مژده محمدی
۱۱ اکتبر برابر با بیستم میزان امسال روز بین‌المللی فرزند دختر است. این روز از سوی سازمان ملل به هدف گسترش برابری جنسیتی و توجه به حقوق دختران نام‌گذاری شده است. اما دختران در افغانستان در حالی چنین روزی را پشت سر می‌گذارند که زیر تیغ نابرابری طالبان دست و پا می‌زنند.
گروه طالبان مکتب، دانشگاه، کار، آزادی و هر چیز دیگری که به برابری جنسیتی معنا می‌بخشد را از دختران ربوده است.
«آیا دخترانم در آینده می‌توانند درس بخوانند، آیا آینده‌ی روشنی دارند، آیا همیشه به عنوان جنس درجه دوم در جامعه افغانستان باقی خواهند ماند، آیا حسرت لباس زیبا و رنگی بر دل‌شان خواهد ماند، آیا رویاهای‌شان محدود به چهاردیواری خانه خواهد بود؟» این‌ها پرسش‌های مادر دو دختر هفت ساله و هفت ماهه است که با رسانه‌ی رخشانه در میان گذاشته است، روزانه ده‌ها بار از ذهن‌اش خطور می‌کند و او را نگران آینده‌ی دختران‌اش می‌کند.
خودش را خالقی معرفی می‌کند. او می‌گوید: «مواردی که سخت من را آزار می‌دهد بی عدالتی جامعه کنونی، تبعیض و پایمال کردن حقوق انسانی دختران سرزمینم است که همه را خانه نشین کرده. امید و آرزوهای دختران را با خاک یکسان کرده است که نتیجه آن چند سال بعد یک جامعه فقیر، بی‌سواد و بهدور از انسانیت خواهد بود.»
به قول این مادر ۲۵ ساله، دختر بزرگ‌‌اش که دانش‌آموز صنف اول مکتب است بارها از او در مورد محدودیت‌های طالبان پرسیده است: «دختر کلان‌ام وقتی با پدرش به پارک شهر یا باغ‌وحش می‌رود همیشه اصرار می‌کند که مادر تو هم با ما بیا؛ اما من نمی‌توانم بروم و نمی‌دانم که چگونه برایش بفهمانم که به دستور طالبان زنان اجازه رفتن به پارک را ندارند.»
در بیست سال دوران جمهوریت در افغانستان با وجود جنگ و ناامنی، دختران در بخش‌های گوناگون به‌خصوص آموزش و تحصیل، پیشرفت‌های چشم‌گیری داشتند. حضور پر رنگ دختران در مکتب، دانشگاه، ورزش و کار تا پیش از طالبان انکارناپذیر بود.
اما با برگشت دوباره‌ی طالبان، دختران در افغانستان یک شبه دست‌آوردهای ۲۰ ساله‌شان را از دست دادند و افزایش بی‌پیشنه‌ی ازدواج‌های اجباری و زیر سن، ناامیدی گسترده، افزایش خشونت و انزوا واقعیت زندگی دختران افغانستان گشته است.
واقعیت زندگی دختران در افغانستان تحت حاکمیت طالبان به قدری تلخ و تکان‌دهنده است که ریچارد بنت گزارشگر ویژه‌ی حقوق‌بشر سازمان ملل برای افغانستان در گزارشی گفته است که سیاست‌های طالبان منجر به «انسانیت‌زدایی کامل» از دختران شده است.
آقای بنت در آخرین گزارشش که از وضعیت حقوق‌بشر در افغانستان ارائه کرده، گفته که نهادینه ساختن نقض سیستماتیک حقوق زنان توسط طالبان «باید وجدان بشریت را تکان دهد.»
روز دختر، روزی است که مکتب‌ها باز شود
طیبه دانش‌آموز صنف دوازدهم مکتبی در ولایت تخار است که با فرمان ممنوعیت از حق آموزش توسط طالبان خانه‌نشین شد. وقتی از پشت تلفن نظرش را در مورد روز جهانی دختر پرسیدم، راه گلویش را بغض گرفت و زندگی یک دختر زیر حاکمیت گروه طالبان را زندگی در قفس با دیوارهایی از محدودیت و ظلم توصیف کرد: «ما چگونه می‌توانیم در این روز خاص، لبخند بزنیم وقتی شاهد فراموش‌شدن حقوق‌مان هستیم؟ وقتی ما به‌جای نشستن پشت میز مدرسه، پشت دیوارهای تاریک خانه محبوس شده‌ایم؟»
اما از صحبت‌های طیبه ۱۸ ساله پیدا بود که هنوز امیدش را زنده نگهداشته و به مبارزه دختران افغانستان علیه محدودیت‌ها ایمان دارد: «به نظر من، ما دختران افغان برای مقابله با محدودیت‌ها باید اعتماد به نفس داشته باشیم، تحصیل کنیم اگر امکان حضوری نیست ولی فرصت‌های بیشتری برای دختران افغان اختصاص داده شده.»
منظور او فرصت‌های آموزشی آنلاین یا حتا رفتن به مکتب‌ها و آموزشگاه‌هایی است که پنهانی و دور از چشم طالبان فعالیت دارند.
اما طیبه می‌گوید، آنچه بیشتر او را رنج می‌دهد سکوت معنادار جامعه‌ی جهانی علیه سیاست‌های زن‌ستیزانه‌ی طالبان است. او که به تندی انتقاد می‌کند می‌گوید، جهان چشم خود را بر روی ظلمی که طالبان بر دختران افغانستان روا داشته‌اند، بسته است.
طیبه گفته است: «ما دختران در سرزمینی زندگی می‌کنیم که به ما اجازه رویاپردازی و ساختن آیندهای روشن داده نمی‌شود. هر روز می‌بینم که استعدادهای‌مان در قفس قوانین سخت و ناعادلانه فرو می‌ریزد. قلبم پر از اندوه است وقتی فکر می‌کنم شاید ما هرگز طعم آزادی و برابری را نچشیم و آنچه بیشتر آزارم می‌دهد، سکوت جهان در برابر رنج دختران افغان است.»
روز دختر برای معصومه ۱۶ ساله به قول خودش، زمانی معنا پیدا می‌کند که مکتب‌ها باز شود: «تحصیل از ما گرفته شده و در جامعه‌ای که صدا و صورت زن عورت است، زن بدون محرم حق گشت‌وگذار را ندارد؛ ما نگران هستیم و نمی‌توانیم از روز دختر تجلیل کنیم. روز دختر برای من روزی است که بتوانم به مکتب بروم.»
به باور نورالهدا گلزاری، تجلیل از روز دختر به عنوان فرصتی برای جلب توجه به نابرابرهای جنسیتی و تشویق دختران برای مشارکت در برنامه‌ها برای اعتراض به وضعیت موجود، مهم است.
او می‌گوید: «دختر بودن زیر حاکمیت گروه طالبان یعنی تجربه‌‌کردن مرگ تدریجی. این گروه ما را از حق تحصیل، کار، رفتن به تفریگاه منع کرده و حتا صدا و صورت زن نباید دیده و شنیده شود. فقط همین حکم مانده که بگویند نفس کشیدن هم برای زنان و دختران ممنوع است… به نظر من این روزی خاص است که دختران نشان دهند که صدای‌شان شنیده می‌شود و تلاش‌شان برای جلب نابرابری‌ها ارزشمند است.»
در همین‌حال، لیدا [مستعار]، آموزگار در مکتبی در هرات در پاسخ به پرسش خبرنگار رخشانه در مورد روز جهانی دختر گفته است، دختر بودن در افغانستان به «شدت» سخت است و دختران با محرومیت از حق تحصیل، کار و آزادی، در وضعیتی مملو از ناامیدی و آیندهای نامشخص زندگی می‌کنند.
صندوق جمعیت سازمان ملل متحد امروز (۲۰ میزان، ۱۴۰۳) با نشر پستی در پلتفورم اکس، موضوع روز دختر امسال را به پایان دادن ازدواج کودکان اختصاص داده است.
به گزارش این سازمان جهانی از هر پنج دختر یک دختر قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی به گونه‌ی رسمی و یا غیر رسمی ازدواج کرده است و این آمار در کشورهای در حال توسعه تقریبا دو برابر می‌شود. بهگونهای که ۳۶ درصد دختران قبل از ۱۸ سالگی و ۱۰ درصد دختران قبل از ۱۵ سالگی ازدواج می‌کنند.
این در حالی است که از نظر فعالان حقوق زن، کارنامه‌ی افغانستان با برگشت دوباره‌ی طالبان در مورد ازدواج‌های زیر سن سیاه‌تر شده است.
