌کنیم.»
مهتاب که ۳۲ سال عمر دارد، در مکتب چهل‌دختران در غرب کابل معلم است. او پنج ماه می‌شود که معاش نگرفته است. پیش از حاکمیت طالبان، شوهرش در یکی از دفاتر خصوصی کارمند بود و حالا کار خود را از دست داده است.
بصیره، زن ۵۸ ساله که مادر چهار پسر و دو دختر است، امسال به دلیل مهاجرت پسرانش، شب یلدا را جشن نگرفته است. «سال‌های گذشته، شب یلدا را دور هم جشن می‌گرفتیم. امسال دو پسرم به‌خاطر کار به ایران رفتند و یک پسرم هم در کمپ مهاجرین در آلمان است. هیچ دل‌خوشی ندارم در این جشن.»
شب یلدا به به‌نام شب چله نیز یاد می‌شود، یکی از جشن‌های کهن کشورهای حوزه «نوروز» می‌باشد. مردم، طولانی‌ترین شب سال که مصادف به آخرین شب پاییز و اولین شب زمستان است، با اجرای برنامه‌های متنوعی از آن تجلیل می‌کنند.
در افغانستان، معمولا در شب یلدا رسم بر این اسـت که خانواده‌ها یا مهمان دعوت می‌کنند یا هم بـه مهمانی می‌روند. این شب با سرو هندوانه (تربوز)، انار و انواع مختلفی از آجیل و با فال گرفتن حافظ، شاهنامه‌خوانی و برخی موارد آتش‌بازی و… تجلیل می‌شود.
