الیاس احمدی
براساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تا ماه جون سال جاری، ۳.۷ میلیون تن از افغانستان به پاکستان مهاجر شده‌اند که از این جمله، ۶۰۰ هزار آن در پی سقوط حکومت پیشین به آن کشور پناه برده‌اند.
اما در ماه‌های اخیر، بازداشت و ردمرز شدن شماری از پناهندگان افغانستان از پاکستان، توجه رسانه‌ها را جلب کرده است.
این کشور به مهاجران بدون اسناد قانونی اقامت در این کشور، هشدار داده است تا پیش از آغاز ماه نوامبر سال جاری میلادی این کشور را ترک کنند.
هم‌زمان با این به گفتهی شماری از مهاجران، پولیس پاکستان در دو ماه اخیر هزاران تن را از شهرهای مختلف پاکستان بازداشت و به زندان منتقل کرده است. علاوه بر این، در یک اقدام سخت‌گیرانه‌ی دیگر، پولیس به مراکز رهایشی، دفترهای راهنمای معاملات و صاحبان خانه‌ها اعلام کرده است که از اجاره دادن خانه به مهاجران افغانستانی خودداری کنند.
در بررسی مطالبی که در ماه اکتبر از صفحه‌ی فیسبوک پولیس اسلام‌آباد به نشر رسیده، دیده می‌شود که دست‌کم چهار بار از ساکنان اسلام‌آباد خواسته شده تا در صورت تشخیص«مهاجر غیر قانونی»، به پولیس اطلاع دهند. علاوه بر این، چندین بار خواسته شده تا خانه‌های شان را در اختیار مهاجران غیر قانونی قرار ندهند.
هرچند در خبرهایی که از رسانه‌های پاکستان یا آدرس‌های حکومتی پاکستان نشر شده، همواره از مهاجران غیرقانونی یاد شده؛ اما شماری از مهاجران که به گونه‌ی قانونی در پاکستان اقامت دارند، از بازداشت و زندانی شدن و مجبور شدن به پرداخت رشوت به پولیس پاکستان صحبت کرده‌اند.
از آموزشگاه به زندان
رسول* دو ماه قبل ۱۸ ساله شده است. او در ساحه‌ای به‌نام«باره‌کهو» اسلام‌آباد، مرکز پاکستان زندگی می‌کند. حدود ۲۰ روز قبل زمانیکه او در صنف یک آموزشگاه خصوصی سرگرم آموختن زبان انگلیسی بود، سربازان پاکستانی با لباس شخصی او و سه تن از هم‌صنفانش را بازداشت کرده و به زندان«ادیاله» انتقال دادند.
به گفته‌ای رسول، او اقامت قانونی پاکستان را دارد. رسول حدود ۷ ماه پیش با ویزه‌ای که می‌توانست شش ماه در پاکستان زندگی کند، وارد پاکستان شد. او در زمان بازداشت، از وزارت داخله‌ی پاکستان درخواست تمدید شش ماه دیگر برای ویزه‌اش کرده بود و پروسه‌ی تمدید ویزه‌اش جریان داشت: «پولیس که مرا گرفت، دیگر اجازه‌ی گپ زدن نداد. هرچه گفتم، ای ویزه‌ام و ای‌هم نمبرش که تمدیدش در حال پروسس است، قبول نکرد و مرا در همان زندان که عمران خان بندی بود، برد.»
به گفتهی رسول، همراه با او سه تن دیگر از هم‌صنفانش نیز بازداشت شدند. با گذشت ۲۰ روز او هنوز نمی‌داند که سرانجام چه بر سر هم‌صنفانش آمد.
این در حالی است که رسول در دفتر UNHCR یا کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان نیز ثبت شده است. او گفته است، پولیس پاکستان هنگام بازداشت او و سه تن از هم‌صنفانش، هیچ ارزشی به مدارک ثبت آن‌ها در دفتر سازمان ملل قایل نشد: «توکن شارپ خوده که نشان دادیم، پوزخند زده و اعتنا نکدن.»
خبرنگار رسانه‌ی رخشانه، مدرک ثبت رسول را در کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان رویت کرده است. در پایان این برگه، ایمیل آدرس و شماره تلفون این دفتر در اسلام‌آباد درج است تا در صورت بروز کدام مشکل، با آن تماس گرفته شود؛ اما به گفتهی مصاحبه‌شوندگان، در مواقع ضروری با تلاش‌های پی‌هم و چندساعته، نمی‌توانند با این دفتر تماس بگیرند.
وضعیت در داخل زندان«ادیاله» از چه قرار است؟
به روایت رسول و یکی دیگر از مهاجران افغانستانی که مدتی را در این زندان سپری کرده است، افراد و اشخاص با جرایمی چون قتل، ترور، قاچاق مواد مخدر وغیره در این زندان نگهداری می‌شوند و نگهبانان زندان، تسلطی بر اوضاع داخل اتاق‌ها ندارند: «در کارتم سن مرا نوشته نکدن، چون نگفتم. یعنی وقتی سن آدم پایین باشه و جرم سنگینی هم نداشته باشه، شدیدا از طرف زندانی‌ها اذیت می‌شه. لت خوردن و حتا تجاوز، دور از انتظار نیست. چون در یک اتاق زیادتر از ۱۵۰ نفر بود.»
رسول برای این‌که بتواند از خودش در درون زندان محافظت کند، در داخل زندان با کسی صحبت نکرده و به گفتهی خودش اگر صحبت هم کرده، به آنان گفته که جرم سنگینی را مرتکب شده و زندانی شده است. او هرگز نگفته که به دلیل اقامت در پاکستان زندانی شده است.
با این حال او گفته است، در نخستین شبی که پولیس پاکستان او را به زندان منتقل کرده بود، ۶۰ تن دیگر از مهاجران افغانستانی نیز چند ساعت بعد از آن‌ها به این زندان آورده شدند.
سهیل* ۳۲ ساله، مرد دیگری است که ۱۵ روز را در زندان ادیاله گذرانده است. او حدود یک ماه پیش زمانیکه می‌خواست از منطقه‌ای به‌نام«G9/4» به‌طرف محله‌ی مهاجرنشین اسلام‌آباد به‌نام باره‌کهو به خانه‌اش برگردد، پولیس پاکستان او را بازداشت و به زندان ادیاله منتقل کرد.
به گفتهی سهیل، هرچند زندان‌بانان با او خشونت فزیکی نکرده‌اند؛ اما از دشنام‌های رکیک و تمسخر آن‌ها به‌شدت شاکی است. او که مسوول امنیت ملی یکی از ولسوالی‌های ولایت غزنی در زمان حکومت پیشین بوده، حدود دو سال است که در اسلام‌آباد زندگی می‌کند: «در همی دو سال اردو یاد گرفتیم؛ پولیس‌ها بسیار تمسخر می‌کدن و دشنام می‌دادند. خیال می‌کدن ما نمی‌فهیمیم.»
سهیل نیز از عدم کنترل زندانیان در زندان ادیاله شاکی است: «از بس شلوغ و زورگویی بود؛ خدا شاهد است، زندانی‌های سابق نمی‌ماندند که داخل اتاق بخوابیم. اونجه جنجال خطر مردن و زخمی شدن زیاد است. بعضی‌های اونا حبس‌های مادام‌العمر داشتند، به هیچ چیزی بند نبودند. همان ۱۵ روز را یک‌سر شب‌ها د تشناب‌ها می‌خوابیدیم.»
او افزوده است، در اتاقی‌که او در آن زندانی بوده، حدودا ۳۰ مهاجر افغانستانی دیگر نیز بودند: «کسانی بودند که مثلا ویزه‌ی شان تمام شده بود، یا ثبت پولیس نشده بودند یا ویزه نداشتند؛ اما تقریبا همه ثبت سازمان ملل شده بودند.»
صفحه‌ی فیسبوک پولیس پاکستان در اسلام‌آباد در دو مورد، در جریان یک ماه گذشته، از بازداشت ۲ هزار و دو صد ۹۸ تن خبر داده است.
این درحالی است که به گفتهی مصاحبه‌شوندگان، پرونده‌های شمار زیادی از مهاجرانی که بازداشت و به زندان برده می‌شوند؛ برای مدت‌های طولانی معلق می‌ماند. دو فردی که با رسانه‌ی رخشانه صحبت کرده، گفته‌اند که برای آزاد شدن، دست‌کم در حدود یک لک‌و‌سی هزار کلدار پاکستانی، به‌خاطر وکیل گرفتن و رفت‌و‌آمد مصرف کرده‌اند تا توانسته‌اند پرونده‌ی شان را تا پیش قاضی برسانند. سهیل گفته است: «نفر زیاد بود که بیچارا همونجه بی‌سرنوشت د کنج زندان بودند تا کدام قوم و اقارب شان از افغانستان بیاید، یا از کدام جای دیگر کسی پیدا شده بیایه و پشت کار اونا بگرده، اگر نه همونجه می‌مانند دیگه.»
رشوت‌هایی‌که به زور گرفته می‌شود
شکیب* ۴۵ ساله پیش از به قدرت رسیدن طالبان، با نظامیان امریکایی به عنوان راننده در بگرام کار می‌کرد. او که به‌خاطر طی مراحل شدن درخواست پناهندگی‌اش به پاکستان رفته، گفته است که تمام مدارک مورد نیاز برای زندگی در پاکستان را دارد، با آن‌هم مجبور به پرداخت رشوت به پولیس پاکستان شده است.
به گفتهی شکیب، شمار زیادی از سربازان پاکستانی همین که شخص افغانستانی را تشخیص دهند، اقدام به گرفتن رشوت می‌کنند: «خلاصه کم یا زیاد، به یک طریقی از پیش آدم می‌گیره. که نتی، هموتو به ناحق می‌گن بیا بریم تانه{زندان}. مردم به‌خاطر جان خود، به‌خاطری که زبان ایناره نمی‌فهمند، پول میتن دیگه.»
شکیب حدود دو هفته پیش از ساحه‌ای به‌نام«امان‌الله رود» واقع در«باره‌کهو» شهر اسلام‌آباد، برای دیدن یکی از دوستانش، به‌سوی محلی به‌نام«سترمیل» در حرکت بود که در ایست بازرسی پولیس مجبور به پرداخت ۴ هزار کلدار پاکستانی شد: «موتورسایکل مرا ایستاد کدن، ویزه، پاسپورت، راجستریشن پولیس ره نشانش دادم. دید که قانونی است، شروع کرد به تلاشی. ۴ هزار کلدار هم د جیبم بود، هموره دیدند. آخر میگه بیا بریم تانه. مجبور شدم ۴ هزار را دادم، ایلایم کدن.»
کاظم جوان ۲۷ ساله‌ای است که حدود یک ماه قبل به گونه‌ی قانونی وارد پاکستان شده است. او گفته است که هنگام ورود به پاکستان، پولیس مرزی این کشور هنگام تلاشی ۳۵ هزار کلدار او را به زور می‌خواست بگیرد. زمانیکه او مقاومت می‌کند، او را سه ساعت به نظارت‌خانه بندی می‌کنند: «اینه لالا آخر مجبور شدم، یک دانه ۵ هزاری بتم که مره ایلا کنن. بعد ازو هیچ وقت با لباس وطنی واسکت نمی‌پوشم؛ چون که ببینند، می‌فهمند که افغانی است.»
همایون ۲۵ ساله نیز باری طعمه‌ی پولیس پاکستان شده است. او در منطقه‌ی«امان‌الله رود» واقع در باره‌کهو زندگی می‌کند. حدود یک ماه پیش زمانیکه برای گرفتن نان از خانه بیرون شده بود، توسط دو تن از سربازان پولیس پاکستان بابت اسنادش مورد بازپرس قرار می‌گیرد: «گفتم خانه نزدیک است، اسنادم خانه است. هردویش آمدن خانه. سر فورم پولیس بهانه گرفت که چرا دو روز وقتش گذشته، درحالی‌که تا هفت روز قانونا مشکلی نداره. چشم شان به همسایه‌ی ما افتاد. باز او را زیر پرس‌و‌پال گرفت. آخر از هردوی ما ۸ هزار کلدار گرفتن.»
رحمت‌الله شفق، یکی از افسران وزارت داخله‌ی حکومت پیشین است که پس از تسلط دوباره‌ی طالبان بر افغانستان، در اسلام‌آباد پاکستان زندگی می‌کند. او گفته است که سخت‌گیری حکومت پاکستان در این اواخر می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. به باور او گرفتن امتیاز مالی حکومت پاکستان از سازمان ملل، افزایش ناامنی‌ها، ترورها و برپایی اعتراضات حامیان عمران‌خان که در آن عمدتا پشتون‌ها نقش داشتند، می‌تواند از دلایل این اقدام حکومت پاکستان علیه مهاجران باشد.
آقای شفق از وجود فساد در دستگاه حکومتی پاکستان یاد کرده و گفته است، با زیر فشار گرفتن مهاجران، هرکسی در حکومت پاکستان ماهی مقصود خود را از آب گل‌آلود می‌گیرد: «از حکومتش گرفته تا قاضی و وکیل و سرباز، به فکر جیب و هدف خود هستند.»
گفتنی است که رسانه‌ی رخشانه با ارسال ایمیلی به دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهدگان در پاکستان، خواستار مصاحبه در این زمینه شد؛ اما تا تاریخ نشر این گزارش، دفتر این سازمان در اسلام‌آباد به ایمیل ما پاسخ نداده است.
اکنون صدها هزار مهاجر افغانستانی در پاکستان به سر می‌برند. بسیاری از آن‌ها از طالبان فرار کرده و در جستجوی رسیدن به کشوری امن، سرگردان دروازه‌های نهادهای مسوول سازمان ملل یا نهادهای دیپلوماتیک کشورهای غربی هستند.
این مهاجران گیرمانده در پاکستان می‌گویند که در بزرخ گیر کرده‌اند، زیرا نه راهی برای بیرون شدن دارند و نه راه بازگشت به افغانستان.
در این گزارش تنها یک نام که با علامت ستاره نشانی نشده، واقعی است(این فرد اخیرا از پاکستان بیرون شده است)، دیگر نام‌ها به خواست مصاحبه‌شوندگان مستعار انتخاب شده است.
