پیشنهاد ازدواج، خشونت و زندان؛ زندگی مشقت‌بار دختران یوتیوبر زیر چتر طالبان

 الیاس احمدی

 شمسیه کریمی* چهره‌ی محبوب و نام آشنای شبکه‌های اجتماعی افغانستان است. او این شهرت را از راه فعالیت در کانال یوتیوب به‌دست آورده است.

به گفته‌ی شمسیه، تا پیش از تسلط طالبان، فعالیت به عنوان یوتیوبر برایش هم نان بود و هم نام: «هرجا می‌رفتم، مردم تشویق می‌کدن. می‌گفتن آفرین دختر. کارت خیلی خوبه. ویدیوهایم را از مبایل‌های شان نشان می‌دادند.»

اما می‌گوید، همین شهرت در زیر چتر طالبان باعث درد سرش شد. تاجایی که او مجبور شد افغانستان را ترک کند.

 شمسیه می‌گوید، زمانی‌که در زیر چادر برقع، تنهایی و جدا از خانواده و به صورت قاچاقی از مرز یکی از کشورهای همسایه می‌گذشتم، آرزو کردم که کاش هرگز وارد این حرفه نشده بودم: «فکر می‌کنم کاش اصلا در چینل یوتیوب کار نمی‌کردم. کاش مثل دختری می‌بودم که از تحولات سیاسی چیزی نمی‌دانست.»

شماری از دختران یوتیوبر در افغانستان در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند، از طرف طالبان مورد آزار و خشونت قرار گرفته و حتا از طرف فرماندهان طالبان پیشنهاد ازدواج دریافت کرده‌اند. به همین دلیل دست از فعالیت کشیده‌اند.

 شمسیه که نمی‌خواهد به دلیل امنیتی محل زندگی‌اش در گزارش ذکر شود، گفته است که طالبان دوبار در افغانستان از او تعهد گرفته‌اند که دست از فعالیت در کانال یوتیوب بردارد.

بار اول یک فرمانده‌ی طالبان در بامیان شمسیه را با تهدید به دفترش خواسته و مورد توهین قرار داده است: «زیاد داو و دشنام داد، باز همونجه مره توبه داد که دیگه فعالیت نکنم. شماره‌ی تلفن، آدرس خانه، انگشت و همه‌چیزا رَ گرفت.»

شمسیه می‌افزاید که به دلیل این تهدیدها، برای چند ماه دست از فعالیت برداشت. او با شروع‌شدن دانشگاه‌ها در ماه حوت سال گذشته، به ولایت بلخ رفت تا آخرین سمستر دانشگاه خود را تمام کند.

 شمسیه در دانشگاه بلخ انجینری خوانده است. او می‌گوید، حتا زمانی‌که سرگرم درس و دانشگاه بودم و دست از فعالیت در یوتیوب هم برداشته بودم؛ اما مزاحمت‌های طالبان تمامی نداشت. دوباره پیام از همان فرمانده‌ی طالبان رسید.

پیام‌های این فرمانده‌ی طالبان به  شمسیه کریمی در دست‌رس رسانه‌ی رخشانه قرار گرفته است.

 شمسیه کریمی گفته است: «شب امتحان بود که عکس‌های خانواده مره فرستاد. می‌خواست به مه نزدیک شوه. گپای می‌زد که به نحوی پیشنهاد ازدواج می‌داد. مه وحشت کده بودم.»

به محض تمام شدن دانشگاه‌، شمسیه کریمی بدون سر و صدا به کابل برگشت؛ اما این‌بار در مخمصه‌ی دیگری گیر کرد.

طالبان در تاریخ ۱۴ قوس امسال با یورش به یک مهمانی در خانه‌ی یکی از یوتیوبران به نام حاتم سلحشور، او و چند نفر از همکارانش را بازداشت می‌کنند. هنوز از سرنوشت آن‌ها اطلاعی در دست نیست.

 شمسیه کریمی هم در جمع مهمانان آقای سلحشور بوده و مجبور می‌شود که دوباره به طالبان تعهد عدم فعالیت بدهد: «خیلی می‌زد. همه را داو می‌زد. همی که داخل آمدند،‌ از همه‌ی ما ویدیو گرفتن. آخر که آزاد کدن هم انگشت‌،‌ شماره تلفن و آدرس‌ گرفتن.»

 شمسیه گفته است که طالبان روی کاغذی از همه‌ نشان‌ انگشت وتعهد می‌گرفتند که روشن نبود در آن چه چیز نوشته شده است.

پس از این حادثه،  شمسیه کریمی دوباره خانه‌نشین می‌شود: «وضعیت مه خراب شده بود، افسردگی گرفته بودم. شبیه همو وقتی‌که تازه طالبا حکومت را گرفته بود.»

طالبان از همان آغاز تسلط بر افغانستان، بر فعالیت‌های زنان و دختران در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها محدودیت وضع کردند. این گروه تنها مدتی بعد از به دست گرفتن قدرت، نقش‌بازی کردن زنان در فیلم و سریال را ممنوع کردند. هم‌چنان مجریان زن در رسانه‌ها را مجبور کردند تا در هنگام اجرای برنامه، ماسک سیاه بپوشند.

در نزدیک به دو سال گذشته طالبان در چندین مورد یوتیوبران را بازداشت و زندانی کرده‌اند. در یک مورد این گروه با بازداشت اجمل حقیقی و همکارانش، اعتراف اجباری آن‌ها را نیز نشر کردند.

فرید فرهمند*، ۲۵ ساله یکی از یوتیوبرانی است که در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی فعالیت دارد، او نیز به رسانه‌ی رخشانه تایید کرده است که سه تن از دختران یوتیوبر، که باشنده‌گان اصلی آن ولسوالی هستند، در کابل از سوی طالبان بازداشت شده‌اند. به گفته‌ی او، دختران بازداشت‌شده، آرزو، فرشته و فرزانه نام دارند که در ماه قوس سال جاری بازداشت شده بودند و هنوز از سرنوشت شان اطلاع دقیقی در دست نیست.

شکریه رحیمی* دختر یوتیوبر دیگری است که به خاطر فعالیت در کانال یوتیوب از سوی طالبان آزار و اذیت شده است. شماری از پارچه‌های تمثیلی که او در آن‌ها نقش بازی کرده و در یوتیوب به نشر رسیده، تا ۹۰ هزار بازدید هم داشته است. با این حال، شکریه‌ی ۲۳ساله و همکارانش، برنامه‌های مدد‌رسانی و گزارش‌هایی از وضعیت زندگی مردم در شهر کابل را ثبت و نشر می‌کردند.

خانم رحیمی با یادآوری از آزار و اذیت‌شدن خود گفته است: «یک روز کمک‌رسانی داشتیم، یک طالب کت ۴-۵ نفرش از ما پرسید که چکاره استیم. وقتی گفتم برنامه‌ی کمک‌رسانی داریم، گفت فلان آدم ر هم کمک کنید. شماره مره گرفت. بعد به‌نظرم پارچه‌های تمثیلی ر دیده بوده؛ زنگ زده می‌گه کار تان خلاف شریعت است…. گپای دیگه در مورد کامل ‌شدن می‌گفت. از لحنش پیدا بود که می‌خواست چه بگویه. باز مه شماره خوده خاموش کدم.»

سمیه شاداب یکی دیگر از دخترانی است که در یوتیوب فعالیت داشته و خود را به نحوی قربانی وضعیت پیش‌آمده می‌داند.

این دختر ۱۹ ساله گفته است، ۷ ماه قبل به عنوان توتیوبر در ولسوالی جاغوری غزنی فعالیت خود را شروع کرده است. او که توانسته بود از سد مخالفت برخی از نزدیکانش بگذرد، با ممانعت طالبان، دوباره مجبور شد دست از این کار بکشد.

سمیه گفته است: «بعضی دخترایی که در یوتیوب کار می‌کدن را در کابل با سلحشور بازداشت کدن. چینل‌ها ر هم بروی ما بسته می‌کنن. مه پیش از ای‌که اتفاقی پیش بیایه، کارم را ترک کردم.»

یوتیوب، روزنه‌ی برای استقلال مالی دختران

 شمسیه کریمی و سمیه شاداب هردو موفق شده بودند که از طریق فعالیت در یوتیوب به استقلال مالی برسند.

سمیه شاداب گفته است: «می‌خواستم از لحاظ اقتصادی مستقل شوم. چینل از خود نداشتم؛ بازم خوب بود ماه ۹ هزار افغانی می‌گرفتم که مشکلاتم رفع می‌شد.»

 شمسیه کریمی علاوه بر آن ‌که خودش به استقلال مالی رسیده بود، خانواده‌اش را هم کمک می‌کرد: «خلاصه دستم پیش کسی دراز نبود، خیلی خوب بود. دَ اقتصاد خانواده هم گاهی کمک می‌کدم.»

 در آمد از طریق یوتیوب، تا پیش از تسلط طالبان، صنعتی در حال رشد بود. شمار قابل توجهی از یوتیوبران، دختران و زنان بودند.

حمیرا هلن*، دختر دیگری‌ است که برای کمک به اقتصاد خانواده‌اش، کانالی در یوتیوب دارد. او رشته‌ی مدیریت آموزشی را در دانشگاه بامیان خوانده و پیش از طالبان، آموزگار مکتبی در کابل بود؛ اما به‌خاطر محدودیت‌های طالبان، خانه‌نشین شده است. او گفت که یوتیوب را امیدی برای اقتصاد خانواده‌اش می‌دید: «زیاد نگران هستیم. با آن‌که چینل ما متمرکز بر فعالیت‌های فرهنگ هزارگی است؛ اما از ترس طالبا نمی‌توانیم برنامه‌یی بگیریم که در آن دمبوره باشد. دمبوره که جزء مهم فرهنگ هزارگی است. همی‌رقم برنامای خوده دَ بیرون از خانه گرفته نمی‌تانیم.»

گروه طالبان کار زنان را در بیرون از خانه ممنوع کرده‌اند. مولوی ندا محمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان در توجیه منع کار زنان، در صفحه‌ی تویترش نگاشته بود که از میان ۴۰ ملیون نفوس افغانستان، ۲۰ ملیون آن مرد است که اگر مردان کار و تحصیل کنند، نیازی به تحصیل و کار کردن زنان نیست.

خانم هلن با اشاره به محدودیت‌های طالبان علیه زنان گفته است: «زنان به هیچ حقی دست‌رسی ندارند. هیچ انسان شمار نمی‌شوند.»

تابوشکنی

دخترانی که با رسانه‌ی رخشانه صحبت‌کرده‌اند، همه در کانال‌های یوتیوب به موضوعات فرهنگی و اجتماعی می‌پرداخته‌اند.

 شمسیه کریمی، بیش‌ترین شهرتش را از زمزمه‌ی چهاربیتی و ادبیات فولکولور هزارگی به‌دست آورده است. او گفته، در تلاش بود تا بخش‌های عمده‌ی فرهنگ هزارگی را مستند بسازد: «مه می‌خواستم، فرهنگ هزارگی مستند شوه و رویایم این‌بود که علاوه بر یوتیوب، روزی در جاهای مختلف، این فرهنگ را در قالب سمینارها معرفی کنم.»

این دختران گفته‌اند که کار در کانال‌های یوتیوب برای شان ساده نبوده‌ است و تا این‌جای کار، به دلیل سنتی‌بودن جامعه، از موانعی زیادی گذشته‌اند.

 سمیه شاداب گفته است که در شروع کار، برخی نزدیکانش مخالف او بوده‌اند: «مردم زیاد پشت ‌سرم حرف می‌ساختند، می‌شنیدم؛ ولی من به حرف مردم اهمیت نمی‌دادم.»

بسیاری از دختران فعال در یوتیوب دست از این کار کشیده‌اند. به گفته‌ی سمیه، دختران یوتیوبر در حقیقت تسلیم جامعه‌ی سنتی نشدند؛ اما با تهدید، زندانی شدن و زور تفنگ طالبان خانه‌نشین شدند.

*یادداشت: نام‌های مصاحبه شوندگان مستعار انتخاب شده است.