زیبا بلخی
براساس گفته‌های شماری از پزشکان در ولایت بلخ اختلال قاعدگی در میان زنان در این ولایت شیوع بیشتری یافته است. زنانی هم که در این گزارش از تجربه‌ی خود حرف زدند همین را گفته‌اند. استرس، کم‌خونی، دسترسی نداشتن زنان به خدمات صحی و مشورتی از دلایل اصلی این مشکل گفته شده است.
اختلال قاعدگی اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از مشکلات و ناراحتی‌هایی استفاده می‌شود که بر دوران قاعدگی زنان تاثیر می‌گذارد. مثل قاعدگی‌های نامنظم یا دردناک.
فوزیه احمدی نام مستعار یک پزشک ۴۳ ساله در شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی‌سینای بلخی در شهر مزار شریف است. او در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته، قاعدگی نامنظم یا عادت ماهوار غیرطبیعی در این اواخر در میان زنان و دختران افزایش داشته است.
او گفته است، روزانه به طور متوسط ۱۵ زن و دختر مراجعه میکنند که مشکل اختلال قاعدگی دارند. خانم احمدی گفته است، ممکن است آمار واقعی بسیار بیشتر از این باشد، زیرا بسیاری از خانواده‌ها این مشکل را جدی نمی‌گیرند و در نتیجه اصلا به داکتر هم مراجعه نمی‌کنند.
از نظر این پزشک، دسترسی نداشتن زنان به خدمات صحی و غذای سالم، بخشی از دلایل این مشکل است: «علت عمده، اساسی و شایع که سبب نامنظم شدن پریود می‌شود استرس می‌باشد. خانم‌‌هایی که استرس دارند تخمه‌گذاری نزدشان صورت نمی‌گیرد از او خاطر این خانم‌ها سیکل نامنظم می‌داشته باشند. ما شرایط فعلی را درک می‌کنیم اما همیشه مشوره ما به مریض‌های این چنینی این بوده که نگرانی و تشویش را از خود دور داشته باشند. هم‌چنان عدم دسترسی به خدمات‌صحی از دلایل این مشکل می‌تواند باشد. سیلاب‌هایی که در بغلان و شماری از ولایت‌های شمال آمد مردم بیجا شدند در خیمه زندگی میکنند، در خیمه امکاناتی را که یک آدم در خانه می‌داشته باشد را ندارد. استفاده از تشناب‌های مشترک و وسایل مشترک در مجموع تمام این‌ها زمینه این مشکل را فراهم کرده، یا هم در شماری از ولسوالی‌های بلخ که زنان به خدمات صحی دسترسی ندارند باعث افزایش این مشکل شده.»
از نظر پزشکان، برهم خوردن سیکل قاعدگی دلایل جدی صحی دیگر نیز دارد که در تمام جهان شایع است. مثل بیماری‌های عفونتی.
از نظر داکتر فوزیه احمدی، یک مشکل عمده در افغانستان این است که زنان در مراکز صحی به فرصت‌های مشورتی دسترسی ندارند: «مثلن باید مشوره بدهند که یک دخترخانم در هنگام عادت ماهوار باید کدام موارد را رعایت بکند، چند بار باید نوار بهداشتی خود را تبدیل بکند و امثال این موارد زیادی است که باید به زنان و دختران مشوره داده شود. در گذشته برنامه‌های آگاهی‌دهی از طریق موسساتی که در بخش سکتور صحت کار می‌کردند وجود داشت اما فعلن این برنامه‌های آگاهی‌دهی وجود ندارد.»
سازمان جهانی صحت به مناسبت روز جهانی صحت امسال گفته است، ۱۸ میلیون تن در افغانستان به کمک‌های صحی وابسته‌اند. حاکمیت طالبان و کاهش کمک‌ها از دلایل اصلی بدتر شدن وضعیت خدمات صحی در افغانستان است.
داکتر مونسه ضیایی(مستعار) یک داکتر دیگر در بخش نسایی ولادی شفاخانه ابوعلی‌سینای بلخی گفته است، این داکتر ۳۵ ساله گفته است، دستکم روزانه پنج تا هفت مراجعه کننده زن را در معاینه‌خانه شخصی‌اش می‌بیند که از اختلال قاعدگی رنج می‌برند.
داکتر ضیایی گفته است، علاوه بر شهر مزارشریف ییش‌تر از ولسواالی‌های چمتال، چهاربولک و دولت‌آباد ولایت بلخ هستند: «در مناطق دوردست و ولسوالی ها هم سطح آگاهی مردم پایین است و هم خدمات صحی کافی وجود ندارد. اکثر مریض‌هایی که نزد من مراجعه میکنند بخاطر این‌که در مورد حفظ‌الصحه دوران قاعدگی درست معلومات ندارند و یا به دلیل کم‌خونی و این که به تابلیت‌های فولیک اسید دسترسی ندارند و یا در مناطق‌شان کلینیک و داکترهای درست وجود ندارد با چنین مشکلی روبرو شده‌اند. و بدتر از آن این‌که بسیاری از خانواده‌ها تداوی خودسر را شروع میکنند و دخترشان را نزد داکتر نمی‌برند و با حیات دخترشان بازی میکنند.»
نادیده گرفته شدن اختلال قاعدگی از نظر داکتران می‌تواند پیامدهای بدی برای زنان داشته باشد. مثل کیست رحم، عقامت یا بی‌اولادی و بیماری‌های عفونتی دیگر.
مونسه ضیایی گفته است: «دخترهایی هستند که این مشکل را دارند ولی به دلیل سنتی بودن خانواده‌ها و شرمی که دارند نمی‌توانند به خانواده‌های خود بگویند. یا خانواده‌هایی هستند که چون اقتصادی ضعیف دارند و توان خرید حتا دوا را ندارند دختران‌شان را نزد داکتر نمی‌برند که این می‌تواند بسیار خطرناک باشد. ممکن است دخترشان کیست رحم پیدا بکند و وقتی کیست کلان شود طبعن ایجاب عملیات را می‌کند و در این عملیات تخمدان برداشته می‌شود و سبب ناباروری دختر و یک عمر پشیمانی می‌شود.»
قاعدگی یک امر طبیعی در بدن زنان است. به گفته‌ی داکتران در صورتی که فاصله عادت ماهوار در نزد خانم‌ها کم‌تر از ۲۱روز و بیشتر از ۳۵روز باشد، گفته می‌شود زنان و دختران قاعدگی نامنظم دارند.
صالحه ۲۱ساله ساکن ولسوالی چمتال ولایت بلخ است. از آخرین عادت ماهوار صالحه ۳ماه گذشته است. به خاطر درد شدید در شکم و کمرش به شفاخانه ابوعلی‌سینای بلخی مراجعه کرده است. او گفته است، هشت ماه می‌شود قاعدگی نامنظم دارد. داکتران علت نامنظم بودن قاعدگی صالحه را کم‌خونی، کمبود برخی ویتامین‌ها گفته است.
صحبت از قاعدگی برای بسیاری از خانواده‌ها در افغانستان هنوز یک تابو است. مشکلی که صالحه هم داشته است: «می‌شرمیدم به مادرم بگویم، چون در خانه زیاد با خواهرها و مادرم روی این موضوع صحبت نمی‌کنیم. اما چند وقتی بود وضعم خوب نبود و زیاد درد داشتم. دلم و کمرم بسیار درد می‌کرد تا این‌که مادرم متوجه شد و گفت چی شده من هم گفتم درد دارم.»
به‌گفته‌ی صالحه در ولسوالی چمتال به خدمات صحی دسترسی درستی نداشته است: «نه داکتر درست است، نه دوای درست و نه کلینیک و شفاخانه خوب که امکانات داشته باشد. بسیاری مردم به همین خاطر اگر دردی هم داشته باشند چاره ندارند. شاید مثل من دخترهای زیادی در ولسوالی ما باشد که این قسم مشکل دارند.»
براساس آمار حکومت سابق افغانستان ۴۱ درصد زنان و دختران در افغانستان مشکل کم‌خونی داشتند. برای همین، وزارت معارف سابق به دختران نوجوان در مکاتب قرص آهن توزیع می‌کردند.
اما طالبان نه تنها چنین برنامه‌ی ندارند، بلکه مکتب‌های بالاتر از صنف ششم را هم به روی دختران بسته‌اند. به گفته‌ی صالحه، برنامه توزیع قرص آهن در درمانگاه‌های ولسوالی چمتال نیز وجود ندارد.
برای ثریا (مستعار) وضعیت فرق می‌کند. ثریا ۲۵ساله ساکن ولسوالی دولت‌آباد ولایت بلخ است. دوسال سال است که قاعدگی نامنظم دارد. ۱۰ روز پیش داکتران به ثریا گفته‌اند برای درمان اختلال قاعدگی خود دیر به داکتر مراجعه کرده و حالا کیست تخمدان دارد که باید عملیات شود.
ثریا گفته: «دو سال است همین مشکل را دارم و مادرم همیشه می‌گفت از اینی دوای یونانی بخور جور می‌شوی یا تابلیت‌های خودسر از جمله تابلیت خوشی ( تابلیت پیش‌گیری از بارداری) برایم می‌داد می‌گفت بخور جور می‌شوی ولی همین قسم دو سال گذشت خوب نشدم گاهی در دو ماه سه ماه یک بار پریود می‌شدم و گاهی هم می‌شد که در یک ماه دوبار. روز به روز شکمم پندیده می‌رفت و درد پیدا کرده بودم.»
ثریا می‌گوید، خانواده‌ها نباید مشکل اختلال قاعدگی دختران‌شان را دستکم بگیرند. داکتر معالج ثریا برایش گفته است، اگر زود درمان نشود، ممکن در آینده نابارور شود: «تا جایی که معلومات کردم عملیات هم در افغانستان درست امکانش نیست باید بروم پاکستان و عملیات بکنم. حالی این‌قدر افسوس می‌خورم کاش سروقت به داکتر می‌رفتم و مشکلم به این بیماری خطرناک تبدیل نمی‌شد.»
طالبان محدودیت‌های گسترده‌ای را بر زندگی زنان و دختران افغانستان وضع کرده‌اند. مثل ممنوعیت آموزش، کار و پوشش اختیاری، تفریح و ده‌ها مورد دیگر. این رفتار، وضعیت زندگی را برای زنان و دختران در افغانستان سخت کرده است. براساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی، احساس اضطراب، انزوا و افسردگی زنان در افغانستان به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
از قول ثریا، داکتران دلیل اصلی اختلال قاعدگی او را هم استرس گفته است. موضوعی که پزشکان زن در شفاخانه‌ی ابوعلی‌سینای بلخی نیز آن را یکی از دلایل اصلی شیوع اختلال قاعدگی زنان می‌داند.
ثریا می‌گوید: «در این زمانه و شرایط هیچ زن و دختری نیست تشویش و نگرانی نداشته باشد. بعضی‌ها بخاطر خانه‌نشین شدن و نرفتن به مکتب و دانشگاه و آینده نامعلوم تشویش دارند وبعضی‌ها هم از بیکاری و وضعیت اقتصادی ضعیف رنج می‌برند. من هم بخاطر آینده‌ام نگران هستم و خانهنشینی افسرده‌ام ساخته و هم بعضی مشکلات خانوادگی دارم.»
