م. مرسل
شماری از زنان ولایت هرات، پس از آنکه در پی اتفاقات اخیر کشور خانه‌نشین شده و فعالیت‌های اجتماعی‌شان را از دست دادند، اکنون نشست‌های کتاب‌خوانی و ادبی برگزار می‌کنند.
با سقوط دولت پیشین که همه‌چیز به یک‌بارگی زیر و رو شد، منیژه بهره، یک شهروند هرات، به فکر راهی افتاد که چگونه از کنج چهاردیواری خانه بیرون شود و دوستان و زنان فعال مثل خودش را ملاقات کند. چون به دلیل وضع محدودیت‌ها از سوی طالبان، شهر تقریبا خالی از حضور زنان تحصیل‌کرده و فعال شده بود. او تصمیم گرفت تا دوستانش را برای نشست‌های دورهمی با هدف کتاب‌خوانی دعوت کند. برای منیژه، این تصمیم ساده‌ای نبود. او دلهره داشت که با توجه به محدودیتی که بر زندگیشان وضع شده، دوستانش قبول خواهند کرد یا خیر.
این زن جوان ۲۶ ساله که دانش‌آموخته‌ی رشته جامعه‌شناسی در ترکیه است، برایش خیلی دشوار بود که مثل بسیاری از زنان دیگر که در خانه بماند. او به چهار نفر از دوستانش تماس گرفت و نظرش را برای این برنامه‌ی دورهمی شریک کرد. دوستانش از این تصمیم او استقبال و نشست‌های خود را شروع کردند. آن‌ها نشست‌های خود را به دو شیوه به پیش گرفتند: حضوری و مجازی. نشست‌های حضوری این گروه کتاب‌خوان در «فرهنگ‌سرای بهره»، جایی که فرهنگیان هرات آن را چندسال قبل به‌منظور تبادل افکار و نشست‌های فرهنگی راه‌اندازی کرده بودند، برگزار می‌شود. برای دورهمی مجازی هم «کانال تلیگرام» ایجاد کرده‌اند. اکنون پس از گذشت حدود سه ماه، اعضای این نشست دور همی به حدود ۴۰ نفر رسیده است. همه‌ی آن‌ها عضو کانال تلیگرام این دورهمی نیز هستند که از این میان، حدود ۱۰ تا ۱۵ نفرشان هر دو هفته در نشست‌های حضوری شرکت می‌کنند و بعد محتوای جلسات خود را در گروه تلیگرام با دیگر اعضایی که در نشست حضور ندارند، شریک می‌سازند.
این بانوان که دانش‌آموختگان و تحصیل‌یافتگان داخل افغانستان و شماری از خارج کشور هستند، این کار خود را مبارزه برای دفاع از حقوق زنان می‌دانند. منیژه بهره، سازمان‌دهنده‌ی این نشست‌ها به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید که این برنامه را برای ایجاد روزنه‌های امید برای زنان راه‌اندازی کرده است.
به گفته خانم بهره، این جلسات با محوریت کتاب‌خوانی و نقد کتاب برگزار می‌شود. او می‌گوید که برای نقد و خوانش، عنوان کتاب پیشاپیش تعیین می‌شود. مساله انتخاب کتاب هم طوری است که تاحد امکان همه به آن دست‌رسی داشته باشند و در صورت نبود آن، «پی‌دی‌اف» همان کتاب برای اعضا شریک ساخته می‌شود.
او گفت که این جلسات با محوریت کتاب‌خوانی و نقد کتاب هر دو هفته یک بار برگزار می‌شود. او می‌گوید که در لابه‌لای این جلسات، زنان و دختران از مشکلات و دغدغه‌های خود هم صحبت می‌کنند. اعضای این جلسات را از دانش‌آموزان نوجوان تا زنان مسن، تشکیل می‌دهد.
نیلوفر، یکی دیگر از این زنان است که از طرف‌داران و حاضران همیشگی این جلسات به شمار می‌رود. او استاد ادبیات فارسی در دانشگاه است و ۳۶ سال سن دارد. او می‌گوید که در این جلسات، کتاب‌های فمینیستی از جمله کتاب‌هایی از اوریانا فالاچی نویسنده‌ی ایتالیایی، به بحث گرفته می‌شود.
به گفته‌ی خانم نیلوفر، کتاب‌هایی که حکایت از تلاش‌ها و سختی‌هایی که زنان جهان در تاریخ با آن روبه‌رو بوده‌اند را برای اشتراک کنندگان معرفی می‌کنند تا بار سنگین این روزهای افغانستان برای‌شان قابل تحمل شود.
او هم‌چنین از رمان‌هایی که در زمان جنگ جهانی دوم و سال‌های اول پس از جنگ، توسط نویسندگان اروپایی نوشته شده است هم یاد می‌کند که در بین زنان و دختران این نشست‌ها دست‌به‌دست می‌شود. به گفته او، خوانندگان با خوانش چنین کتاب‌هایی احساس می‌کنند که می‌توانند حس مشترک بیشتری با بازماندگان جنگ جهانی دوم داشته باشند.
نیلوفر به این عقیده است که این نشست‌ها به نوعی مبارزه است تا روح زنان هرات هم‌چنان زنده بماند و سقوط افغانستان و تغییرات اخیر به‌عنوان پیروز میدان معرفی نشود. این استاد دانشگاه، روی این جلسات اسم‌های دیگری هم‌چون «پناهگاه، محل نجات و خانه‌ی مبارزه» هم می‌گذارد.
او به این باور است، در وضعیتی که شمار زیادی از مدافعان حقوق زن به ناچار کشور را ترک کرده‌اند، نباید حق طلبی و پرورش زنان داخل کشور متوقف شود.
پیش از این در کابل نیز شماری از زنان با اعتراض علیه طالبان، نشست کتاب‌خوانی برگزار کرده بودند.
داکتر سارا حیدری، کارشناس روان‌شناسی در هرات، این‌گونه برنامه‌ها را در ترمیم روح و روان آسیب دیدهی زنان کارساز می‌داند. او در این زمینه در هرات مطالعات میدانی انجام داده و می‌گوید که وضعیت فعلی برای زنانی که تا همین چند ماه قبل فعالیت آزاد اجتماعی داشتند، به نوعی سرکوب به حساب می‌رود.
او هم‌چنین می‌افزاید، افزایش چنین نشست‌هایی که زنان بتوانند در آن حرف بزنند و انرژی منفی ناشی از وضعیت فعلی را با گفتار تخلیه کنند، نیاز اساسی است. این کارشناس روان‌شناسی پیشنهاد می‌کند که باید تعدد چنین گروه‌ها و حلقه‌ها در سطح کشور افزایش یابد. در حال حاضر، بن‌بست‌های فراوانی در مسیر راه زنان افغانستان ایجاد شده است. چیزی که زنان را ناخواسته وادار به خانه‌نشینی و کناره‌گیری از فعالیت‌های زیادی کرده است. پیام چنین برنامه‌ها، کنار نیامدن زنان هرات با وضعیت جاری افغانستان خوانده می‌شود. درست در شرایطی این حرکت رخ داده که از حضور مشترک زنان و مردان در همایش‌های ادبی و فرهنگی هم‌چون برنامه‌هایی که در گذشته در انجمن ادبی هرات، سالن دفتر حقوق بشر و اداره فرهنگ هرات برگزار می‌شد، دیگر اثری نیست.
