الهه رسا
بعد از ظهر روز پنج‌شنبه است. گروه کوچک از دختران در خانه‌ی در شهر هرات در کلاس بیولوژی صنف دهم شرکت کرده است. تعداد دختران به پنج نفر می‌رسد. آمنه ۲۲ ساله( مستعار) آموزگار این صنف کوچک است. او اتاق نشیمن خانه‌اش را تبدیل به صنف کرده است.
طرحی آموزشی « دروازه به دروازه» از سوی نهاد «گهواره» در ولایت هرات راه اندازی شده است. به گفته‌ی مسوولان آن، زیر پوشش این برنامه اکنون در ۱۰ نقطه از شهر هرات صنف‌های کوچک آموزشی برگزار می‌شود. در این طرح، دستکم ۲۶۵ دانش‌آموز دختران بین ۷ تا ۱۸ ساله سرگرم آموزش هستند.
مدت هر صنف ۲۴ هفته است که در آن چهار مضمون اصلی ریاضی، فزیک، بیولوژی و کیمیا تدریس می‌شود.
ذبیح مهدی، بنیان‌گزار گهواره می‌گوید، دامن برنامه‌های آموزشی این نهاد در تمام افغانستان بزرگ‌تر است. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است، در دوران حاکمیت گروه طالبان در افغانستان، نهاد گهواره با همکاری نهادهای امدادرسان در کشور جاپان و با راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی برای هفت‌هزار دانش‌آموز دختر و پسر، فرصت آموزش را فراهم کرده است.
آقای مهدی می‌گوید: «مضامینی که یادگیری آن به گونه‌ی انفرادی برای دانش‌آموزان سخت است، ما با استخدام آموزگار این مضامین را برای دانش‌آموزان در خانه آموزگاران و دانش‌جویان آموزش می‌دهیم.»
این برنامه‌های آموزشی در خفا انجام می‌شود، زیرا طالبان آموزش دختران در صنف‌های بالاتر از ششم را قدغن کرده‌اند. دانشگاه‌ها نیز به دستور همین گروه، به‌روی زنان و دختران بسته شده است.
آقای مهدی می‌گوید، در کنار خطری که وجود دارد، استقبال خانواده‌ها از چنین فرصت‌های آموزشی زیاد بوده است: «با راه‌اندازی صنوف در محدوده خانواده‌ها تلاش داریم تا آموزگار و دانش‌آموز را در یک منطقه جستجو کنیم که با توجه به مخفی ماندن مکانیزم کار و ادامه‌ی آموزش تلاش داریم تا چرخ این کار بچرخد.»
جدول ضرب روی تخته سفید کشیده شده است. طرف دیگر تخته سفید، خلاصه درسی در مورد نباتات آمده است. این صنف کوچک از امکانات آموزشی همین تخته سفید و یک مارکر را دارد. اما، درعوض شور که دانش آموزان دارد، بی‌نظیر است.
آمنه دانش آموخته دانشگاه هرات است. او از طریق یک برنامه امتحان آنلاین به عنوان آموزگار این صنف کوچک برگزیده شده است.
آمنه گفته است: «اگر آنان [ کودکان] در خانه بنشینند، افسرده یا به دلیل استفاده دوام‌‌دار از تلفن و شبکه‌های اجتماعی به تلفن‌های‌شان معتاد می‌شوند. ما باید به دختران امیدواری بدهیم که روزی دروازه‌های مکاتب بروی آن‌ها بازگشایی خواهند شد و دختران با استفاده از مهارت‌های که در این صنف‌های آموزشی فرا می‌گیرد می‌توانند تا در صنف مکتب و امتحان کانکور خوش بدرخشند.»
آمنه برای تشویق بستگان، دوستان و همسایه‌هایش کمپاین «خانه به خانه» را به‌کار گرفت. او می‌دانست که کلید موفقیت این طرح به دست مادران است. همین‌طور هم شد.
او درک کرده که بیشتر از هرکسی اصلی‌ترین حامی دختران در زمینه‌ی آموزش مادران هستند: «مادران ما اکثریت شان در دوران نخست حاکمیت گروه طالبان در دهه ۹۰ میلادی، با محرومیت از حق آموزش ازدواج‌های ناخواسته تن دادند و به راهی رفتند که خودشان انتخاب نکرده‌اند و این دردی را که کشیده‌اند برای خودشان کفایت می‌کند و نمی‌خواهند تا دختران شان به زندگی ناخواسته تن بدهند.»
آمنه هر فرصت آموزشی برای دختران بالاتر از صنف ششم را جرقه‌ی از مقاومت مدنی در برابر فرمان‌های محدود کننده حقوق و آزادی می‌نامد.
از ایجاد صنف‌های مخفی آمنه سه ماه می‌گذرد. دانش‌آموزان نظر به سطح شان هفته‌وار برای چهار ساعت در هفته در صنف حاضر می‌شوند.
طالبان به تمامی مراکز آموزشی خصوصی در شهر هرات دستور داده که از آموزش و ورود دختران به مراکز آموزشی به صورت جدی خودداری کنند. به همین خاطر، آمنه همه استندردهای امنیتی را مراعات می‌کند.
نیروهای امر به معروف طالبان در تاریخ ۲۳ عقرب در برخی از مراکز آموزشی یورش برده، دانش‌آموزان را از صنف‌های شان بیرون کشیده و دروازه‌های مراکز آموزشی را مهر و لاک کرده بودند.
اما از نظر آمنه، این کارهای طالبان نمی‌تواند جلو پیشرفت دختران را بگیرد: «دخترانی که مهارت دارند، تا زمانی‌که فرصت آموزش در مکاتب و دانشگاه‌ها فراهم می‌شود، می‌توانند در خانه‌های خود فرصت آموزش را برای سایر دختران فراهم کنند».
داستان خوانی بخش از این طرح در اوقات فراغت دانش‌آموزان است. چهار کتاب داستان شمع‌دانی، تار رفاقت، قصه‌های شبانه برای کودکان شجاع و سازنده‌گان دنیایی کهن، داستان‌هایی است که این روزها دانش‌آموزان آمنه آن را می‌خوانند: «داستان این کتاب‌ها سرگذشت بسیاری از دختران است و با مطالعه کتاب‌های انگیزشی دختران دانش‌آموز می‌توانند بر محدودیت‌ها غلبه کرده و برای بدست آوردن آرزوهای خود تلاش کنند.
رسانه‌ی رخشانه کارشیوه طرح آموزشی « دروازه به دروازه» نهاد گهواره را دیده است. اما به خاطر مصئونیت کاری این طرح، جزئیاتی از این کار شیوه در گزارش نمی‌آید. هم‌چنان از ذکر برخی جزئیات دیگر در این گزارش خود داری شده است.
افسانه [ مستعار] در حال که لبخند به لب دارد، می‌گوید، آرزو دارد در آینده روان‌درمان شود؛ آرزویی که ریشه در افسرده‌گی شدید خودش دارد.
افسانه قبل از این که دانش‌آموز این صنف مخفی شود، خانه‌نشین بود و افسردگی گرفته بود. او گفته است، در دو سال اخیر داروهای ضد افسرده‌گی را مصرف کرده است: « من دانش‌آموز صنف یازده بودم که بعد از تسلط گروه طالبان از حق آموزش باز ماندم. طالبان حق آموزش، رفتن به مراکز آموزشی زبان انگلیسی، رفتن به حمام و پارک‌ها را ممنوع کرده اند و از زمانی‌که این گروه در افغانستان مسلط شده‌اند من در چهاردیواری خانه محبوس شدم، اما این صنف برای من فرصت داد تا بتوانم درس بخوانم.»
مرسل [مستعار] وقتی می‌خواهد صحبت کند، بغض در گلو دارد. در پاسخ به این پرسش که صنف چندم است، می‌گوید: «صنف دهم بودم که طالبان به ما جازه رفتن به مکتب را ندادن… طالبان برای دختران اجازه نمی‌دهند که به مکتب بروند و من دو سال می‌شود که استاد و هم‌صنفی‌های خود را ندیده‌ام. تا زمانی‌که حکومت قبلی بر نگردد و طالبان در افغانستان باشند ما هیچ امیدی نداریم.»
مرسل می‌گوید، خانواده‌اش تصمیم دارد که با ادامه این وضعیت، از افغانستان بیرون شود. او سه ماه است که دانش‌آموز برنامه آموزشی « دروازه به دروازه» نهاد گهواره است.
پرستوحکیم، فعال بخش آموزش و موسس سازمان سّرک در صحبت با رسانه‌ی رخشانه چنین فرصت‌های آموزشی را نوع مقاومت مدنی سازنده بر علیه محدودیت‌های طالبان می‌داند.
او می‌گوید: «دختران روزانه از خانه خود بیرون شده و به مکتب‌های خانه‌ای رجوع می‌کنند. این‌ها درس می‌خوانند تا متفاوت‌تر از یک‌طالب فکر کنند و محدودیت‌های این گروه را به چالش بکشند».
او می‌گوید، دختران در دوران حاکمیت گروه طالبان به خودکشی تن می‌دهند و یا مجبور به تن‌دادن به ازدواج اجباری، ازدواج بدل و انجام کارهای شاقه می‌شوند: «اما راه‌حل این بحران باسواد سازی یک نسل است که دانش‌آموزان در مکاتب مخفی به نیروهای قوی از آموزش مبدل شده‌اند و فارغین این دوره‌ها نیز با برگشت در مناطق خود می‌توانند به گونه انفرادی به سایر دختران آموزش دهند و از این طریق روند آموزش را گسترش دهند.»
با گذشت دو سال و چهار ماه از تسلط گروه طالبان در افغانستان، تا اکنون این گروه به صورت مشخص اعلام نکرده‌اند که چه زمانی مکاتب و دانشگاه‌ها به‌روی دختران باز می‌شود. این در حالی است که طالبان برای رفتن زنان و دختران به مدرسه‌های دینی محدودیتی وضع نکرده‌اند.
منصوراحمد، سخنگوی وزارت معارف طالبان روز « پنج‌شنبه، ۳۰ قوس» به اسوشیتدپرس گفته است که هیچ محدودیت سنی برای دختران در مدرسه‌ها زیر کنترل این گروه وجود ندارد.
به گفته‌ی احمد، یگانه شرط برای شمولیت دختران در مدارس مطابقت سن زنان باشد و حضور زنان مسن در صنوف ابتدایی مدرسه‌های دولتی ممنوع است.
احمد گفت: «مدارس خصوصی محدودیت سنی ندارند و زنان در هر سنی، از جمله زنان بالغ، می‌توانند در این مدارس آموزش ببینند.»
پرستو حکیم، فعال بخش آموزش، با اشاره به نظام آموزشی در طی بیست‌سال دوران جمهوریت می‌گوید که در طی این مدت آموزش‌های دینی در مکاتب و دانشگاه فراهم بوده و آموزش در مدارس دینی هیچ‌گاهی در مقایسه با مکاتب و دانشگاه‌ها نیست.
او می‌گوید: « براساس دیدگاه طالب، جایگاه زن یا در خانه و یا در گورستان است و آن‌ها [ طالبان] هیچ ذهنیتی به جز در بند کشیدن زنان در خانه و آشپزخانه و تولد فرزند، ندارند و در دوران این گروه، دختران بالاتر از سن سیزده‌سال اجازه رفتن به مکاتب را ندارند.»
به گفته‌ی حکیم، در دوران طالبان مدرسه‌های دینی جایگاه « ماشین ساخت تروریست» برای این گروه را دارد و هیچ‌گاهی جایگاه مکاتب و دانشگاه‌ها را نمی‌تواند بدست آورد.
عبدالحمید صفوات، استاد پیشین دانشگاه در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، دست آندرکاران برنامه‌های آموزشی برای دختران باید زیرکانه کار کنند. زیرا از نظر او، طالبان با تحت نظر قرار دادن شهروندان از طریق مساجد، توانایی مهار « تجمعات خلاف میل » خود را دارند و اگر به وجود مکاتب مخفی در خانه‌های آموزگاران اطلاع کسب کنند، « فرصت احتمالی را برای دختران به یک مصیبت احتمالی بدل خواهند کرد.»
