الهه رسا
پس از آمدن طالبان، گرمای نمایش سرکس در هرات که سابقه‌ی ۱۹ ساله دارد، فروکش کرده است. به گفته‌ی منابع به رسانه‌ی رخشانه، دختران بالای ۱۲ سال دیگر اجازه ندارند که در برنامه‌های آموزش سرکس شرکت کنند. هم‌چنان تفکیک جنسیتی به دستور طالبان اعمال شده است. پس از این محدودیت‌ها، شمار دانش‌آموزان دختر در سرکس از ۳۰۰ نفر به ۱۲۰ تن کاهش یافته است.
جلیل‌احمد نوروزی، مسوول دفتر«تعلیمی تربیو‌ی اطفال» یا(ام.ام.سی.سی) در هرات میگوید، موسیقی، ترانه‌سرایی، جمناستیک و اکروباتیک برای دختران خردسال از برنامه‌ی آموزشی سرکس حذف شده است: «امارت اسلامی حرکات جمناستیک و اکروباتیک برای دختران را منع کرده است و ما اطاعت کردیم. برای پسران بخش‌های اکروباتیک، جمناستیک و فوتبال داریم و برای دختران برنامه‌های ورزشی را کم‌تر کردیم.»
آقای نوروزی گفته است، پیش از تسلط طالبان، دختران تا ۱۸ سالگی عضویت سرکس را داشتند؛ اما حالا این دختران خانه‌نشین و منزوی هستند: «در حکومت فعلی دختران جوان را گفتند به مرکز نیایند. چون شرایط همین‌گونه است، ما نیز مجبور شدیم تا اطاعت کنیم.»
جمناستیک شامل حرکاتی در قالب نمایش نیرو، چابکی، انعطاف‌پذیری، کنترول، هماهنگی و تعادل بین اعضای بدن است و حرکات اکروباتیک نوعی از هنرهای نمایشی ورزشی است که در آن ورزش‌کار چابکی و هماهنگی بدن خود را به نمایش می‌گذارد.
در ۲۰ سال دوره‌ی جمهوریت، دختران برای اجرای حرکات جمناستیک و اکروباتیک در نمایش‌های سرکس هیچ‌گونه محدودیتی نداشتند. حالا دختران برای عضویت در سرکس، باید در محدوده‌ی سنی هفت الی دوازده سال باشند، نه بیشتر از آن.
سرکس؛ فرصت آموزش و شادی
در میان کانتینرهای فلزی رنگارنگ، یک گروه چهار نفری از دختران خردسال مصروف شعبده‌بازی در قالب نمایش سرکس هستند. کودکان صاف ایستاده می‌شوند، سه توپ«جاگلینگ» را به هوا پرتاب می‌کنند و با حرکات سریع دست، تلاش می‌کنند که به سرعت توپ‌ها را کنترول کنند تا به زمین نیفتند. نمایش این گروه برای بسیاری از کودکان جالب است. همه به صحنه خیره شده‌اند. آن‌ها با تماشای نمایش‌های کودکانه می‌خنددند، کف می‌زنند و شادی می‌کنند.
در حدود ۱۲۰ دانش‌آموز دختر و ۱۶۰ دانش‌آموز پسر در دو تایم صبح و بعد از ظهر، به مرکز سرکس هرات می‌آیند. تمرکز اصلی این مرکز برای کودکان دختر، برنامه‌های آموزشی مضامین مکتب است. کودکان پنج روز در هفته را سرگرم آموزش اند. از ساعت یک تا چهار بعد از ظهر به‌مدت دو ساعت، برای دانش‌آموزان دختر مضامین مکتب به شمول، زبان دری، پشتو، انگلیسی و قرآن‌کریم تدریس می‌شود. چهل و پنج دقیقه‌ی آخر را مصروف برنامه‌های تفریحی-هنری شعبده‌بازی و تئاتر هستند.
دانش‌آموزان مرکز آموزشی سرکس هرات، کودکان بدون سرپرست و فقیر هستند. به گفته‌ی جلیل‌احمد نوروزی، مسوول سرکس هرات ، ۶۰ درصد دانش‌آموزان شامل در سرکس هرات کودکانی‌اند که جنگ پدرهای شان را از آن‌ها گرفته و با مشکلات اقتصادی زندگی را می‌گذرانند.
او میگوید، این کودکان به حمایت و آموزش نیاز دارند تا برخی از کمبودی‌های مادی و معنوی زندگی خود را برآورده بسازند: «اگر این کودکان از خانواده‌های ثروت‌مند میبودند، به موسسات آموزشی خصوصی می‌رفتند؛ اما خانواده‌های این کودکان با مشکلات اقتصادی مواجه‌‌اند، اکثریت شان پدر و مادر ندارند. ما برای این کودکان فرصت آموزش رایگان را فراهم کردیم و کودکان از داخل شهر و ولسوالی‌های هرات به این مرکز می‌آیند.»
مرسل ۹ ساله، یکی از دانش‌آموزان مرکز سرکس هرات است. او با استفاده از سه توپ«جاگلینگ» توانائی خود را با شور و حرارت به نمایش می‌گذارد. او میگوید، می‌خواهد روزی در صحنه‌های بزرگ سرکس و تئاتر هنرنمایی کند.
پدر مرسل عضو نیروهای امنیتی حکومت پیشین بود؛ اما در اواخر سال گذشته به گونه‌ی مرموزی در ولسوالی ادرسکن هرات جان باخت: «پدرم زمانی‌که می‌خواست به ولسوالی ادرسکن برود، در مسیر راه از پشت گلوله خورد و فعلا زنده نیست.»
مرسل با مادر، دو خواهر و یک برادرش در خانه‌ی کاکایش زندگی می‌کند. او روایت می‌کند که پس از جان باختن پدرش، زندگی از گذشته دشوارتر شده و به‌دلیل فقر اقتصادی، بیشتر شب‌ها را گرسنه می‌خوابند.
زینت ۱۰ ساله، سه سال است که عضویت سرکس هرات را دارد. او به رسانه‌ی رخشانه میگوید، چهار سال پیش پدرش کشته شده و پس از آن، مسوولیت تامین نفقه‌ی خانواده به دوش برادرش است: «به داخل خانه‌ی ما نارنجک انداختند و پدرم کشته شد. از آن زمان تا حالا به هرات زندگی می‌کنیم و برادرم کار می‌کند و مصارف خانه را می‌پردازد. ما در خانه هیچ‌چیزی نداریم.»
حکایت زندگی مرسل و زینب، روایت زندگی هزاران کودک افغان است که جنگ یا عزیزان آن‌ها را گرفته و یا فقر را به زندگی آن‌ها به ارمغان آورده است.
مثل سامعه‌ی ۱۱ ساله، حدود پنج سال است که عضویت سرکس هرات را دارد. او به رسانه‌ی رخشانه میگوید، پدرش بیکار است و خانواده‌اش با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند؛ اما نگرانی اصلی او بسته ماندن مکتب‌ها است: «امارت اسلامی به هموطنان کمک کنند. دیگر اشک هر کودک را در نیاورند.»
سامعه روایت می‌کند که با تسلط طالبان، یک‌تعداد از دختران و دوستان بالاتر از ۱۲ سال، با چشمان اشک‌بار مجبور شده‌اند تا سرکس را ترک کنند: «در اردوی سابق ما دختران کلان درس می خواندند ولی از زمانی‌که امارت اسلامی آمد، دختران با چشم تر و اشک‌های شان از سرکس ما بیرون شدند و فقط دختران زیر سن را به سرکس گرفتند.»
با روی کار آمدن طالبان، نهادهای کمک‌کننده‌ی خارجی، حمایت مالی شان را از سرکس هرات متوقف کردند که این موضوع به مشکلات این مرکز افزوده و باعث کمبود امکانات شده است. به گفته‌ی مسوولان در حکومت پیشین، در بین کشورهای آسیایی تنها افغانستان دارای مراکز رسمی آموزش سرکس می‌باشد.
اکنون اما، مسوولان مرکز آموزشی سرکس هرات از حکومت طالبان می‌خواهند تا کارشیوه‌ی مشخصی بر اساس دیدگاه‌های شان مبنی بر تطبیق«شریعت اسلامی»، در اختیار شان قرار دهند، تا زمینه برای جذب دوباره‌ی دختران بالای سن ۱۲ سال در سرکس فراهم شود.
افغانستان یکی از سردترین زمستان‌ها را طی سال‌های گذشته سپری می‌کند؛ اما دختران سرکس هرات بی‌خیال این سردی، غرق در اجرای تئاتر هستند. این دختران تئاتری را به مناسبت روز پدر اجرا می‌کنند. سناریوی نمایش تئاتر در مورد یک خانواده‌ی پنج نفری شامل پدر، مادر و سه دختر شان است و این سه دختر برای پدرشان ساعت تحفه گرفته و قصد غافلگیر کردن‌اش را دارند؛ اما در زندگی واقعی، بیشتر این دختران پدر ندارند.
کوثر بابائی، ۹ سال سن دارد و با شور و شوق زیاد در نمایش‌های تئاتر نقش بازی می‌کند. او میگوید، به امید روزی است که بتواند که در تئاترهای بزرگ در سطح جهان شرکت کند و به همین دلیل، دقت زیادی در یادگیری و اجرای تئاتر دارد.
در هنگام اجرای تئاتر، هیچ‌نوع موسیقی پخش نمی‌شود، زیرا پخش موسیقی به دستور طالبان ممنوع شده است. طالبان ممنوعیت پخش موسیقی در سرکس را اعلام کردند.
به گفته‌ی کوثر: «قبل از آمدن طالبان، در سرکس موسیقی پخش می‌شد، موسیقی برای من حس خوبی می‌دهد ولی حالا که موسیقی پخش نمی‌شود، خیلی ناراحت هستم.»
مرسل، زینت، سامعه، کوثر و شیما آرزو دارند تا روزی برسد که تیغ محدودیت از گلوی سرکس برداشته شود، زیرا سرکس برای آن‌ها تنها آموزش نیست، سرگرمی و شادی هم است.
طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، پس از دو دهه جنگ با حکومت پیشین افغانستان، بر افغانستان تسلط پیدا کردند و مانع رفتن دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی شدند.
