زیبا بلخی
ساعت ۱۰ صبح روز دوشنبه است. درهوای گرم و طاقت‌فرسای{دمای بیشتر از ۴۰درجه حرارت} مزارشریف در کنار دروازه‌ی شمالی«روضه شریف» زیارت‌گاه منسوب به حضرت علی، زنان زیادی صف بسته‌اند. در طرف دیگر نیز تعدادی از مردان ایستاده‌اند و انتظار می‌کشند تا اجازه‌ی ورود به داخل روضه مبارک برای شان داده شود.
برای شماری از زنان اجازه‌ی ورود داده می‌شود؛ اما شماری هم‌چنان منتظر هستند.
نصیبه* دختر ۲۳ساله‌ای که از منطقه‌‌ی شیرآباد شهر مزارشریف برای زیارت و تفریح با دو دوست دیگرش به روضه مبارک آمده است. هرسه لباس سیاه دراز و گشاد به تن کرده‌اند و ماسک سیاهی نیز به صورت دارند، پشت دروازه‌ی ورودی زیارت‌گاه سخی به دیوار تکیه کرده و انتظار می‌کشند تا اجازه‌ی ورود برای شان داده شود.
نصیبه در پاسخ به پرسش، «چرا این‌جا انتظار می‌کشی؟» می‌گوید: «از محدودیت تازه‌ی طالبان خبر نداشتم که برای زنان داخل شهر مزارشریف اجازه‌ی رفتن به داخل روضه را نمی‌دهند. پولیس پیش دروازه هیچ درست جواب نمی‌دهد. فقط ازم پرسید از کجا هستی، گفتم از همین مزارشریف. گفت: برو اجازه نداری. وقتی پرسیدم چرا؟ فقط با چوب دستش پیش رویم را گرفت و با لحن خشن گفت که دور شو برو، اجازه نداری داخل بروی.»
او در ادامه می‌گوید: «من هم ترسیدم، دیگر جنجال نکردم. وقتی از زنانی‌که پهلویم ایستاده هستند، پرسیدم چرا اجازه نمی‌دهند؟ امروز خو دوشنبه است و روز زنان است، گفتند: فقط زنانی که مسافر هستند و از ولایت‌های دیگر باشند، اجازه‌ی رفتن به روضه را دارند. من هم با دوست‌هایم منتظر ماندیم که یگان چاره کرده داخل برویم.»
نصیبه می‌گوید که تا پیش از این محدودیت با فرمان گروه طالبان، زنان تنها روزهای دوشنبه حق ورود به این مکان را داشتند و حالا محدودیت تازه‌ی این گروه دشمنی آشکار طالبان با زنان را نشان می‌دهد: «هر روز یک گپ نو می‌کشند. حجاب گفتند، روی‌بند گفتند، چپن سیاه و درازگفتند پوشیدیم، حالی به چی دلیل اجازه‌ی رفتن نمی‌دهند؟ حیران هستم و شکی نیست که یک روز همین زنان مسافر ره هم اجازه ندهند چون فقط همین‌جا بود که هنوز به روی زنان بسته نشده بود.»
مسجد کبود؛ یا زیارت سخی در شهر مزارشریف مشهورترین بنای تاریخی در افغانستان است که تا پیش از روی کار آمدن طالبان، روازنه جنب‌و‌جوش خاصی داشت و هزاران تن از زنان و مردان برای زیارت و تفریح به این مکان آمده و به صورت آزادانه در آن گشت‌و‌گذار می‌کردند.
ورود زنان به این مکان نیز از زمان روی کارآمدن گروه طالبان خالی از محدودیت نبوده است. طالبان در روزهای نخست تسلط شان بر افغانستان، تنها روزهای دوشنبه و چهارشنبه را برای ورود زنان به زیارت‌گاه حضرت علی اختصاص دادند.
با گذشت چند ماه از این محدودیت، ورود زنان از هفته‌ی دو روز به هفته‌ی یک روز آن‌هم با داشتن حجاب مورد نظر طالبان و روی‌بند تقلیل یافت.
خوشبوی ۲۵ساله، یکی دیگر از زنانی است که نیم ساعت می‌شود پشت دروازه‌ی ورودی روضه مبارک ایستاده است و انتظار آمدن شوهرش را می‌کشد.
خوشبو از ولایت کابل به بلخ برای تفریح آمده و تصمیم گرفته تا پیش از رفتن دوباره به کابل، برای زیارت به روضه بیاید؛ اما اعضای موظف‌شده‌ی طالبان در دروازه‌ی ورودی زیارت‌گاه به دلیل نداشتن محرم، به او اجازه‌ی داخل شدن نمی‌دهند.
خوشبو می‌گوید: «همراه با زنان برادران شوهرم و خواهرم آمدیم به روضه. خبر نداشتیم که محرم هم نیاز است، چون زن برادر شوهرم از بلخ است، برایم گفت نیاز به محرم نیست. فقط باید روز دوشنبه برویم که دیگر روزها اجازه نمی‌دهند، ما هم آمدیم؛ اما وقتی این‌جا رسیدیم، برای ما گفتند که محرم تان کجاست؟ وقتی گفتیم محرم نداریم و پیش از این بدون محرم می‌رفتیم، گفتند نخیر حالی بدون محرم اجازه نمی‌دهیم داخل بروید.»
خوشبو گفته است، طالبان با دیدن تذکره به زنان اجازه می‌دهند داخل روضه شریف شوند. خوشبو از رفتار نامناسب اعضای موظف‌شده‌ی گروه طالبان در دروازه‌ی ورودی روضه نیز شکایت دارد: «رفتار شان با یک زن اصلا درست نیست. چوبی که در دست دارند را پیش رویت می‌گیرند و مانع رفتنت می‌شوند. فقط بگویی که ما کدام حیوان هستیم که اگر به گفت شان نکدیم، باز همرای چوب بزنند. کمی هم که مقاومت بکنی و دلیل بگویی، هر گپ بدی که از دهن شان بیاید ره برت می‌گویند.»
تا پیش از روی کار آمدن طالبان، زیرسایه‌ی درختان صحن روضه مبارک که زنان همه‌روزه برای میله و تفریح به آن‌جا می‌آمدند، جنب‌و‌جوش زیادی بود. اکنون اما با محدودیت‌های طالبان، فقط در روزهای دوشنبه شاهد حضور زنان است که آن هم حالا از جنب‌و‌جوش سابق افتاده است.
حالا در گوشه و کنار این مکان مذهبی حضور زنان به شکل انگشت‌شمار دیده می‌شود.
صدیقه* در صحن روضه با شوهرش قدم می‌زند. او از ولایت سمنگان برای شرکت در محفل عروسی یکی از اقاربش به بلخ آمده است.
صدیقه می‌گوید، با آن‌که همه‌ی شرایط تعیین‌شده‌ی طالبان را برای ورود زنان به روضه مدنظر گرفته بود؛ اما با آن‌هم با بسیار مشکل توانست با شوهرش وارد این مکان شود.
طالبان از این زوج تذکره خواستند و آنان را تحت فشار قرار دادند که باید ثابت کنند با یک‌دیگر ازدواج کرده‌اند.
صدیقه می‌گوید، در گوشه‌ای از صحن روضه نیز اعضای گروه طالبان حضور دارند که در صورت دیدن کوچک‌ترین مورد خلاف اصول شان، به بدرفتاری با مردم می‌پردازند.
او گفت: «از دروازه‌ی روضه که داخل شدیم، کمی این طرف آمدم. ماسک خوده پایین کردم، چون هوا خیلی گرم بود. یک دفعه از پشت سر ما کسی صدا کرد و مردی طرف شوهرم دید و گفت: متوجه سیاه‌سر{زن} باش که حجابش را مراعات کند.»
در همین حال عبدالقیوم انصاری، مسوول موزیم و هماهنگ‌کننده‌ی رسانه‌های زیارت‌گاه منسوب به حضرت علی در صحبت با خبرنگار رسانه‌ی رخشانه، وضع محدودیت‌های تازه بر زنان را در این مکان مذهبی رد می‌کند.
انصاری هرچند در مورد اجازه‌ی ورود زنان داخل شهر مزارشریف جزییات بیشتر نمی‌دهد؛ اما می‌گوید که زنان سایر ولایت‌ها می‌توانند با محرم شرعی همه‌روزه به این مکان بیایند.
آقای انصاری گفته است: «محدودیت وضع نشده، همه دروغ است. شایعات زیاد است. خانم‌هایی که از ولایت‌های دور دست هستند، به حکم مقام ولایت یک دروزاه برای شان مشخص شده. می‌روند و می‌آیند و با محرم شرعی خودشان داخل روضه می‌شوند. طالبان ابتدا روز دوشنبه را برای زنان تعیین کردند، ولی بعدا تصمیم گرفتند که این چی معنی می‌دهد که فقط یک روز را به نام زن‌ها اختصاص بدهیم، باز همین یک روز را لغو کردند.»
مسجد روضه مبارک تا پیش از روی کار آمدن طالبان یادآور خاطرات خوش برای مردم افغانستان بود. این مکان همه‌ساله در روز اول سال نو یا نوروز، شاهد برگزاری با شکوه مراسم جهنده‌بالا و حضور هزارن تن از زنان و مردان از ولایت‌های مختلف کشور بود؛ اما پس از روی کار آمدن گروه طالبان، این گروه در دو سال پی‌هم اجازه‌ی برگزاری مراسم نوروز در بلخ را ندادند.
*یادداشت: نام‌های شماری از مصاحبه شوندگان در این گزارش مستعار انتخاب شده است.
