الهه رسا
«صدای زمین‌لرزه بیشتر از لرزش زمین بود. مثل وقتی‌که حملات انتحاری اتفاق می‌افتاد. انگار زمین غرش می‌کرد من می‌ترسیدم، می‌لرزیدم و جیغ می‌کشیدم.» این روایت غزال ۱۱ ساله، دانش‌آموز صنف پنجم مکتب از اولین زمین‌لرزه در ساعت ۱۱:۱۸ صبح «روز شنبه، ۱۵ میزان» است.
از آن زمان به بعد غزال ساکت وگوشه‌گیرشده است. خانواده‌اش از خطر احتمالی وقوع زمین‌لرزه بیش از شش شب را به «پارک ترقی» پناه آورده‌اند. مادر غزال می‌گوید، دخترش از آن روز به بعد خیلی کم حرف می‌زند.
این در حالی است که در مدت یک هفته گذشته، از روز شنبه، هرات برای سومین‌بار شاهد یک زمین لرزه‌ی بزرگ دیگر بوده است. تا کنون ده‌ها پس لرزه نیز رخ داده است.
غزال که با لکنت زبان صحبت می‌کند، به خبرنگار رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، خبرهای مرتبط با زمین‌لرزه را با گوشی همراه والدین‌اش دنبال می‌کند، اما می‌گوید با دیدن دفن اجساد زمین‌لرزه قلب‌اش به درد می‌آید.
او می‌گوید: «همین‌حالا که زخمی‌ها را می‌آوردند، می‌ترسم که این کودکان و مردم کشته شده‌اند. من دیشب تا ۱۲ شب بیدار بودم و گریه می‌کردم همین حالا حس می‌کنم که زمین می‌لرزه و و درخت‌ها به بالای سر ما می‌افتد».
تا کنون صحنه‌های غم‌انگیزی از زلزله هرات در رسانه‌ها و شبکه‌های جمعی همرسانی شده است. دیدن چنین صحنه‌های برای کودکان ترس‌آور است. از سوی دیگر، حضور در بطن حادثه این ترس را چند برابر می‌کند.
بر بنیاد آمار صندوق حمایت از کودکان ملل متحد «یونیسف» که در تاریخ ۱۹ میزان در صفحه ایکس به‌نشر رسید تا اکنون ۹۶ هزار کودک از زمین‌لرزه در ولایت هرات متاثر شده‌اند.
این نهاد بین‌المللی گفته است: «کودکان و خانواده‌ها به کمک‌های فوری اضافی نیاز دارند.» به گفته این سازمان، آن‌ها به «کمک‌های اولیه، آب صحی، درمان کودکان مبتلا با سوء تغذیه، توزیع کیت‌های بهداشتی، دارو، کمک‌های مالی، حمایت روانی اجتماعی و ایجاد فضاهای آموزشی موقت » ضرورت دارند.
برنامه جهانی غذا روز چهارشنبه هفته گذشته، ۱۹ میزان با نشر نوار ویدیویی از آسیب‌دیده‌گان زمین‌لرزه گفته که در زمین‌لرزه‌ی مرگ‌بار روز شنبه در هرات بیش از دوهزار نفر کشته شده‌اند.
این در حالی است که طبق اطلاعات مرکز لرزه‌نگاری امریکا زمین‌لرزه ساعت ۸:۰۶ روز « یک‌شنبه، ۲۳ میزان» زمین‌لرزه‌ی با قدرت ۶.۳ درجه ریشتر و عمق ۸.۲ کیلومتر در ولسوالی کشک هرات به وقوع پیوسته است.
حوالی ساعت دوازده ظهر روز شنبه در گوشه‌یی از خیمه فراشوتی خاک‌آلود یک پسر بچه دراز کشیده که تازه از نزد داکتر برگشته است.
شوک وارده از وقوع زمین‌لرزه الطاف۱۲ ساله را به استرس بعد از سانحه مبتلا کرده است. به گفته مادر الطاف او بعد از زمین‌لرزه شب هنگام با گریه و ترس از خواب بیدار می‌شود و در تمام روز جان درد، سر درد و گوش درد است.
حنیفه ۳۰ ساله، مادر این کودک می‌گوید که او از وضعیت این روزهای پسرش نگران است. او افزود: «پسرم حرکات غیر ارادی را انجام می‌دهد؛ او دستان‌اش را در دهن خود کرده و لب‌ها و دندان‌های خود را می‌جود».
داکتر برای حنیفه هدایت داده تا کودکش را از اخبار مرتبط با زمین‌لرزه دور نگهدارد.
حنیفه و الطاف قبلاً سختی‌های زیادی را تجربه کرده است. حنیفه پنج‌ماه قبل شوهرش را در اثر سرطان مغزی از دست داده است. او می‌گوید، از پنج‌ماه به این طرف علائم افسرده‌گی و گوشه‌گیری را در وجود فرزندش شاهد بوده، اما با تلاش‌های دوام‌دار برای تغییر روحیه یگانه فرزندش حالا نگران وخیم‌شدن وضعیت روحی و روانی او است.
وضعیت روحی و روانی الطاف روایت این‌روزهای ده‌ها کودک است که از زیر آوار کشیده شده‌اند و یا شاهد صحنه‌هایی زیادی بوده‌اند.
خدیجه ۴۳ ساله، مادر سه دختر ۱۹ ساله، ۱۷ ساله و پنج ساله و یک پسر ۱۴ است. او می‌گوید، فرزندانش اخبار مرتبط با وقوع زمین‌لرزه را از طریق یک کانال تلگیرامی دنبال می‌کنند و از ترس وقوع زمین‌لرزه شب را نمی‌خوابند.
خدیجه می‌گوید، از یک هفته به این طرف دختر خورد سال‌اش کم‌اشتها و گوشه‌نشین شده و حتا به بازی با سایر همسن‌سال‌های خود نمی‌رود.
شش روز می‌شود که خدیجه با خانواده‌اش در محوطه یک زمین فوتبال واقع در پارک ترقی در شهر هرات خیمه برپا کرده است.
او می‌گوید، خانه‌اش کهنه‌ساز است و در اثر زمین‌لرزه مقاومت خانه‌اش پایین آماده است: «ما در خانه‌ی کرایه در منطقه بکرآباد زندگی می‌کنیم، در اولین روز وقوع زمین‌لرزه قسمت‌های از دهلیز و آشپزخانه درز برداشت و صاحب خانه برای ما گفت که خانه را ترک کنیم که اگر زمین‌لرزه شدید دیگری رخ دهد، امکان تخریب خانه وجود دارد.»
خدیجه قصد دارد تا روز سه‌شنبه هفته جاری در این پارک بماند.
شگوفه ۵۰ ساله، مادر دو دختر ۱۶ ساله و ۹ ساله و دو پسر ۱۲ ساله و ۴ ساله است. او مصروف پختن نان بود که ملودی مخوف زمین‌لرزه او و خانه‌اش را تکان داد. آن‌ها خانه‌اش را ترک و چند شبانه روز است که در فضای باز سپری می‌کنند.
شگوفه تجمع جمعیت در پارک ترقی را نگران کننده می‌داند که در هنگام وقوع زمین‌لرزه در شب همه کودکان خواب بودند و همه لگد مال می‌شوند.
ترس از وقوع زمین‌لرزه هولناک شگوفه و کودکان‌اش را در شوک قرار داده است. او خطر مرگ را در بیخ گوش خود حس می‌کند و می‌گوید: «کودکانم در لحظه غذا خوردن، راه‌رفتن و نشستن حس می‌کنند که زمین‌لرزه اتفاق افتاده من می‌ترسم که این ترس در آینده به آن‌ها آسیب روحی و روانی برساند.»
در اثر وقوع زمین‌لرزه سه قسمت از خانه شگوفه در آشپزخانه، دو طرف دروازه حیات خانه و راه‌پله درز برداشته و شگوفه با نگرانی می‌گوید: «اگر یک مرتبه دیگر با همان شدت قبلی زمین‌لرزه صورت گیرد تمام خانه من تخریب خواهد شد».
هشت روز قبل، زمین‌لرزه‌ی با شدت ۶.۸ ریشتری در تاریخ ۱۵ میزان در ولسوالی زنده‌جان هرات و وقوع ده‌ها پس‌لرزه شایعاتی در مورد وقوع احتمالی زلزله‌هایی شدید امان از باشنده‌گان این ولایت را بریده و شماری نیز با نشر گزارش‌های تایید ناشده بر افزایش ترس میان باشندگان هرات دامن می‌زنند.
در همین‌حال فرهنگ نادرست اطلاع‌رسانی باعث شده تا مردم به‌دلیل هیجانی‌شدن و بدون آگاهی از صحت و سقم اطلاعات خبرها در شبکه‌های مجازی را به دیگران شریک می‌سازند.
وحید نورزاد، مسول بخش صحت‌روانی در شفاخانه حوزوی هرات می‌گوید، کودکان باید از عکس و ویدیوهای از صحنه‌های دل‌خراش و مخرب زمین‌لرزه دور نگه‌داشته شوند.
آقای نورزاد می‌گوید: «در طول یک‌هفته گذشته خانواده‌ها در شوک زمین‌لرزه و سراسیمه‌گی فرار قرار دارند، که این وحشت عمومی برای کودکانی‌که در صحنه بوده‌اند و یا از دور مسائل مربوط به زمین‌لرزه را دنبال می‌کنند، اختلالات روحی و روانی مبتلا می‌کند».
کودکان قشر آسیب‌پذیر در برابر حوادث طبیعی مثل زمین‌لرزه اند که به‌دلیل نداشتن بلوغ جسمی و روحی تحمل حوادث برایشان دشوار است.
آقای نورزاد می‌گوید: «کودک مبتلا به اختلال اضطرابی دچار کابوس‌های شبانه، جویدن ناخن، لکنت‌زبان و مشکلات رفتاری می‌شود که اگر حمایت‌های اجتماعی را دریافت نکند ممکن است تا به سمت اختلالات شدید تر روانی بروند.»
آقای نورزاد پیامدهای روحی و روانی زمین‌لرزه نسبت به پیامدهای جانی و اقتصادی آن مخرب‌تر و خطرناک‌تر می‌داند و در ادامه می‌گوید به‌دلیل ترس و وحشت اختلال اضطرابی به‌گونه کوتاه مدت و دراز مدت در وجود کودکان باشد، اما آن‌ها مهارت مقابله با استرس را ندارند.
به‌گفته‌ی آقای نورزاد کودکانی‌که از زیر آوار نجات‌داده شده‌اند و یا شاهد زمین‌لرزه بوده‌اند به اختلال روانی پس از سانحه (پی.تی.اس.دی ) مبتلا می‌شود.
اختلال روانی پس از سانحه یک اختلال شایع روانی است، هر شخصی‌که شاهد حادثه بوده و یا آن حالت را تجربه کرده دچار این بیماری روانی می‌شود.
هرچند آمار دقیق از کودکان متضرر از زمین‌لرزه در دست نیست، به‌گفته‌ی آقای نورزاد کودکان اصلی‌ترین اشخاص آسیب‌پذیر اند که درصدی زیادی از آن‌ها به سمت اختلالات روانی مبتلا شوند.
آقای نورزاد پیشنهاد می‌دهد تا کودکان در فضا باز و به‌دور از ساختمان‌ها با بازی‌های گروهی با همسن‌‌‌و سال‌های خود سرگرم شوند.
