سمیه ماندگار
مغاره‌ی تاریک و نم‌داری که در روستای سرخقول واقع شده، سال‌ها سرپناهی برای گل‌بخت و فرزندانش بوده است. گل‌بخت ۳۰ سال می‌شود که در این مغاره‌ی نمور و تاریک زندگی میکند. او ۵۳ ساله و مادر ۷ فرزند است. در جوانی با شوهرش برای زندگی به مرکز بامیان آمد و به گفته‌ی خودش، بهترین سال‌های عمرش را در این مغاره گذرانده است: «جوانی مه ده همی مغاره گذشت، پیر شدم، دم پیری آرزو داشتم که صاحب خانه شویم، ولی فکر می‌کنم این آرزو و حسرت برای همیش در دل ما می‌مانه.»
بر اساس گزارش‌ها، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت تا پایان امسال برای ۱۴۴ خانواده‌ی مغاره‌نشین در بامیان سرپناه بسازد. این شهرک قرار بود در تپه‌ی جلال«شهرک بابا» ساخته شود که هزینه‌ی ساخت هر خانه، ۴ هزار و ۴۰۰ دالر امریکایی برآورد شده بود. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR) سنگ بنای این شهرک را در تاریخ ۱۱ ثور امسال گذاشت. زمین این شهرک که ۱۲ هکتار را در بر می‌گیرد، از سوی اداره‌ی امور مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان در بامیان آماده شده بود.
در اولین روزهای سروی، کارمندان محلی دفتر امور پناهندگان سازمان ملل به خانه‌ی گل‌بخت رفتند و به او گفتند: «به‌خیر امسال صاحب خانه می‌شوی.»
خبری که گل‌بخت را بسیار خوشحال کرد و به گفته‌ی خودش، از خوشحالی در پست خود نمی‌گنجید: «خیلی خوشحال شده بودم، خیلی زیاد، وقتی برایم گفتند صاحب خانه میشی، فکر می‌کردم خداوند دعاهای مره شنیده و قراره آرمانم برآورده شوه.»
اما به گفته‌ی منابع مردمی، این پروژه به دلایل نامعلومی متوقف شده است. یک منبع آگاه از اداره‌ی شهرداری طالبان در بامیان، در صحبت با رسانه‌ی رخشانه توقف کار این شهرک را تایید کرده و گفته است کار ساخت شهرک مغاره‌نشینان بامیان، از سوی مسوولان بلندپایه در سطح رهبری آنان متوقف شده است.
این منبع به شرط حفظ هویت‌اش می‌گوید، وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان بنا به فرمانی که از سوی ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر این گروه در بخش استملاک زمین صادر شده است، اجازه‌ی پیش‌رفت کار این شهرک را نداده است.
به گفته‌ی این منبع، بعد از افتتاح این شهرک، حتا کارهای ابتدایی نقشه‌برداری و پلان‌سازی آن نیز پیش نرفته است. رسانه‌ی رخشانه با تلاش‌های زیاد موفق نشد تا نظر مسوولان محلی دفتر امور پناهندگان سازمان ملل(UNHCR) در بامیان را در مورد توقف کار این شهرک به دست آورد.
گل‌بخت می‌گوید که مانند نامش خوش‌اقبال نیست: «سال‌های سال زندگی ما ده بدبختی گذشته، اگر روزگار ما خوب می‌بود، یک روز ده ای سموج پُر نم زندگی نمی‌کردیم. از دوران جنگ‌های داخلی تا حال در همین مغاره زندگی می‌کنیم، دقیق نمی‌فهمم که چند سال میشه.»
مغاره‌های بامیان که زمانی مهد تمدن بودا و معابد بودایی بوده است، از دیرزمانی است که به محلی برای سکونت قشر فقیر بامیان تبدیل شده است. به‌ویژه پس از حکومت اول طالبان که نیروهای این گروه خانه‌های زیادی را به آتش کشیدند. شماری از خانواده‌ها که توان ساختن دوباره‌ی خانه‌های خود را نداشتند، از مجبوری به مغاره‌نشینی پناه آوردند و اکنون که بیشتر از ۲۲ سال از آن دوران می‌گذرد، هنوز هم صاحب خانه‌ی مسکونی نشده‌اند.
در دوره‌ی بیست‌ساله‌ی جمهوریت نیز هیچ‌گونه تلاشی برای اسکان این خانواده‌ها در خانه‌های مسکونی صورت نگرفت. برای گل‌بخت اما این مغاره‌نشینی اکنون به یک معضل تبدیل شده است. او می‌گوید: «چند سالی میشه از مغاره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، آب برآمده و زندگی ما را خیلی سخت ساخته.»
به گفته‌ی گل‌بخت، مواد غذایی و سایر ضروریات زندگی آنان در این مغاره به زودی پوسیده و خراب خواهد شد. حالا توقف کار این شهرک برای مغاره‌نشین‌ها تحمل چنین زندگی‌ای را سخت‌تر کرده است: «آدم اگر گشنه باشه و بفهمد که نان پیدا نمیشه، به دل خود آب یخ می‌زنه، ولی اگه کسی برایش وعده بته که برایش نان میاره، هر لحظه گشنگی‌اش زیادتر میشه.»
گل‌بخت با گفتن این مثال می‌خواهد توضیح دهد که آنان به چه اندازه از این تصمیم طالبان ناامید شده‌اند. او می‌گوید، اگر قرار بود برای شان شهرک ساخته نشود، بهتر بود امید واهی در دل آنان ایجاد نمی‌کردند.
مغاره‌نشین‌های بامیان همیشه با رنج، محرومیت و مشکلات روبه‌رو بوده‌اند. سال گذشته تعدادی از افراد مسلح محلی با زور تفنگ، دست به اخراج آنان از مغاره‌های اطراف بودا زده و آن‌جا را ملکیت شخصی خود قلم‌داد کرده بودند.
زهرای ۳۲ ساله که در مغاره‌ای واقع در دهن سنگ چسپان زندگی میکند نیز می‌گوید که زندگی آنان به دشواری می‌گذرد: «ما در این‌جا آب صحی نداریم، تشناب نداریم، جایی برای حمام کردن نداریم، از سقف مغاره همیشه خاک می‌ریزه.»
به گفته‌ی زهرا، بارها اتفاق افتاده که حین غذا خوردن، از سقف مغاره روی غذای شان خاک و کلوخ ریخته است و نتوانسته‌اند آن غذا را بخورند: «این‌جا که ما دسترخوان ره هموار می‌کنیم، از سقف بین غذای ما خاک می‌ریزه، تا هنوز دو دفعه شده که وقتی بین غذای ما خاک رفته، دیگه خورده نشده. ما وقتی شب می‌خوابیم، برای فردا امید زنده ماندن نداریم، چون هر لحظه احتمال دارد که سقف مغاره فرو ریخته و ما زیر خاک شویم.»
اخیرا مغاره‌های واقع در قریه‌ی«سنگ چسپان» همه نم کشیده‌اند. از یکی از این مغاره‌ها آب بیرون شده و مانند چشمه‌ای جاری است. اکثر کسانی‌که قبلاً در این ساحه زندگی کرده‌اند، به این باور اند که آب این مغاره‌ها شاید از اثر حفر چاه‌های فاضلاب در منطقه‌ی بالا دست این ساحه باشد، زیرا مغاره‌های این منطقه قبلا کاملاً خشک بوده و هیچ‌گونه اثری از نم وجود نداشته است.
خانه‌ی زهرا نیز در روزهای اول این برنامه از سوی کارمندان سازمان ملل سروی شده بود: «کارمندان موسسات آمدند و مغاره‌ی ما را سروی کردند، برای ما گفتند که برای شما خانه می‌سازیم. ما واقعیت خیلی خوشحال شده بودیم، فکر می‌کردیم از این وضعیت خلاص می‌شویم.»
مغاره‌ی دیگری در گوشه‌ای از این منطقه دیده می‌شود که پیش‌رویش گیاه‌هان سبز و بلندی روییده است، در منطقه‌ای که هیچ‌یک از خانه‌های آن نل آب ندارد، جای سوال است که چگونه این همه گیاه روییده است. صاحب مغاره محمدحسین نام دارد، او ما را برای دیدن مغاره‌اش به داخل دعوت میکند، مغاره‌ی کوچکی که همین چند روز پیش نصف آن فرو ریخته و وسایل محمدحسین را زیر خاک کرده است.
محمدحسین ۶۲ سال سن دارد و مدت ۱۰ سال است که در مغاره زندگی میکند. او با اشاره به خرابی مغاره می‌گوید: «خودت با چشم سر وضعیت ما را می‌بینی و چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است.»
از ناحیه‌ی پشت مغاره‌ای که او زندگی میکند، آب برآمده و تقریبا تمام مغاره را با خطر فروریختن مواجه ساخته است. دوسال است که این مشکل ایجاد شده و زندگی را به کام آن‌ها تلخ کرده است.
به گفته‌ی محمدحسین، افرادی که برای سروی به مغاره‌ی او آمده بودند، برایش گفته‌اند تا عید قربان صاحب خانه می‌شود. عید گذشت، نه تنها خبری از خانه نشد، بلکه خبر تلخ توقف کار ساخت خانه توسط طالبان به محمدحسین رسید: «از وقتی‌که همی خبر ره شنیدیم، بیخی دل ما شکست.»
فقر، بی‌کاری، تبعیض و نادیده‌گرفتن مردم بامیان از گذشته تا اکنون موجب ایجاد چالش‌ها در مسیر زندگی شان شده و آنان را با مشکلات فراوانی مواجه ساخته است.
