باران یوسفی
صدای فریاد مادران و گریه‌ی نوزادان تازه به دنیا آمده، در سالن شفاخانه‌ی«ملالی» نشان‌دهنده‌ی ازدحام بیش از حد بیماران است. ساعت ده صبح است و کادر درمان در اتاق‌های بیمارستان برای رسیدگی به بیماران، با عجله در رفت‌و‌آمد هستند.
به گفته‌ی منابع، بیشتر این بیماران از نقاط دور افتاده‌ی افغانستان به این‌جا آورده شده‌اند، زیرا آن‌ها در محل زندگی شان به خدمات درمانی دسترسی نداشته‌اند.
یکی از آن‌ها گل‌مینه* است. دختر ۱۷ ساله‌ای که برای دومین زایمانش، از ولایت خوست به کابل آمده است.
گل‌مینه یکی از هشت بیمار یک اتاق بیمارستان«ملالی» است. خانواده‌اش او را از ولسوالی«تنی» خوست به کابل آورده‌اند.
گل‌مینه می‌گوید، در تنها کلینیک مرکز ولسوالی و شفاخانه‌ی مرکزی ولایت خوست درمان نشده است. او از نبود دارو، داکتر و تجهیزات بهداشتی در شفاخانه و کلینیک ولایت خوست انتقاد می‌کند: «داکتران گفتند که وضعیتت وخیم است و باید به کابل برای تداوی بروی. در آنجا هیچ دوا و داکتر متخصص نیست.»
گل‌مینه در ۱۴ سالگی ازدواج کرده و در ۱۵ سالگی مادر شده است. این دومین بار است که او باردار شده است.
گل‌مینه هر از گاهی از درد فریاد می‌زد و صورتش به دلیل فشار پایین خون، در جریان بارداری ورم کرده بود.
او ۸ ماهه باردار است و سه روز می‌شود که در شفاخانه‌ی ملالی بستر است. در مورد وضعیت دسترسی به خدمات صحی در ولایت خوست گفته است: «در یک اتاق کوچک، ۱۲ تا ۱۳ زن باردار را بستر کرده بودند. برخی از آنان در روی زمین می‌خوابیدند. میز و تخت کم بود. قابله‌ها کم بودند و به بیماران رسیدگی نمی‌توانستند. دوا هم به مشکل پیدا می‌شد.»
همین مشکل باعث شد که گل‌مینه، ساعت‌های طولانی سفر از یک مرکز به مرکز درمانی دیگر را در حالت بارداری تحمل کند: «دو ساعت را در برگرفت که از خانه به کلینیک برسم. از خانه تا شفاخانه‌ی مرکزی نیز نزدیک به چهار ساعت راه است، زیرا سرک‌ها آسفالت نیست.»
کمبود مراکز بهداشتی و شفاخانه‌ها، کمبود داکتر و قابله‌های مسلکی و کمبود امکانات، خدمات و تجهیزات بهداشتی در مناطق روستایی و دور افتاده‌ی افغانستان، از چالش‌های عمده‌ای است که زنان باردار همواره با آن روبه‌رو بوده‌اند؛ اما با اعمال سیاست‌های تبعیض‌آمیز و اجرا کردن طرح تفکیک جنسیتی طالبان، این وضعیت بدتر شده است.
سازمان داکتران بدون مرز با نشر یک تحقیق که به تاریخ ششم فبروری سال جاری میلادی منتشر شد، گفته است که موجودیت سیستم صحی ناکارآمد، گسترش فقر و محدودیت‌های اعمال‌شده بر زندگی زنان از سوی طالبان، بحران انسانی کنونی در افغانستان را عمیق‌تر کرده است.
فیلیپ ریبیرو، نماینده‌ی این سازمان در افغانستان گفت: «یکی از مشکلات اصلی در افغانستان این است که مراکز صحی محلی نه مجهز، نه منابع کافی و نه پرسنل مناسب دارند. این بدان معنا است که مردم در مناطق روستایی باید مسافت‌های زیادی را برای درمان باکیفیت طی کنند، اگرچه اغلب مردم توان مالی برای انجام چنین سفرهایی ندارند.»
زینب* یکی دیگر از زنان باردار است که به دلیل مشکلات صحی و بارداری‌اش، از روستای«پسرویه» ولسوالی یکاولنگ ولایت بامیان برای تداوی به کابل آمده است.
او می‌گوید: «فشارم بلند است، کم‌خون استم و بیماری قلبی هم دارم. به همین دلیل داکتران در شفاخانه‌ی مرکزی بامیان به من گفتند که برای ولادت باید کابل بیایم.»
او که ۳۵ سال سن دارد، این سومین دور بارداری‌اش است و اکنون در ماه ششم بارداری‌اش قرار دارد. قبلا دو کودک زینب در خانه به دنیا آمده‌اند.
به گفته‌ی زینب، تنها یک قابله‌ی زن و یک داکتر مرد در کلینیک ولسوالی یکاولنگ با امکانات بسیار اندک کار می‌کنند و توانایی رسیدگی درست به تمام بیماران را ندارند.
او که چهار روز است در شفاخانه‌ی رابعه بلخی در کابل بستر است، می‌گوید: «در شفاخانه‌ی مرکزی بامیان با وجودی‌که امکانات نسبت به کلینیک بهتر بود؛ اما داکتران آن شفاخانه تشخیص دادند که مشکلات صحی من زیاد است و به من مکتوب دادند که به شفاخانه‌های دولتی در کابل مراجعه کنم.»
درد و خستگی را می‌توان در چهره‌ی زینب به آسانی دید. توان بالا شدن از بسترش و راه رفتن بدون کمک فردی دیگر را ندارد. او روایت‌های دشواری از مسیر راه خانه تا آمدن به کابل دارد.
او می گوید: «چهار ساعت زمان برد که از قریه به مرکز ولسوالی برسم. من با مرکب(الاغ) از خانه تا کلینیک رفتم. چون سرک وجود ندارد و راه برای موتر و سایر وسایل نقلیه هموار نیست. در مسیر راه به شدت درد داشتم. گاهی فکر می‌کردم که شاید در راه بمیرم و به کلینیک نرسم. از ولسوالی تا کابل هم هشت ساعت راه را با موتر پیمودیم. در مسیر راه بارها حس دلبدی و درد برایم پیدا شد.»
کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ، در ۱۲ اگست سال گذشته‌ی میلادی در گزارشی گفته بود که زنان باردار در افغانستان به دلیل کمبود دارو و تجهیزات صحی مورد نیاز، به درستی درمان نمی‌شوند.
براساس آمار این سازمان، در هر ۱۰۰هزار ولادت در افغانستان، ۶۳۸ مادر جان خود را از دست می‌دهند.
درهمین حال، برخی از پزشکان نیز می‌گویند، کمبود قابله، داروی بی‌کیفیت، کمبود امکانات و تجهیزات سبب شده که آمار مرگومیر مادران در افغانستان هنوز هم بلند باشد.
نجم‌السما شفاجو، ۳۵ ساله، متخصص نسایی ولادی می‌گوید که خدمات منظم و درست در شفاخانه‌های افغانستان، به‌شمول شفاخانه‌های پایتخت کشور به زنان باردار ارایه نمی‌شود.
او گفته است: «در شفاخانه‌های کابل در برخی مواقع در یک بستر، ۲ الی ۳ بیمار بستری هستند. وقتی در کابل چنین وضعیت باشد، در مناطق دورافتاده وضعیت چندین برابر بدتر است.»
با این‌حال فقر، سنت‌های ناپسند و راه‌های صعب‌العبور از موارد دیگری است که دسترسی زنان باردار به خدمات بهداشتی را کاهش داده است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی صحت که در ماه فبروری سال جاری منتشر شد، افغانستان نرخ مرگومیر مادران را بالاتر از شش کشور همسایه‌ی خود دارد.
فرحناز* ۲۱ ساله، باشنده‌ی روستای«سیلابه» ولسوالی خواجه‌غار ولایت تخار می‌گوید، به تاز‌گی زن کاکایش در هنگام زایمان جان باخته است.
او می‌گوید: «خانم کاکایم که یک سال پیش ازدواج کرده بود و ۲۰ سال سن داشت، در جریان اولین ولادتش جان باخت. به دلیل این‌که راه دور بود و وضعیت اقتصادی کاکایم خوب نبود، کاکایم نتوانست او را به کلینیک یا شفاخانه برساند. همچنان در قریه‌ی ما به گونه‌ی معمول قابله‌های سنتی به زنان کمک می‌کنند تا نوزاد شان را به دنیا بیاورند.»
هر چند دسترسی نداشتن زنان باردار به خدمات بهداشتی، در ۲۰ سال گذشته نیز در نقاط دورافتاده‌ی کشور یک معضل بزرگ بود؛ اما بر اساس گفته‌های کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ، پس از روی کار آمدن طالبان به قدرت، این وضعیت بدتر شده است.
با این‌حال، وزارت صحت عامه‌ی طالبان در گفت‌وگو با خبرنگاران می‌گوید، ۳۷ هزار قابله در سکتور دولتی و خصوصی در سراسر کشور فعالیت دارند.
شرافت زمان، سخنگوی این وزارت بدون ارایه‌ی جزییات بیشتر گفته، طالبان برای بهبود وضعیت خدمات صحی روی مکانیزم‌هایی کار می‌کنند، از جمله«ارتقای ظرفیت قابله‌ها.»
طالبان پس از برگشت به قدرت، محدودیت‌های زیادی را بر زنان وضع کرده‌اند. مثل ممنوعیت گشت‌و‌گذار بدون محرم شرعی و اجرای طرح تفکیک جنیستی درمکان‌های عمومی، از جمله شفاخانه‌ها و مکان‌های بهداشتی. اداره‌ی بازرس ویژه‌ی امریکا برای بازسازی افغانستان یا سیگار گفته است، پس از ایجاد محدودیت بر سفر زنان و دختران بدون«محرم شرعی» توسط طالبان، دسترسی آنان به خدمات صحی به‌طور چشم‌گیری کاهش یافته است.
*یادداشت: در این گزارش نام زنان مصاحبه‌شونده به درخواست آنان مستعار انتخاب شده است.
