یادداشت: وژمه توخی یکی از چهره‌هایی است که این روزها پیوسته در نشست‌های بین‌المللی برای حقوق زنان، بویژه مساله‌ی آموزش زنان و دختران تلاش می‌کند. او قبل از طالبان نیز به دلیل فعالیت در راستای آموزش و فرهنگ زنان چهره‌ای شناخته شده بود. به قول خودش، او در جامعهای به مکتب رفته و درس خوانده که در ۲۰ سال گذشته مرکز جنگ و خاستگاه رهبران طالبان بوده است. خانم توخی که در ولایت‌های زابل و قندهار تحصیل کرده بیش از هرکس دیگری پیامدهای زیان‌بار محرومیت زنان از آموزش را درک می‌کند.
رسانه‌ی رخشانه گفت‌وگویی با وژمه توخی انجام داده که به صورت ویژه به مساله‌ی ممنوعیت آموزش زنان و دختران توسط طالبان، دلایل و پیامدهای زیان‌بار این ممنوعیت پرداخته است. خانم توخی معتقد است که طالبان با گرفتن فرصت آموزش از زنان، آینده‌ی آن‌ها را در تاریکی مطلق فرو برده و افغانستان را به مرکز جهالت تبدیل کرده است. او راه خروج از این بن‌بست را در گذار از حاکمیت استبدادی طالبان می‌داند.
رخشانه: از تجربه‌ی شما شروع می‌کنیم، در چه شرایطی درس خواندید؟
توخی: من جایی درس خواندم که در ۴۵ سال و به‌خصوص در بیست سال گذشته مرکز جنگ و کشتار بود. جایی که از آن‌جا موسسین و بیشتر رهبران تحریک طالبان ظهور کرده است. با این وجود، پدرم خواست تا من تحصیلات ابتدایی، ثانوی و عالی را تکمیل نمایم. باوجود این که جنگ تحمیل شده، روان و فرهنگ مردم را متاثر می‌سازد، اما من با حمایت والدین و اقوامم در زابل و قندهار، تا درجه لیسانس به تحصیل خویش ادامه دادم.
رخشانه: فکر می‌کنید در شرایطی که شما درس خواندید با توجه به وضعیتی که اکنون دختران در افغانستان دارند، اوضاع چقدر بدتر شده است؟
توخی: قبلا به دلیل جنگ، انفجار و انتحار با مشکلات جدی مواجه بودیم و حالا به دلیل فقر، بیکاری، افراطیت و خشونت بر دختران با مشکلات دیگری مواجه هستیم. در حال حاضر استراتژی طالبان تغییر کرده است. قبلا از سنگر و فعلا از دفتر در مقابل تعلیم و آموزش دختران مبارزه می‌کنند. می‌توانیم بگوییم که طالبانیزه شدن افغانستان وضعیت را بغرنج‌تر نموده است. افراطیت، خشونت و وحشت، ساختاری و سیستماتیک شده است.
رخشانه: با توجه به اینکه گذشته کاری شما بیشتر متمرکز به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی بوده، به نظر شما مساله‌ی ممنوعیت آموزش زنان در افغانستان، بویژه در ولایت‌های جنوبی کشور یک مساله فرهنگی است یا سیاسی؟ این پرسش به این دلیل مهم است که طالبان به گونه‌ای مساله ممنوعیت آموزش دختران را توجیه می‌کنند که گویا این خواست مردم افغانستان است.
توخی: اکنون حاکمیت طالبان نه تنها در ولایات جنوبی، بلکه در تمام افغانستان گسترش یافته است. به باور من، این یک مساله‌ی کاملا سیاسی و استخباراتی است. اگر منع آموزش زنان در افغانستان قومی و فرهنگی می‌بود، تنها در ولایات جنوبی و شرقی دختران از مکتب باز می‌ماندند نه اینکه در بامیان، دایکندی، سرپل و تمام ولایت‌ها دختران از مکتب باز بمانند. طالبان از کدام قوم خاص و یا یک سمت خاص تعیین نشده است که فکر کنیم مساله آموزش دختران تنها مربوط به یک بخش خاص افغانستان و یا یک قوم خاص باشد.
رخشانه: چرا طالبان مخالف آموزش زنان است؟
توخی: قرائت طالبان از دین، آن‌ها را مجبور ساخته است تا با آموزش دختران مخالفت کنند. آن‌ها به این باور هستند که علوم دینی فرض و متباقی علوم به زنان و دختران مربوط نمی‌شود. آن‌ها توجیهات دینی مانند حجاب، داشتن محرم و بیرون آمدن از خانه را مطرح می‌کنند. بیشتر طالبان در مدارس دینی پاکستان درس خوانده‌اند و این مدارس توسط استخبارات پاکستان تمویل می‌گردد.
رخشانه: شما از جامعهای می آیید که تا پیش از طالبان نیز آموزش زنان به صورت باید و شاید مطلوب نبود. مثلا به خاطر جنگ، مکاتب دخترانه‌ی زیادی بسته بود، فکر می‌کنید چرا این مشکل دوامدار است؟
توخی: چون جنگ، ناامنی، فقر و بیکاری دوام دار بود، لذا این مشکل نیز دوامدار می‌باشد. خود حاکمیت طالبان، رشد تفکر طالبانی و قرائت نادرست از دین مشکل را طولانی‌تر می‌سازد.
رخشانه: پیامد ممنوعیت آموزش زنان و دختران تاکنون از نظر شما چه بوده است؟
توخی: ممنوعیت زنان از تعلیم و تحصیل، آینده‌ی اتباع افغانستان را از بین می‌برد؛ نسل‌های جوان ما را مایوس ساخته و ازهمه مهمتر که انگیزه‌ی تحصیل علم را از بین برده است. به همین دلیل حتی در بین پسران نیز (در مساله‌ی آموزش) شمار دانش‌آموزان به صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. بدون تعلیم و تحصیل، دختران و پسران آینده‌ی خود را تاریک می بینند. اصلا بدون تحصیل و تعلیم، ما هیچ آینده‌ای نداریم.
عکس: ارسالی به رسانه‌ی رخشانه.
رخشانه: با فرض ادامه این وضعیت، آینده زنان را چطور می‌بینید؟
توخی: با حذف کامل زنان از جامعه، نیمی از جامعه افغانستان فلج می‌گردد؛ جامعه و ملت ما نمی‌تواند به قله‌های شامخ ترقی و رفاه برسد. ادامه‌ی چنین وضعیتی، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع افغانستان را بیشتر ضربه می‌زند. تعلیم و تحصیل نور و رحمت است، بدون نور و رحمت ما در تاریکی مداوم بسر می‌بریم. کشور را به زندان باز و قبرستان تبدیل می‌سازد.
رخشانه: مساله بعدی راه حل است، به عنوان کسی که از نزدیک برای آموزش زنان تلاش و پیکار کرده‌اید، فکر می‌کنید راه حل چیست؟
توخی: راه حل، انسجام و وحدت تمام سیاسیون و افغان‌ها برای تغییر وضعیت حاکم است. با وجود حاکمیت فعلی هیچ تلاشی نتیجه نمی‌دهد. پایان رژیم انحصاری، استبدادی و دیکتاتوری و آوردن نظام مردم‌سالار و عادلانه راه حل اساسی مشکل موجود در افغانستان خواهد بود.
رخشانه: آموزش آنلاین و مکاتب مخفیانه تاکنون جزء راه حل‌هایی بوده که به نوعی ممنوعیت طالبان را دور زده است. آیا در ولایت‌های جنوبی و شرقی این امکان برای زنان و دختران وجود دارد؟
توخی: آموزش‌های آنلاین و مکاتب مخفیانه، نوعی تاکتیک موقتی است؛ ما باید کمی استراتیژیک و درازمدت فکر کنیم. تغییر حاکمیت فعلی و اصلاحات گسترده در نصاب تعلیمی افغانستان می‌توانند مشکل را به صورت اساسی حل کند. پس یگانه راه حل این است که حاکمیت فعلی تغییر کند. به جای ملاکراسی، یک نظام انسانی و مردم‌سالار جایگزین گردد.
رخشانه: به عنوان آخرین پرسش، می‌خواهیم حس شخصی شما را بدانیم. شما برای آموزش زنان تلاش‌های زیادی کرده‌اید. وقتی که طالبان مکاتب، دانشگاه و مراکز آموزشی را بستند یا محدودیت‌های دیگری وضع کرده‌اند، با شنیدن چنین خبرهایی چه حسی به شما دست داد؟
توخی: من حس کردم که آینده‌ام به کلی تباه شده و افغانستان به مرکز جهالت و وحشت تبدیل خواهد شد. حس بسیار بدی داشتم. حس کردم که بعد از این با زنان و دختران برخورد غیرانسانی خواهد شد. دختر و زن در افغانستان وسیله شهوت خواهد شد؛ نه یک شریک حیات سیاسی، اقتصادی واجتماعی. من خودم را قربانی سیاست‌های متوحش و وحشتناک می‌دانستم، به همین دلیل راه مهاجرت را در پیش گرفتم.
