عارف احمد
نورستان در شرق افغانستان به عروس شهرهای افغانستان مشهور است، اما زندگی برای ساکنان این شهر به زیبایی خودش نیست. به‌ویژه برای دختران و مردان جوان که می‌خواهند ازدواج کنند. در بیشتر از ولسوالی‌های نورستان دختران در بدل حیوانات مثل بز، گوسفند، گاو، پول نقد و سلاح جنگی به شوهر داده می‌شوند.
به قول منتقدان این سنت دیرپا، در این فرهنگ کرامت زنان از یک طرف نادیده گرفته می‌شود و از سوی دیگر ازدواج برای مردان مثل گذشتن از هفت خوان رستم است.
منابع به رسانه‌ی رخشانه می‌گویند، در برخی از ولسوالی‌های نورستان، خانواده‌ی اگر برای فرزند جوان خود عروس به خانه بیاورد، در گام نخست باید دست‌کم ۲۰۰هزار افغانی پول نقد، بیش از ۱۰۰ راس بز و گوسفند، دو راس گاو، حد اقل ۸۰ سیر غله و چند میل سلاح برای خانواده‌ی عروس بدهد.
«مندول»، یک ولسوالی در غرب ولایت نورستان است. این ولسوالی با ولایت لغمان هم‌مرز است. در اینجا پول نقد، اسلحه، غله و حیوانات به خانواده‌ی عروس به عنوان «مهریه و شیربها» داده می‌شود.
ساکنان ولسوالی مندول می‌گویند، به دلیل این سنت و هزینه‌ی گزاف ازدواج شمار زیادی از پسران و دختران جوان نتوانسته ازواج کنند. این مشکل بیشتر دامن خانواده‌های فقیر را گرفته‌اند. در اکثر موارد پسران جوان بخاطر تامین مصارف عروسی خود به کشورهای همسایه مهاجر شده‌اند.
ذبیح الله ۲۲ ساله، ساکن ولسوالی «مندول» نورستان به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، با دست‌مزد بسیار ناچیز، صبح زود قبل از طلوع آفتاب برای کار، خانه را ترک می‌کند و عصر ناوقت به خانه بر می‌گردد.
پنج سال از نامزدی او می گذرد؛ اما به دلیل مصارف گزاف عروسی هنوز نتوانسته ازدواج کند: «۲۰۰ هزار افغانی، ۱۲۰ راس گوسفند، ۲ راس گاو، ۵ سره[خروار] غله و ۲ میل اسلحه، شیربهای نامزدم است که من آن را نمی‌توانم تامین کنم.»
برای عارف ۲۶ ساله مساله قدری فرق می‌کند. او شش سال قبل عروس‌اش را به خانه آورده، اما هنوز از زیر قرض که این عروسی روی دست‌اش گذاشته، کمر راست نکرده است.
عارف گفته است: «۱۵۰ هزار کلدار[واحد پولی پاکستان]، ۱۵۰ راس گوسفند، دو راس گاو، دو میل اسلحه، ۱۶ کیلو روغن حیوانی و ۳۲۰ کیلو جواری برای شیربها داده‌ام.»
عارف می‌گوید، وقت نامزد شد، دانشجو بود، خانواده‌اش او را مجبور به ازدواج کرد و درنهایت او زیر بار قرض رفت: «هنوزهم قرضداری از زمان عروسی‌ام را به طور کامل پرداخت نتوانسته‌ام.»
جمعیت نورستان تا ۳۰۰ هزار نفر برآورد شده است. اما بیشتر ساکنان این مناطق شغل کشاورزی و دامداری دارند و با آن زندگی خود را سر می‌کنند.
فریده* یکی دیگر از باشندگان ولسوالی مندول است. او نیز فکر می‌کند که زندگی‌اش قربانی این سنت دیرینه شده است. فریده به رسانه‌ی رخشانه گفته است، دو سال از ازدواج‌اش گذشته است، اما هنوزهم همسرش از خانواده‌ی پدرش بدهکار است. او می‌گوید، پدرش از آن‌ها بز، گاو اسلحه و پول نقد می‌خواهد. اما خانواده‌ی همسرش اقتصاد مناسبی ندارند و هنوز نتونسته که آن را پرداخت کند.
فریده می گوید: «در سن ۲۳ سالگی نامزد شدم. همسرم چهار سال زحمت کشید تا [شیربها]ی مرا را برای پدرم پرداخت کند. اما او در این مدت نتوانست این هزینه را آماده کند. ما چهار سال صبر کردیم. بعد از چهار سال، پدرم مجبور شد گله و شیربها را بالای همسرم قرض بگذارد و من از این‌که پس از انتظار طولانی ازدواج می‌کردم، خوشحال بودم. اما با گذشت دو سال از ازدواج ما، هنوز نتوانستیم قرض پدرم را پرداخت کنیم.»
محمد یوسف ۶۰ ساله ، یک بزرگ قومی در ولسوالی مندول می گوید: «در منطقه‌ی ما رسم است که خانواده‌ی پسر به خانواده‌ی دختر حد اقل ۱۵۰ هزار افغانی، ۱۵۰ راس گوسفند، دو راس گاو، ۶۰ تا ۷۰ سیر غله، دو میل اسلحه و پنج تا شش سیر روغن حیوانی بدهد.»
محمد یوسف می‌گوید، این یک سنت بسیار دیرینه و در عین حال سخت‌گیرانه است: «ولی مردم به آن خرسندند و در اینجا سنتی است که باید انجام شود.»
پارون مرکز ولایت نورستان است. این ولایت داری هفت ولسوالی است. در نورستان شش قبیله به‌نام‌های کته، کام، کلشه، پرسون، اشکون و گوَر زندگی دارند.
ستاره* ساکن ولسوالی نورگرام در غرب ولایت نورستان است. او می‌گوید، پنج سال از نامزدی‌اش گذشته، اما هنوز او نتوانسته به خانه بخت برود. زیرا شوهرش هنوز نتوانسته شیربهایش را به پدر او پرداخت کند.
ستاره، دختری بزرگ شده در نورستان، این رسم‌ورواج را نوعی «خشونت و ظلم» در حق پسران و دختران جوان می‌داند: «خانواده‌ی نامزدم فقیر هستند. شغل شان کشاورزی و دامداری است؛ اما آنقدر درآمد دارند که به سختی می‌توانند هزینه‌ی روزمره‌ی زندگی خود را تامین کنند. این سنت خودش یک خشونت است.»
شیربهای ستاره، ۲۵ راس گاو، ۱۰۰ راس بز، صد هزار افغانی پول نقد و یک میل اسلحه‌ی نوع «کلاشینکوف» تعیین شده است.
محمد عیسی وحدت، متنفذ قومی در ولسوالی وامای ولایت نورستان نیز می‌گوید: «سال‌ها است که در ولسوالی‌های نورستان دختران در بدل حیوانات و پول نقد به شوهر داده می‌شوند. در کنتیوا[یکی از روستاهای ولسوالی واما] از ده تا ۳۰ راس گاو به عنوان شیربها داده می‌شود. در ولسوالی‌های واما، وایگل، نورگرام، دوآب و مندول، دختران را در بدل شصت تا ۳۰۰ راس بز و گوسفند به شوهر می‌دهند. تنها در ولسوالی پارون رسم‌ورواج بهتر از سایر ولسوالی‌های این ولایت وجود دارد که در آنجا چهار راس گاو برای دختران مهریه تعیین شده است.»
در همین حال، علمای دینی در ولسوالی مندول ولایت نورستان به این نظر اند که چنین سنتی نا پسند است، اما کسی حریف این فرهنگ اجتماعی نمی‌شود.
جمعه الدین، یک عالم دینی در ولسوالی مندول به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «ما همیشه در مورد گرانی مهریه و شیربها و عواقب آن صحبت کرده‌ایم؛ اما مردم به آن عمل نکرده‌اند. حکومت باید جلو این عمل بد را بگیرد، چرا که در اسلام شوهر دادن دختر در برابر مال حرام است.»
از طرفی دیگر، سیف الدین لتون، سخنگوی والی طالبان در ولایت نورستان نیز اذعان می‌کند که مصارف گزاف عروسی مشکلات زیادی را برای جوانان به‌بار آورده است. این مسوول محلی طالبان گفته است، حتا مهریه و مصارف پرهزینه عروسی در نورستان به خشونت‌های بیشتر خانوادگی نیز دامن زده است.
تا کنون طالبان در مناطق زیادی در افغانستان دادن شیربهای زیاد و مصارف پرهزینه‌ی عروسی را ممنوع کرده‌اند. به عنوان مثال، این گروه سال گذشته نرخنامه‌ی را در ولسوالی لعل و سرجنگل ولایت غور برای عروسی‌ها تعیین کرد که مطابق آن، حد اکثر مهریه ۲۵۰ هزار افغانی تعیین شده و مصارف برگزاری ازدواج نیز تا ۸۰ هزار افغانی مشخص شده بود. طالبان چنین نرخنامه‌هایی را در مناطق دیگری از افغانستان نیز اعمال کرده‌اند.
اما سخنگوی والی طالبان در نورستان می‌گوید: «ما فقط از طریق مساجد و علما اطلاع‌رسانی کرده‌ایم؛ اما هیچ طرزالعمل رسمی برای مصارف عروس تاکنون نداشتیم.»
یادداشت: نام‌های با علامت * به خواست مصاحبه شونده‌ها مستعار آمده است.
