مدلینگ؛ اعتراض خلاقانه‌ی دختر هراتی علیه «محدودیت‌های» طالبان

الهه رسا

نیایش ۲۹ ساله مدل تازه‌کار اهل هرات است. دختری که برای اعتراض علیه طالبان ومحدودیت‌های این گروه، ابتکار خلاقانه‌یی از خود نشان داده است، اعتراض توسط مدلینگ.  در تازه‌ترین عکسی‌که نیایش از خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده، لباس سیاه پوشیده، چشمان خود را با تکه‌ی جالی‌مانند پوشانده و برقعی را در کنارش بر دیوار آویزان کرده است.

او در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته است، این عکس، اعتراض علیه طالبان و تفکر طالبانی است که زنان را به‌عنوان جنس دوم در جامعه می‌شمارند و آن‌ها را از حقوق اساسی شان محروم کرده‌اند: «من شوق زیادی در بخش مدلینگ دارم و از کار خود هیچ ترسی ندارم. هیچ فرد و یا گروهی اجازه ندارد که مانع آموزش و کار زنان شود. زنان حق برابر با مردان دارند و باید به میل دل خودشان زندگی کنند.»

 نیایش متولد شهر مشهد ایران است. او زمانی‌که حکومت اول طالبان در افغانستان سرنگون شد، با خانواده‌اش به هرات برگشت. در حدود ۲۰ سال گذشته که طالبان برای پس گرفتن قدرت می‌جنگیدند، نیایش مکتب رفت و رشته‌ی ادبیات انگلیسی را در دانشگاه هرات خواند.

درست در روزهایی‌که طالبان دوباره به قدرت برگشتند، نیایش در افغانستان ماند و تصمیم سختی گرفت؛ او خواست در سایه‌ی طالبان کار مدلینگ را به پیش ببرد. او حدود سه ماه است که عملا وارد این حرفه شده است.

نیایش پس از آغاز رسمی کارش، عکس‌های خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است، هدف‌ فعلی‌اش از این کار هرگز درآمد مالی نیست و این کار را برای امید بخشیدن به دختران افغانستان می‌کند: «من می‌خواهم دختران فکر نکنند که با آمدن طالبان محدود شدند و کاری کرده نمی‌توانند. نباید دختران به این فکر کنند که مردم چگونه آن‌ها را قضاوت می‌کنند. من نهایت تلاش خود را می‌کنم که دختران دیگر را تشویق به مدلینگ کنم و امیدوار هستم که به این هدف خود برسم.»

نیایش از کودکی آرزو داشت که روزی وارد حرفه‌ی مدلینگ شود؛ اما جرأت نمی‌کرد که به این حرفه پا بگذارد، زیرا جامعه‌ی هرات به شدت سنتی و محافظه‌کار بود. به گفته‌ی او، از دید بسیاری‌ها‌ مدل‌شدن دختر«مناسب» نبود؛ اما وقتی‌که طالبان«تیشه به ریشه‌ی زنان زدند» نیایش هم تصمیم گرفت که بی‌خیال قضاوت مردم شود.

او اول خانواده‌اش را از تصمیم خود آگاه کرد، ولی فکر نمی‌کرد که قبول کنند: «در محیطی زندگی می‌کنم که خانواده‌ها در مورد دختران و زنان قیدگیر اند و من با صد ترس به خانواده‌ی خود گفتم که می‌خواهم کار مدلینگ را پیش ببرم و تصور می‌کردم که به آسانی قبول نکنند؛ اما در کمال ناباوری خانواده از من حمایت کردند و می‎‌کنند.»

نیایش برای پیش بردن کار مدلنیگ راه‌کار ساده‌یی در دست دارد. از خودش عکس می‌گیرد و لباس‌های برند چند شرکت را تبلیغ می‌کند. او بیش‌تر عکس‌هایش را در اتاق خواهرش می‌گیرد و پس زمینه‌ی عکس‌ها هم دیوار سفید‌رنگ خانه است.

او می‌پذیرد که در کارهایش تنوع در محیط و پس‌زمینه‌ی عکس وجود ندارد؛ اما می‌گوید که چاره‌ی دیگری ندارد و در دوران حکومت طالبان، دست‌‌رسی برای عکس‌گرفتن در محیط‌ خارج از خانه وجود ندارد: «من مکان مشخص برای گرفتن عکس ندارم و این را به خوبی می‌دانم که در عکاسی پس‌زمینه‌ی عکس نباید تکراری باشد؛ اما مجبور هستم و پس‌زمینه‌ی عکس‌های مدلینگ من همیشه سفید رنگ است.»

هرچند به گفته‌ی نیایش، هرات طبیعت زیبا و جاذبه‌های عکاسی فراوان دارد. مثل بناهای تاریخی این شهر؛ اما طالبان این فرصت را از دخترانی چون نیایش گرفته‌اند.

نیایش آموزش مدلینگ را از طریق یوتیوب و دنبال کردن مدل‌های مشهور پیگیری می‌کند. او امیدوار است که روزی بتواند در دنیای مدلینگ به‌عنوان مدل معروف، خوش بدرخشد و به همین خاطر بی‌وقفه و با کم‌ترین امکانات ممکن تلاش می‌کند: «من وقت زیاد خود را در شبکه‌های اجتماعی و یوتیوب سپری می‌کنم و هدف من این است که با حرفه‌ی مدلینگ بیش‌تر آشنا شوم و اطلاعات خود را بلند ببرم. من نمی‌توانم ادعا کنم که حرفه‌یی و عالی هستم، چون‌که کار آماتور می‌کنم؛ اما تلاش می‌کنم که یاد بگیرم و مطمئن هستم که روز به روز بهتر می‌شوم.»

نیایش در کنار کار مدلینگ، در یک مکتب خصوصی آموزگار زبان انگلیسی است. او بیش‌تر وقت‌ها بدون دریافت دست‌مزد، برای شرکت‌های تولیدی پوشاک کار مدلینگ می‌کند. لباس‌های آن‌ها را پوشیده و از خود عکس می‌گیرد. زیرا هدفش از این کار نوعی اعتراض علیه سیاست‌های طالبان در مورد زنان است. عمدتا انستاگرام و فیسبوک عرصه‌ی هنرنمایی او است.

نیایش به مدلینگ به‌عنوان حرفه نگاه می‌کند و هم چنان متعهد به دوام این حرفه است. او با طراح‌های لباس، به‌ویژه کسانی‌که لباس گند افغانی را طراحی می‌کنند، همکاری می‌کند و هدف این کار را ترویج هر چه بیش‌تر لباس‌های محلی می‌خواند.

 پس از این‌که طالبان دختران و زنان را از کار و آموزش منع کردند، نیایش در کنار مدلینگ برای طراحان لباس، وضعیت زنان و محدودیت‌های آنان را با مدلینگ به سبک اعتراضی شروع کرد.  

نیایش گفته است: «این زندگی از خودمان است، نیازی نیست که کسی برای ما بگوید چی‌ کار را انجام بدهید و چی کار را انجام ندهید.»

پیش از حکومت طالبان نیز علمای تندرو دینی مخالفت ‌شان را با برگزاری برنامه‌های مدلینگ، نشان داده بودند و به‌همین خاطر شمار معدودی از زنان برای طراحان و خیاطان هرات به‌عنوان مدل کار می‌‌کردند. حالا که طالبان بر افغانستان مسلط شدند، فعالیت زنان مدلینگ به کم‌ترین حد رسیده و شاید تعداد شان در هرات از شمار انگشتان یک دست هم کم‌تر باشد.

نیایش به رسانه‌ی رخشانه گفته است، در افغانستان می‌ماند و منتظر زمانی است که دوباره روزهای«خوب» برگردند.

 در حال حاضر، نیایش به‌دلیل وضعیت حاکم، حرفه‌ی مدلینگ خود را از بسیاری‌ها پنهان می‌کند و تنها اعضای خانواده و چند همکارش از کارش مطلع اند: «کار مدلینگ در افغانستان خیلی سخت است و زمانی‌که بخواهی حجاب نکنی و چهره‌ی خود را نشان بدهی، مردم آن را عیب می‌دانند.»

نیایش با این رویا شب را صبح می‎‌کند که روزی عکس‌اش به‌عنوان مدل در بنرهای بزرگ تبلیغی در وسط شهر هرات به نمایش درآید. آرزویی‌که حالا تقریبا ناممکن به نظر می‌رسد؛ اما او قدم اول را برداشته است: «حالا هم خیلی خوشحال هستم که به دل خود آرمان نگذاشتم و به حرفه‌ی مدلینگ روی آوردم و در این روزهای دشوار، تنها قوت قلب من همین موضوع است.»

حرف‌ی مدلینگ و کار در این عرصه برای زنان، در جامعه‌ی سنتی افغانستان، حتا پیش از طالبان نیز چالش‌زا و پرخطر بود. چالش‌هایی مانند سخت‌گیری‌ خانواده‌ها و حساسیت‌های اجتماعی و مذهبی. با آن‌هم، چندین گروه مدلینگ در افغانستان قد علم کرده و فعالیت می‌کردند؛ اما با برگشت دوباره‌ی طالبان، کار در عرصه‌ی مدلینگ ممنوع شد و بسیاری از کسانی‌که در این حرفه‌ فعالیت می‌کردند، افغانستان را ترک‌ کرده‌‌اند و یا هم به شکل مخفیانه زندگی می‌کنند.