صادق بهزاد
حدود یک سال پیش، صبح یک روز گرم تابستان احمدالله ۱۶ ساله رمه‌ی گوسفندان خود را به سمتی از روستا برای چراندن برد. او ساکن روستای«تکیر» ولسوالی میزان ولایت زابل است. آن روز احمدالله از خانه‌اش زیاد دور نشده بود که پایش روی ماینی رفت که افراد طالبان برای نیروهای امنیتی پیشین افغانستان کمین گذاشته بودند.
در یک لحظه جهان در برابر چشمان احمدالله تاریک شد. او وقتی چشم باز کرد، در شفاخانه بود؛ اما یک پایش نبود. احمدالله به رسانه‌ی رخشانه گفته است که خانه‌اش در نزدیکی یک پاسگاه امنیتی مربوط به نیروهای حکومت پیشین افغانستان قرار داشته است.
او این حادثه را به یاد می‌آورد: «یک‌سال قبل با آمدن طالبان حس می‌کردم که امنیت است؛ اما یک روز صبح همراه با رمه‌ی گوسفندان خود به طرف راست قریه که در گذشته یک پاسگاه امنیتی در آن‌جا وجود داشت، رفتم. کمی دورتر به طرف تپه رفتم که پایم روی ماین برابر شد، دیگر نفهمیدم چه شد، زمانی‌که در شفاخانه چشمانم را باز کردم، متوجه شدم که یک پایم نیست.»
زابل ولایتی در جنوب افغانستان است که در زمان حکومت پیشین به دلیل فعالیت‌های گسترده‌ی طالبان، به عنوان یکی از ولایت‌های ناامن شناخته می‌شد. طالبان در مناطقی که فعالیت داشتند، برای مقابله با نیروهای حکومت پیشین و جلوگیری از پیش‌روی آن‌ها ماین‌ها را در نقاط مختلف جاسازی می‌کردند.
محمدرضا خالد، رییس مبارزه با حوادث طالبان در ولایت زابل می‌گوید، طبق آمار آنان پس از آمدن«امارت اسلامی» ۱۶ کودک در رویدادهای مختلف در زابل در اثر انفجار ماین کشته شده و ۱۹ کودک دیگر زخم برداشته‌اند که در این میان، ۵ کودک دست و یا پای خود را از دست داده‌اند.
به گفته‌ی او، این حوادث در قلات، مرکز ولایت زابل و ولسوالی‌های میزان، سیوری، شینکی، شاه‌جوی، و شهر صفا به ثبت رسیده است.
خالد می‌گوید، در اوایل انفجار ماین‌های زیرزمینی زیاد اتفاق می‌افتاد؛ اما پس از تلاش آنان و برخی از موسسات همکار در راستای آگاهی عامه و مشخص کردن ساحات ملوث به ماین، این رخدادها کاهش یافته است. رییس مبارزه با حوادث طالبان در زابل نیز تایید می‌کند که اکثر ماین‌های باقی‌مانده از دوران جنگ بیست‌ساله‌ی طالبان با حکومت پیشین موجب وقوع این حوادث شده است.
جنگ تمام شده؛ اما مرگ نه
با برگشت دوباره‌ی طالبان در افغانستان، جنگ عملا در ولایت‌های جنوبی افغانستان تمام شده است، برای ساکنان این ولایت‌ها اما، مرگ ناشی از ماین‌های به‌جامانده از زمان جنگ طالبان تمامی ندارد. به گفته‌ی منابع، این گروه پس از قدرت گرفتن دوباره در افغانستان، در برخی موارد ماین‌های زیرزمینی که خودشان در زمان جمهوریت جاسازی کرده بودند را خنثی کرده‌اند؛ اما موارد بسیاری نیز وجود دارد که برخی از افراد طالبان که ماین‌ها را جاسازی کرده بودند، در جنگ کشته شده‌اند و اکنون کسی نمی‌داند که ماین‌ها در کدام منطقه‌ها جاسازی شده است.
این پدیده در ولایت‌های جنوبی به دلیل گستردگی فعالیت طالبان در این حوزه در بیست سال گذشته، بیشتر قابل مشاهده است، به خصوص در اکثر مناطق ولایت زابل که زندگی مردم، به‌ویژه کودکان را با تهدید و خطر مرگ مواجه کرده است.
برخی از ساکنان این ولایت می‌گویند، با خاطر آسوده نمی‌توانند به دشت‌ودمن بروند و هر لحظه ترس انفجار ماین را در دل دارند. آن‌ها گفته‌اند، به دلیل احتمال وجود ماین‌ها، نمی‌توانند مواشی شان را برای چراندن در صحرا و ساحات دوردست ببرند. به گفته‌ی آن‌ها، حتی در زمین‌های زراعتی نیز خطر بودن ماین وجود دارد.
احمدالله می‌گوید، دیگر نمی‌تواند مثل گذشته در کارها با پدر خود کمک کند. او گفته است که در انتظار دریافت پای مصنوعی است.
«سیوری» یکی دیگر از ولسوالی‌های ناامن زابل در بیست سال گذشته بوده است که در حدود ۲۰ کیلومتری شهر قلات، مرکز زابل موقعیت دارد و گفته می‌شود که ملا عمر، رهبر طالبان در آن‌جا دفن است.
عبدالمالک ۳۵ ساله، باشنده‌ی روستای«بدین» ولسوالی سیوری است. او می‌گوید که پسرش حشمت‌الله در دوازده سالگی بر اثر انفجار سرگلوله یک دستش را از دست داده است. او گفته است، شش ماه پس از حاکمیت دوباره‌ی طالبان، عصر یک روز زمستانی که پسرش همراه با رمه برای چراندن بیرون شده بود، سرگلوله‌ی منفجر ناشده‌ای را پیدا می‌کند و چون در مورد خطرات مهمات منفجر ناشده آگاهی نداشته، با آن بازی می‌کند. این سرگلوله انفجار کرده و در این حادثه دست راست فرزندش قطع شده است: «حدود شش ماه از آمدن طالبان می‌گذشت، یک روز عصر در باغ کار می‌کردم که خبر دادند حشمت‌الله زخمی شده است. به شفاخانه انتقالش دادیم. از ناحیه‌ی صورت و دست‌ها بیشتر زخمی شده بود و یک دستش قطع شده بود.»
عبدالمالک می‌گوید که پس از این حادثه پسرش خیلی مایوس و گوشه‌گیر شده است. او از طالبان و موسسات می‌خواهد تا ماین‌های جامانده را خنثی کرده و به مردم نیز آگاهی داده شود تا افراد دیگر به سرنوشت پسر او دچار نشوند.
بمب‌گذاری یکی از تاکتیک‌های اصلی جنگ طالبان با حکومت پیشین بود. آن‌ها به‌ویژه در مقابل نیروهای جنگی بین‌المللی و ارتش افغانستان از بمب‌های زیرزمینی استفاده می‌کردند.
آمار مشخصی در این مورد وجود ندارد؛ اما براساس آمار موسسه‌ی ماین‌پاکی افغانستان در سال ۲۰۱۸ میلادی، حدود ۴۰۰ کیلومتر زمین در افغانستان در سال‌های اخیر آلوده به ماین شده است. ماین‌گذاری‌ها در سال‌های اخیر فقط کار طالبان بوده است.
یک عضو ۲۷ ساله‌ی طالبان که وظیفه‌ی جاسازی ماین در زمان جنگ با حکومت پیشین افغانستان را به عهده داشته است، می‌گوید که از ۱۹ سالگی در صف نیروهای طالبان مشغول وظیفه بوده است. او در اوایل به حیث مامور«ارتباطی» و سپس در بخش جاسازی ماین کار کرده است. او که با نام مستعار محمدنبی حاضر شده تا صحبت کند، می‌گوید که او در این مدت حدود ۶۰۰ ماین بشکه‌ای را جاسازی کرده است.
محمدنبی می‌گوید، بیش از ۳۰۰ ماین دست‌ساز او بر موترهای نظامی انفجار کرده است و حدود ۳۰۰ ماین دیگر، از جمله ماین‌های کنار جاده‌ای او توسط نیروهای دولت پیشین کشف و خنثی شده است: «از شروع جهاد ۶۰۰ ماین جاسازی کرده‌ام، ماین‌هایی را که برای قطار (نیروهای حکومت پیشین و خارجی‌ها) جاسازی می‌کردم، اگر مسیر خود را تغییر می‌دادند، ماین‌ها را دوباره می‌کشیدم.»
محمدنبی می‌گوید که آنان در کنار جاسازی ماین‌ها، در درگیری‌ها نیز اشتراک داشتند که برخی اوقات تعدادی از هم‌قطارانش کشته و یا زخمی می‌شدند. او می‌گوید، از ماین‌هایی که دوستانش جاسازی کرده بودند و خودشان کشته شدند، پس از مرگ آنان هیچ‌کس معلومات ندارد که کدام ماین در کجا جاسازی شده است.
به گفته‌ی او، تا به حال برخی از این ماین‌ها در دل زمین جا گرفته و هر ازگاهی انفجار می‌کند: «در ساحاتی که ماین‌ها مانده و انفجار می‌کند، ماین‌هایی است که ماین‌گذار آن جان باخته است و در مورد آن هیچ معلوماتی نداریم تا آن را خنثی کنیم.»
رییس مبارزه با حوادث طالبان در ولایت زابل نیز تایید می‌کند که طبق سروی‌ای که آنان انجام داده‌اند، ۲۰ درصد از خاک زابل از وجود ماین‌ها تا کنون پاک‌سازی نشده است. به گفته‌ی او، به‌شمول قلات، مرکز ولایت زابل در بسیاری از ولسوالی‌ها تا کنون ماین‌های خنثی ناشده باقی مانده است.
این ماین‌ها از شاه‌راه‌ها گرفته تا شهرها و قریه‌‌ها، افراد زیادی را به کام مرگ کشانده و خسارات مالی بسیاری را به تاسیسات عامه وارد کرده است.
یک منبع که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، از ولایت زابل می‌گوید که درست یک‌ماه قبل از به قدرت رسیدن طالبان، هنگامی‌که جنگ نسبتا در اطراف شهر شدید بود، طالبان در بخش‌هایی از منطقه‌ی«چینو»ی ولسوالی شهر صفای زابل و مناطق«امکی» و «سروخگان» ماین‌هایی را در اطراف پاسگاه‌‌های امنیتی حکومت پیشین جاسازی کرده بودند. به گفته‌ی منبع، این ماین‌ها تا کنون دست نخورده باقی مانده است.
خطر ماین‌های منفجر ناشده، تنها به دوره‌ی طالبان محدود نمی‌شود. هزاران کیلومتر زمین در افغانستان در زمان جنگ نیروهای شوروی سابق و مجاهدین افغانستان آلوده به ماین شدند. به همین دلیل، افغانستان در شمار کشورهایی قرار دارد که بیشتر خطر ماین‌های منفجر ناشده را دارا می‌باشد. به صورت عموم کودکان از قربانیان اصلی مهمات منفجر ناشده در افغانستان هستند.
