زیبا بلخی
مارکیت رابعه بلخی، تنها بازار ویژه زنان در ولایت بلخ با روی‌کار آمدن طالبان در آستانه بسته شدن قرار دارد. زنان تجارت‌پیشه در این بازار می‌گویند، نه مشتری دارند و نه حمایت کننده و همین موضوع باعث شده است تا اکثر زنان تجارت‌پیشه در این مارکیت دست از کار بردارند.
همزمان با رکود بازار، طالبان نیز برای دکان‌ها در این مارکت کرایه وضع کرده‌اند که به گفته‌ی دکانداران، آن‌ها از توان پرداخت عاجز اند. منابع به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند، طالبان برای هر دکان کوچک ماهانه مبلغ ۵۰۰ افغانی کرایه وضع کردند که به گفته شماری از زنان تجارت‌پیشه، در نبود هیچ درآمدی، پرداخت این مبلغ بردوش آنان سنگینی می‌کند.
بهای بلند صرفیه برق مشکل دیگر این بازار است. دکانداران در تنها بازار ویژه زنان برای هرکیلوات برق ۱۸ افغانی می‌پردازد. مشکلاتی که به گفته‌ی آنان، بازار را قدم به قدم در سراشیب سقوط برده است.
مارکیت رابعه بلخی، دارای ۵۱ دکان است که عملا برای صدها زن از راه تولید و فروش صنایع دستی زمینه کار فراهم کرده است. این بازار در سال ۱۳۸۸ تاسیس و زنان تجارت‌پیشه‌ی زیادی در این مارکیت بهتولید صنایع‌دستی شامل؛ خیاطی، قالین‌بافی، مهره‌دوزی، قرص‌دوزی، بافنده‌گی، قنادی، پروسس لبنیات، ترشی‌باب، آرایش‌گاه و پخت‌و پز می‌پرداختند.
«روزانه هیچ عایدی ندارم»
عابده که به تازه‌گی به عنوان مسوول مارکیت رابعه بلخی تعیین شده به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، وضع خراب بازار باعث شده زنانی زیادی دست از کار بکشند: «نظر به این شرایط مثلا هوا بسیار گرم می‌شود و یا بسیار سرد امکانات درست نداریم و سرمایه درست نداریم فروشات هم ضعیف است باز تعداد زیاد دکان‌ها بسته هستند.»
او آمار دقیقی از تعداد دکان‌های بسته شده ارائه نمی‌کند. اما وقتی به این مرکز مراجعه کردم، دروازه بیشتر از نیمی از دکان‌ها را قفل زده دیدم. فضای راکد و سردی که نه از مشتری خبری است و نه هیاهوی گذشته را دارد.
شاه‌جهان بیگ‌زاد که از آغاز تاسیس این مارکیت تا حال در بخش تولید و فروش صنایع دستی فعالیت می‌کند می‌گوید، بنابر نبود فروشات دکان‌اش را تا چند روز دیگر بسته می‌کند. او در حالی که روی زمین نشسته با اشاره به لباس‌های که روزهای زیادی را برای تولیدش سپری کرده، می‌گوید: «اینجا پر از لباس‌های است که تولید کردیم اما در این اواخر هیچ کدامش به فروش نرسیده است.»
او افزود:« ماهانه ۱۰۰ روپه از ما شب‌باش می‌گیرند و ۵۰۰ روپه هم کرایه دکان روزانه هیچ عاید ندارم چون کرایه دکان را پرداخت کرده نمی‌توانم تا حالی خو بسته نکردند چند روز بعد دکان من را بسته می‌کنند.»
شاه‌جهان زنی ۵۴ ساله‌ی که از وضعیت پیش آمده نمی‌تواند خشم خود را پنهان کند، با لحن پر از عصبانیت می‌گوید: «فروشات ما بسیار خوب بود از زمانی که همین طالب‌ها آمده بیخی کرایه‌راه ما و خوردن ما هزینه است روزانه هیچ عاید نداریم؛ اگرنی در سابق بسیار خوب بود عایدات ما.»
تا پیش از طالبان، حکومت پیشین افغانستان متعهد به حمایت از تجارت‌های کوچک و نوپای زنان بود. تاسیس مارکت‌های زنانه به همین هدف صورت گرفته است. برگزاری نمایشگاه به هدف حمایت از تولیدات صنایع دستی زنان نیز قبلا هراز چندگاهی صورت می‌گرفت.
اما زنان می‌گویند، با روی کار آمدن طالبان هیچ نمایشگاهی در ولایت بلخ برگزار نشده است.
کارخانه خیاطی مارکیت رابعه بلخ در بخش‌های دوخت لباس، قرص‌دوزی و مهره‌دوزی برای حدود ۱۵۰ زن زمینه تولید و آموزش را مساعد کرده است که در صورت بسته شدن این خیاطی، ده‌ها زن بیکار خواهند شد.
شیبا ( مستعار) که در این کارخانه خیاطی در بخش تولید فعالیت می‌کند می‌گوید: «۱۵۰ خانم در کارخانه ما در بخش تولید و آموزش کار می‌کنند، ۱۰۰ نفر شان در بخش خیاطی و ۵۰ نفر هم در بخش قرص‌دوزی و مهره‌دوزی کار می‌کنند. کار و بار ما خوب نیست مشتری نداریم و اگر وضعیت فروشات ما خوب نشود و دکان را بسته کنیم، ممکن است تمام ما ۱۵۰ نفر بیکار شویم که تعداد ما تنها نان‌آور خانه خود هستیم.»
نابسامانی بازار یک طرف، یکی از فروشنده‌گان این مارکیت به شرط افشا نشدن نامش می‌گوید، طالبان در کناردکان‌های بزرگ که قبلا کرایه پرداخت می‌کردند برای دکان‌های کوچک نیز ماهانه ۵۰۰ افغانی کرایه تعیین کرده‌اند که در نبود بازار فروش پرداخت این مبلغ برای آنان سنگینی می‌کند.
این منبع می‌گوید: «در سابق تنها دکان‌های کلان کرایه می‌دادند؛ اما طالبان حالا برای دکان‌های خورد نیز کرایه وضع کردند. حتا شماری از زنان که با پول شخصی خود دکان‌های خود را آباد کردند نیز حالا باید کرایه بپردازند و یا سایه‌بان‌ها را ما خودما از پول شخصی خود ساختیم اما بالای این‌ها هم کرایه وضع کردند.»
صابره ۵۷ ساله که هشت سال است که با هشت زن دیگر، در بازار رابعه بلخی دکان پخت‌و پز کیک، کلچه، بغلاوه، روت و چندین نوع شیرینی دیگر دارد، می‌گوید: «روزی میشه که کرای موتر خود را نمی‌کشیم . اقتصاد مردم ضعیف است حالی دکان ما را از پول شخصی خود جور کدیم. سابق ۲۰ نفر بودیم. نفر ۱۵ هزار اندازی کردیم کارخانه را با هزینه سه لک جور کدیم. برق دوفاز گرفتیم و ذخیره آب و نل دوانی کردیم و تاحالی در این هشت سال خو کرایه ندادیم. اینالی ماهانه ۵۰۰ افغانی کرایه باید بدهیم پیسه چوکی‌‍دار هم باید بدهیم اینقدر پول را ما داده نمی‌توانیم.»
عادله ۵۰ ساله تنها نان‌آور خانواده خود است. اوهفت سال پیش شوهرش فوت کرده است. او از طریق پختن آشک در مارکیت رابعه بلخی سال‌ها است که هزینه زنده‌گی سه فرزندش را تامین می‌کند: «با آمدن طالب‌ها فروشات ندارم. روزانه شاید ۱۵۰ روپه عاید کنم یا روزی است که حتا پییسه همین گندنه و نمک نمی‌براید یا حتا کرایه راهم هم نمی‌شود. روغن قیمت، آرد قیمت، گاز قیمت من مصارف این موادها را بکشم اول یا کرایه راه خوده یا هم مخارج سه فرزندم را.»
وقتی حرف می‌زند، اشک دور چشمانش حلقه بسته است: «بچه من هم ۲۲ ساله است مریضی شکر دارد. نمی‌توانم پیسه دوای آن را بکشم. هیچ عاید ندارم مخارج زنده‌گی فرزندهایم را بکشم من چی کنم دیوارهای خانه را بخورم من چقدر جان بکنم به لحاظ خدا.»
حمایتی وجود ندارد
پرنیان سادات، سه سال است در مارکیت رابعه بلخی در بخش تولید و فروش صنایع دستی کار می‌کند. او برای ۲۵ زن در بخش‌های تولید و فروش زیورات، بخش بافت دستی، دست‌دوزی، خیاطی و بوت و کیف‌دستی زنانه زمینه کار فراهم کرده است.
او می‌گوید، حمایتی از تجارت کوچک‌زنان وجود ندارد: «حالی فروشات ما بسیار اندک شده، چون بعد از تحولات وضع اقتصادی مردم خوب نیست. قبلا شاید روزانه حدود ۱۰۰۰ دوهزار یا سه هزار کار می‌کردم، نمایشگاه‌ها که می‌شد ما می‌توانستیم که حتا حدود ده هزار هم در یک روز عاید کنیم؛ اما روزانه در اینجا حالی روزی هم است که ۵۰۰ عاید نمی‌کنیم تعداد زیاد دکان‌ها بسته است.»
از معصومه( مستعار)۱۹ ساله که برای خرید بولانی به بازار رابعه بلخی آمده نظرش را در مورد تنها بازار ویژه زنان می‌پرسم. دل پردردی دارد. می‌گوید، همه محل‌های مربوط به زنان به شمول باغ زنانه‌آریانا که یگانه محل تفریحی برای زنان بود نیز بسته شده و اکنون این مارکیت تنها محل امنی برای زنان محسوب است.
معصومه می‌گوید: «طالبان رستورانت‌های زنان را بسته کردند. باغ زنانه را بسته کردند. در روضه فقط هفته دو روز به زنان اجازه می‌دهند. حالی فقط همین مارکیت مانده که چون فروشنده‌گان و خریدارانش همه زن‌ها است ما راحت اینجا می‌آییم اگر همین هم بسته شود خی ما زن‌های بیچاره در خانه زندانی می‌شویم.»
