مارکیت«خدیجة‌الکبرا» در بلخ؛ پر از زنان فروشنده اما خالی از مشتری

زیبا بلخی

هر روز ساعت ۸ صبح برای رفتن به سر کار آماده می‌شود.  باید راه طولانی را طی کند تا به محل کارش در«مارکیت خدیجه‌الکبرا» که تازه از سوی طالبان برای زنان ایجاد شده، برسد. گاهی با موتر شهری می‌رود و گاهی هم ناگزیر است پای پیاده مسیر یک‌ساعته را طی کند: «روزهایی می‌شود که حتا نمی‌توانم صبح تا شام به اندازه‌ای فروش کنم که همین کرایه راهم برآید.»

این سخنان ناهید* ۲۶ساله است که در شهر«مزار شریف» ولایت بلخ دُکان لوازم آرایشی دارد.

در تاریخ ۲۳ حوت سال گذشته،‌ گروه طالبان یک مارکیت ویژه‌ای به‌نام«مارکیت خدیجة‌الکبرا» برای زنان ایجاد کردند.

مارکیت«خدیجة‌الکبرا» این روزها پر از زنان فروشنده است و اما خالی از مشتری.

 ناهید تا قبل از این که طالبان مارکیت«سیتی‌واک» را ببندند، بعضی روزها تا ۴ هزار افغانی در روز عاید داشت؛ اما اکنون گاهی در جریان روز ۶۰ افغانی کار می‌کند.

او گفته است: «مارکیت سیتی‌واک موقعیت‌اش بسیار جای خوب بود. داخل شهر و در مسیر رفت‌و‌آمد مردم بود. به همین خاطر روزانه بسیار عاید خوب داشتیم؛ اما این مارکیت موقعیتش اصلا خوب نیست و صبح تام شام هم بشینیم، ۱۰۰افغانی عاید نداریم.»

ناهید دو سال پیش از یکی از دانشکده‌های دانشگاه بلخ فارغ شد و حالا ۳ سال است که در شهر مزارشریف مصروف فروشندگی لوازم ‌آرایش است.

ناهید در حالی که سرگرم  پاک‌ کردن وسایل دُکانش است، توضیح می‌دهد که  پدرش را چهارسال پیش در اثر بیماری، از دست داده و حالا تنها نان‌آور خانواده‌ی شش نفری‌اش است.

به گفته‌ی خودش، این روزها برای تامین مخارج زندگی خانواده‌اش با دشواری‌های بی‌شماری دست‌و‌پنجه نرم می‌کند: «درس خواندم و تحصیل کردم تا روزی بتوانم یک وظیفه‌ی خوب پیدا کنم و به زندگی راحت برسم؛ اما نشد. پدرم را از دست دادم و نیاز به کار داشتم. به‌خاطر تامین مصارف فامیل، راه فروشندگی را انتخاب کردم. تازه از کارم راضی بودم که همین دل‌خوشی هم از من گرفته شد.»

طالبان از زمان به قدرت رسیدن دوباره، محدودیت‌های زیادی بر زنان وضع کرده‌اند. زنان اجازه‌ی کار در نهادهای خصوصی و دولتی را ندارند؛ اما این گروه به صورت محدود به زنان در شهرها اجازه‌ی دکانداری داده ‌است. همین کار نیز به روایت زنانی مثل ناهید، بی‌درد‌ سر نبوده است.

ناهید گفته است: «در همان مارکیت سیتی‌واک هر کار خواستند کردیم. اگر گفتند روی‌بند بزنید، حجاب مورد نظر شان را رعایت کردیم. نمی‌دانم چرا باز این قسم کردند. حداقل اگر قرار بود مارکیت زنانه می‌ساختند، باید یک موقعیت داخل شهر را برای ما انتخاب می‌کردند که فروشات می‌داشتیم.»

ناهید نزدیک به ۱۰۰هزار افغانی سرمایه‌ی‌ خود را هنگامی‌که در مارکیت‌‌«سیتی‌واک» کار می‌کرد، برای لوازم آرایشی اختصاص داده بود؛ اما بعد از ممانعت کار زنان در این مارکیت ناگزیر شد همه‌ی سرمایه‌اش را به مارکیت تازه تاسیس‌شده‌ی طالبان برای زنان انتقال دهد.

ناهید می‌گوید: «گروه طالبان این مارکیت را برای ما ساختند؛ اما در منطقه‌ی دور از شهر و جایی‌که کم‌تر کسی از این مارکیت بازدید می‌کند و زنان به جای خرید از ما، ترجیح می‌دهند از مرکز شهر خرید کنند.»

به گفته‌ی ناهید، هر روز از تاریخ لوازم ‌آرایشی که او خریده بود، می‌گذرد؛ اما روزانه هیچ فروش ندارد.

ساعت چهار بعد از ظهر در حالی‌که دروازه‌ی دکانش را می‌بندد،‌ می‌گوید: «از صبح که آمدم، دو دانه لب‌سرین فروختم. هر کدام را ۳۰ افغانی، با این ۶۰ افغانی عاید من کدام نیاز روزانه‌ی فامیل خود را برطرف کنم؟»

ناهید می‌گوید، مسوولان ریاست تجارت طالبان در بلخ به زنان فروشنده‌ی مارکیت«خدیجة‌الکبرا» وعده داد بودند که برای رونق مارکیت  و بازار مربوط به زنان، از طریق رسانه‌ها تبلیغ می‌کنند؛ اما در عمل هنوز هیچ کاری نکرده‌اند.

تا پیش از روی کارآمدن طالبان، زنان و دختران فروشنده در مارکیت‌های تجارتی مختلف شهر مزار شریف مصروف فعالیت بودند؛ اما پس از روی کارآمدن طالبان و وضع محدودیت‌های بی‌شمار علیه زنان، کار شان از رونق ماند.

در نخست گروه طالبان فعالیت زنان فروشنده را در مارکیت‌های مختلف شهر مزار شریف، به دلیل مختلط بودن محیط و حضور فروشنده‌های زن و مرد، منع کردند و در ماه حوت سال گذشته مارکیت ویژه‌ زنانه‌ی‌«خدیجه‌الکبرا» را برای فعالیت زنان افتتاح کردند.

در این مارکیت که در جاده‌ی شفاخانه حوزوی ابوعلی سینای بلخی موقعیت دارد، حدود ۲۰۰ دکان برای زنان اختصاص داده شده است. زنان زیادی مصروف فعالیت هستند؛ اما از کار و فروشات شان ناراضی ‌اند.

در حالی‌که زنان در کشور از کار در نهادهای داخلی و بین‌المللی منع شده‌اند؛ اما مسوولان طالبان در ولایت بلخ هنگام افتتاح این مارکیت، گفته بودند که حکومت طالبان هیچ مخالفتی با کار‌ و‌ بار زنان ندارد و به همین منظور این مارکیت را افتتاح نموده‌اند.

مفتی نصرالله هوتک، سخنگوی ریاست امر به معروف طالبان در ولایت بلخ هنگام افتتاح این مارکیت گفته بود: «حکومت ما این را برای همه‌ی جهان نشان داد که امارت اسلامی افغانستان{رژیم طالبان} هیچ‌گاه مخالف کار و بار  زنان تجارت‌پیشه نیست.»

اما شماری از زنان تجارت‌پیشه در ولایت بلخ، این کار حکومت طالبان را نمایشی خوانده و می‌گویند، در موقعیتی که برای مارکیت زنانه اختصاص داده شده، فروشات ندارند و آنان ناگزیر  هستند به دلیل نبود فروشات،  دست از فعالیت بردارند.

 زحل*  28ساله نزدیک به پنج سال است که در بخش فروشند‌گی  لوازم آرایشی در شهر مزارشریف فعالیت می‌کند.

او در گوشه‌ای از دکانش با چهره‌ای پریشان و افسرده، منتظر مشتری نشسته است.

زحل می‌گوید: «این مارکیت را به نام زنان ساختند و در یک جای خلوت قرار دارد که هیچ مشتری نیست. ما را این‌گونه مجبور می‌کنند تا خود ما دست از کار بکشیم.»

زحل در سن ۲۰ساله‌گی ازدواج کرده بود و به دلیل مخالفت شوهر و فامیلش نتوانست تحصیلاتش را ادامه دهد؛‌ اما حدود چهار سال قبل از همسرش طلاق گرفت و حالا سرپرستی دو کودکش را نیز به عهده دارد.

زحل می‌گوید: «از صبح می‌آیم، چشمم به دهلیز مارکیت و دروازه‌ی دکانم است که یک مشتری بیاید؛ اما خبری از مشتری نیست. بعضی روزها وقتی شام می‌شود و می‌بینم هیچ عاید نکردم، در دکانم می‌شینم گریه می‌کنم و دل خود را خالی می‌کنم، باز می‌روم به خانه.»

به گفته‌ی زحل، روزها شده که حتا  نتوانسته برای دو ‌کودکش چیزی بخرد: «پول نباشد چی کار کنم. بسیار ناراحت می‌شوم. نمی‌دانم ما زن‌‎ها چی وقت از این درد و رنج رهایی پیدا می‌کنیم.»

سرمایه‌ی دکان زحل ۵۰ هزار افغانی است. او می‌گوید، به دلیل محدودیت‌های وضع‌‌شده و نبود مشتری، احساس می‌کند که ادامه‌ی کارش به ضرر او تمام خواهد شد.

مارکیت زنانه‌ خدیجه‌الکبرا که قبلا به نام مارکیت«نور» معروف بود و به صورت عمومی فعالیت می‌نمود، در بخش‌های لوازم‎‌ آرایشی، فروش لباس، خیاطی، سیمساری، زیورآلات، ترمیم موبایل، لبنیات و شیرینی‌باب فعالیت دارد.

نفیسه* پس از آن که مارکیت اختصاصی زنان از سوی گروه طالبان افتتاح شد، برای خود دکان لباس‌فروشی باز کرد.

نفسیه دانشجوی سال اول دانشکده‌ی شرعیات دانشگاه بلخ است؛‌ اما پس از بسته شدن دانشگاه‌ها به‌روی دختران تصمیم گرفت که دکانداری کند.

این دختر جوان ۲۰ ساله مانند دیگر زنان دکان‌دار، از نبود مشتری و عدم فروش وسایل دکانش شکایت دارد.

او گفت: «وقتی دانشگاه بسته شد، تمام امیدم از بین رفت. تصمیم گرفتم یک وظیفه‌ به خود داشته باشم و کار فروشندگی را آغاز کردم. چون تازه کار را شروع کرده بودم، زیاد مال به دکانم نگرفتم؛ اما همین چند لباسی هم که برای فروش به دکان آوردم، تا حالا مانده و هیچ به فروش نمی‌رسد.»

در همین حال شماری از زنانی‌که برای خرید به شهر آمده‌اند، می‌گویند که به دلیل دور بودن مسیر مارکیت اختصاصی زنان، برای خرید به آن‌جا نمی‌روند.

ناجیه که برای خرید به رسته‌ی لیلامی شهر مزارشریف آمده است، می‌گوید: «مارکیت زنانه دور است از مسیر ما. در همین رسته‌ی لیلامی هرچیز که بخواهیم، هست. از لباس گرفته تا لوازم آرایش، از همین‌جا هر چیز که نیاز داشته باشیم، می‌خریم. اگر بخواهیم به مارکیت زنانه برویم، باید دو مسیر را برویم که راه ما دور می‌شود.»

ناجیه می‌گوید، هر چند خرید از زنان برایش راحت‌تر است؛‌ اما به دلیل دوری راه و محدودیت‌های وضع‌شده نمی‌تواند به آن‌جا برود.

شماری از آگاهان می‌گویند، طالبان این اقدام را صرف جهت کسب مشروعیت و بقای شان در قدرت انجام می‌دهند.

حسین امیری، جامعه‌شناس که فعلا در بیرون از افغانستان به‌سر می‌برد، می‌گوید که از نگاه طالبان، حضور و فعالیت در فضای اجتماعی حق انحصاری مردان است و زنان از حضور در چنین فضاها باید پرهیز کنند.

او می‌گوید :«اما از آن‌جایی که استمرار قدرت برمبنای این ایدئولوژی بسیار شکننده بود، احتمال دارد که به سقوط دوباره‌ی طالبان نیز منجر شود. چون نزدیک به دوسال است که این گروه نتوانسته مشروعیت داخلی و بین‌المللی کسب کند. لذا این گروه جهت کسب مشروعیت بین‌المللی، به‌صورت نمادین به ایجاد چنین مشاغل خاص برای زنان، اقدام کرده است.»