کانکور ۱۴۰۱؛ خانواده‌های نگران، دانش‌آموزان سرگردان

زیبا بلخی

مادری که ۱۲ سال با معاش معلمی دخترش را به مکتب فرستاد با قطرات اشکی در گوشه چشمش می‌گوید: «دخترم سه سال آماده‌گی کانکور خوانده. حالا که همین گپ پخش شده که امتحان کانکور از طبقه ذکور را می‌گیرند اما اناث را نه، زیاد جگر خون است.»

شمسیه^* می‌گوید، بی‌سرنوشتی در برگزاری آزمون کانکور، دختران بسیاری را مثل دختر خودش ناامید و سرگردان کرده است.

روشن نیست که طالبان امتحان کانکور امسال را چه زمانی از داوطلبان می‌گیرند. هرچند وزارت تحصیلات عالی طالبان حدود سه هفته پیش (۱۰ اسد) اعلام کرد که امتحان عمومی کانکور «بعد از ماه سنبله» برگزار می‌شود. اما در اعلامیه این‌گروه، هیچ اشاره‌ای به سرنوشت دختران نشده است.

مادرانی مثل شمسیه نگران این است که طالبان اجازه شرکت دختران را در آزمون کانکور ندهند: «من خودم یک معلم هستم. از معاش معلمی چقدر به سختی مصارف آموزش دخترم را پوره کردم، اما حالا به‌خاطر این شرایط، دخترم مایوس شده.»

ستاره^* مادر یک دانش‌آموز دختر دیگر نیز می‌گوید که دخترش هر روز امیدش را بیشتر از دست می‌دهد. «من به‌خاطر دخترم بسیار جگرخون هستم.»

ترس خانواده‌ها از محدودیت آموزشی طالبان در مورد زنان و دختران است. طالبان هنوز اجازه نداده‌اند که مکتب‌های دخترانه‌ی بالاتر از صنف ششم بازگشایی شود. این گروه با چند ماه تاخیر و با شرایط سخت اجازه داد دختران به دانشگاه‌ها برگردند.

سرگردانی دانش‌آموزان دختر

شاید بیشتر خانواده‌ها از دخترانی که در یک سال گذشته برای آزمون کانکور سال ۱۴۰۱ آمادگی گرفته‌اند، نگرانی دارند. شماری از این داوطلبان به رسانه رخشانه گفتند، در وضعیتی که زنان و دختران اجازه کار و رفتن به مکتب راندارند، چگونه به امتحان سرنوشت‌ساز کانکور امیدوار باشند؟

ستایش ۱۷ ساله  فارغ صنف دوازدهم از مکتب گوهرخاتون شهرمزارشریف است. او می‌گوید، دست‌کم سه سال برای امتحان کانکور آمادگی گرفته است. او افزود، با حاکمیت طالبان احساس می‌کند همه تلاش‌ها و هزینه‌های مالی که کرده، در حال از دست رفتن است. «همیشه می‌خواستم درس زیاد بخوانم تا به یک جایی برسم، اما از وقتی که این قسم شده و کانکور به عقب می‌افتد، انگیزه در وجودم از بین رفته. بعضی از دخترها به‌خاطر این که کانکور هنوز وقتش معلوم نبود و بسیار سر درگم شده بودند، کورس را ایلا (رها) کردند.»

تا قبل از طالبان، حضور دختران در کانکور چشم‌گیر و دست‌کمی از پسران نداشتند. سالانه دختران زیادی با نمرات عالی راهی دانشگاه‌ها می‌شدند. چندسال، دختران اول نمره عمومی کانکور می‌شدند. در امتحال ۱۴۰۰ دختری به نام سلگی اول نمره عمومی شد.

زهرای ۱۸ ساله که مکتب را در لیسه گل‌خانه کابل تمام کرده در مورد برگزاری امتحان کانکور و اجازه شرکت دختران در آن، تردید دارد. «سرنوشت ما مثل این است که یک خانه را بسازی اما نتوانی سقف را بپوشانی. ما تا صنف ۱۲ خواندیم؛ اما سرنوشت ما معلوم نیست.»

سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان پرسش‌های رسانه‌ی رخشانه را در مورد نگرانی دختران داوطلب امتحان کانکور بی‌پاسخ گذاشت.

مریم ۱۸ ساله می‌گوید، این ابهام بسیاری از دختران را سردرگم کرده است. «تلاش خود را می‌کنم، اما مثل سابق واقعا انگیزه ندارم.» او می‌گوید، طالبان نباید نسبت به آموزش زنان نگاه جنسیتی داشته باشند. «سهم بچه‌ها و دختران را می‌خواهیم برابر باشد.  نظر به استعداد سهم بدهند نه نظر به جنس.»

برای ریحانه‌ی ۱۸ ساله این نگرانی بیشتر است. او از پنجشیر است، ولایتی که این روزها به محور مقاومت مسلحانه علیه طالبان تبدیل شده است. هرچند خانواده ریحانه از جنگ گریخته و حالا ساکن جوزجان است. او می‌گوید، نگران تبعیض قومی و جنسیتی در حکومت طالبان است.

اخیرا نگرانی از برخورد قومی در نهادهای علمی در افغانستان بیشتر شده است. رسانه‌ی رخشانه در گزارشی در یافته بود که در دانشگاه‌ کابل و دانشگاه پلی‌تخنیک، دختران زیادی به‌خاطر قومیت شان در امتحان ناکام گذاشته شده است.

همین نگرانی در جان نبیلای ۱۸ ساله هم رخنه کرده است. او که از ولایت بامیان است گفته، اگر اجازه شرکت در امتحان کانکور به دختران داده هم شود، او امیدی به شفافیت آن ندارد. «من فکر نمی‌کنم به قوم ما در کانکور سهم داده شود یا ما را در کانکور کامیاب بسازند.»

وزارت تحصیلات عالی طالبان قبلا گفته که امتحان کانکور «شفاف‌تر از گذشته» برگزار خواهد شد. اما میکانیزم شفافیت و نحوه‌ی برگزاری هیچ اشاره‌ای نشده است.

جاوید بشارت^* در ولایت بلخ یک مرکز آموزشی خصوصی دارد. در این مرکز، او به دانش آموزان برای موفقیت در امتحان کانکور کمک می‌کند. او گفت که حضور دختران در مرکز آمادگی کانکور کاهش چشم‌گیری یافته است. «تعداد زیادی از دختران به دلیل این که می‌گویند به آن‌ها همان گونه که در مکاتب اجازه درس خواندن داده نشد، امتحان کانکور هم گرفته نمی‌شود. به همین خاطر دروس آماده‌گی شان را نیمه‌تمام گذاشتند و تعداد شاگردهای ما نسبت به گذشته بسیار کم شده.»

ریشه بی‌نظمی در کجاست؟

از نظر آگاهان ریشه‌ی این بی‌نظمی در بی‌برنامگی طالبان است. مینه ساعی خیراندیش، استاد دانشگاه به این نظر است که طالبان از زمان روی‌کار آمدن شان هیچ برنامه منظمی در بخش‌های مختلف به‌خصوص آموزش ندارند.

او گفت، حکومت طالبان در مدیریت نظام تحصیلی کشور ناکام است. «تجربه دور اول طالبان نشان دهنده این است که طالبان هیچ حق و ارزشی به زنان و دختران قائل نیست. نه در دور اول حکومت شان نه در این دور حاضر اند که برای دختران و زنان کشور در بخش آموزش و کار اقدام نمایند.»

عبدالحمید صفوت، استاد دانشگاه بلخ که افغانستان را ترک کرده نیز می‌گوید، طالبان در حال زدن تیشه به ریشه تحصیلات عالی در افغانستان است. «امروز یک نسل به گروگان گرفته شده. تحقیرشده. بی‌حرمت شده و حقوق اساسی شان نقض شده.»