مقدمه
ملاله یوسفزی، فعال آموزشی و برنده جایزه‌ی صلح نوبل ۲۰۱۴ است. او پس از آنکه در سال ۲۰۱۲ به دلیل مخالفت با محدودیت‌های طالبان برای تحصیل زنان در کشورش پاکستان هدف گلوله قرار گرفت، به نماد بین‌المللی مبارزه برای تحصیل دختران تبدیل شد. این روزها ملاله یوسفزی از چهره‌های برجسته مبارزه برای حقوق زنان است. او به صورت ویژه بر به رسمیت‌شناسی آپارتاید جنسیتی در افغانستان تمرکز کرده است. سحر حلیم‌زی مدیر ابتکار بنیاد ملاله در بخش افغانستان است که هدف آن افزایش آگاهی جهانی در مورد آپارتاید جنسیتی و تقویت شبکه‌های فعالان و سازمان‌های زن افغان است. رسانه‌ی رخشانه گفت‌وگویی ویژه با ملاله یوسفزی انجام داده که در دو بخش نشر می‌شود. در این گفت‌وگو سحر حلیم‌زی نیز خانم یوسفزی را همراهی می‌کند.
زهرا جویا: با سپاس فراوان از فرصتی که به رسانه‌ی رخشانه دادید. بسیاری از زنان و دختران افغانستان احساس می‌کنند که جهان آنها را تنها گذاشته، به‌ویژه پس از آن که سازمان ملل در نشست دوحه با رهبران طالبان بدون حضور زنان افغانستان و بدون در نظر گرفتن حقوق زنان در آجندای جلسه دیدار کرد. با این حال هنوز موضوع زنان برای شما اهمیت دارد، اما آیا واقعا زنان و دختران درست می‌گویند که دیپلمات‌ها، نهادهای بین‌المللی و رسانه‌های بین‌المللی آنها را فراموش کرده‌اند؟
ملاله: وقتی صدای اعتراض زنان افغانستان را می‌شنوم که آنها فراموش شده‌اند، فکر می‌کنم دلیل موجهی در آن نهفته است و آن این است که سه سال است زنان در افغانستان از حقوق انسانی خود محروم شده‌اند؛ بیش از هزار روز می‌شود که دختران از مکتب باز مانده‌اند و زنان از مذاکرات با طالبان که در آنجا تصمیماتی درباره‌ی آینده آنها گرفته می‌شود، حذف شده‌اند.
اگر هر زنی در چنین موقعیتی قرار بگیرد، مطمئن هستم که احساس می‌کند به او خیانت شده است و ناراحت خواهد شد. بنابراین، وقتی به فریاد‌های زنان افغانستان نگاه می‌کنم در این دوران که احساس می‌کنند فراموش شده‌اند، احساس می‌کنند که مردم آنها را پشت سر گذاشته‌اند، این کاملا درست است، آنها تا کی باید منتظر بمانند؟
در ابتدا به آنها گفته شد که حقوق زنان اولویت ماست و در یک چشم بهم زدن، سه سال از آن گذشته است. این مرا وحشت‌زده و نگران می‌کند که بدانم این {روند} ممکن است ادامه یابد.
این موضوع می‌تواند ادامه یابد و زنان حذف شوند، من واقعاً می‌خواهم همبستگی و حمایت خود را از زنان افغان، به ویژه فعالان زن و فعالان جامعه مدنی که آنجا در خط مقدم حضور دارند، اعلام کنم. آنها برای زنان افغانستان در سطح جهانی چه در داخل و چه در خارج از کشور دادخواهی می‌کنند و صدای آنها بسیار مهم است، به همین دلیل در نشست دوحه به دبیرکل سازمان ملل متحد تاکید کردم که زنان را نمی‌توان حذف کرد. ما نمی‌توانیم زنان را از گفت‌وگوهایی که در مورد آینده آنها تصمیم‌گیری می‌شود حذف کنیم و نمی‌توانیم حقوق زنان و دختران در افغانستان را نادیده بگیریم.
زهرا جویا: زنان افغانستان تلاش‌های شما را برای مبارزه با آپارتاید جنسیتی در افغانستان به عنوان مبارزه برای جنایت علیه بشریت می‌بینند و قدردانی می‌کنند. چرا این هدف برای شما یک اولویت است و به نظر شما چقدر به این هدف نزدیک هستیم؟
ملاله: وقتی در مورد ممنوعیت آموزش دختران فکر می‌کنم، شوکه می‌شوم که این همه طول کشیده است و می‌بینیم که همچنان عادی‌سازی می‌شود.
کشورها در حال عادی‌سازی روابط با طالبان هستند و مردم آن [کشور] را به عنوان یک موضوع ]بی‌ارزش[ کنار گذاشته‌اند. سیستمی مانند آپارتاید جنسیتی، وقتی مدون می‌شود، به ما فرصت می‌دهد تا فرمان‌ها و محدودیت‌هایی که طالبان علیه زنان و دختران اعمال می‌کنند را به عنوان جرم شناخته و بپذیریم. طالبان در حال اقدام به سرکوب سیستماتیک هستند و این یک جرم علیه بشریت است. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که این اتفاق بیفتد و برای من این مساله درباره مسوولیت و پاسخگویی است. سحر[همکارم] می‌تواند به ما بیشتر درباره اهمیت این مساله در امیدبخشی به زنان افغان توضیح دهد.
زهرا جویا: بله، لطفا.
سحر: فکر می‌کنم دو سال پیش، تعداد کمی از مردم درباره آنچه که به عنوان آپارتاید جنسیتی در افغانستان رخ می‌داد، صحبت می‌کردند.
بعد از دو سال، یک ائتلاف گسترده جهانی از سازمان‌های غیردولتی، رهبران، حامیانی مثل ملاله و بنیاد ملاله و کشورهای عضو سازمان ملل که بسیار مشتاق هستند تا آپارتاید جنسیتی را به قانون جرایم علیه بشریت، اضافه کنند.
بنابراین، من فکر می‌کنم که ما نسبت به دو سال پیش خیلی نزدیک‌تر هستیم و این بسیار مهم است که پیشرفت کنونی را به دقت دنبال کنیم، بیشتر درباره آپارتاید جنسیتی بیاموزیم و همه نمایندگان و رهبران را تشویق کنیم که هنگام مواجهه با طالبان و در دیدارهای خود با آنها به آپارتاید جنسیتی و وضعیت زنان و دختران در افغانستان توجه کنند.
ملاله: بله و باید اضافه کنم که در ماه دسامبر سال گذشته فرصت دیدار با فعالان آفریقای جنوبی را داشتم. آنها در مورد آپارتاید جنسیتی صحبت کردند. اتحاد همه ]فعالان[ داخل و خارج کشور برای از بین بردن و به چالش کشیدن {آپارتاید جنسیتی} بی‌نهایت مهم بوده است.
آنها همبستگی خود را با زنان و دختران افغانستان اعلام می‌کردند. من به بنیاد نلسون ماندلا دعوت شده بودم و فعالان حقوق بشر از جمله فعال حقوق بشر اهل افغانستان، میترا مهران نیز حضور داشت که در آنجا سخنرانی کرد.
این مساله بین آفریقای جنوبی و افغانستان بسیار مرتبط است. حمایت چهره‌های مهم آفریقای جنوبی را به یاد دارم که می‌گفتند نمی‌خواهند تاریخ به هیچ شکلی دوباره تکرار شود.
و این که نمی‌خواهند گروه دیگری از مردم که زنان هستند در کشور دیگری تحت ستم سیستماتیک قرار گیرند. اگر در آفریقای جنوبی اشتباه بود، در افغانستان نیز اشتباه است. بنده با سیاستمداران و نمایندگان کشورهای دیگر از جمله آلبانی و مالت و مکسیکو نیز ملاقات کرده‌ام و واقعاً خوشبین هستم که آنها همبستگی خود را نشان می‌دهند و علاقمند به تدوین قانون آپارتاید جنسیتی هستند. من فکر می‌کنم که کشورهای بیشتری باید حمایت خود را نشان بدهند. پس این امید وجود دارد.
زهرا جویا: تشکر از تلاش های هردوی شما. یکی از مسائل عمده زنان افغانستان این است که آیا شناختن آپارتاید جنسیتی به عنوان جرم علیه بشریت می‌تواند به تغییرات ملموس در زندگی روزمره آنها منجر شود، آیا فکر می‌کنید این اتفاق خواهد افتاد؟
سحر: من فکر می‌کنم این سوال بسیار خوبی است. آنچه بر زنان و دختران در افغانستان اتفاق می‌افتد، یک مساله‌ی فوری و عاجل است. در حال حاضر اتفاقی جریان دارد، بنابراین ما باید هر کاری که می‌توانیم انجام دهیم، در هر سطحی که می‌توانیم فشار بیاوریم تا مطمئن شویم که آنها {زنان در افغانستان} به هر نحوی حمایت شوند، ما می‌توانیم از آنها حمایت کنیم.
به همین دلیل، بنیاد ملاله، به عنوان بخشی از ابتکار افغانستان، که من آن را اداره می‌کنم، از برنامه‌های آموزشی در سراسر کشور برای دختران بالاتر از صنف ششم حمایت می‌کند. همچنین ما از تلاش‌های دادخواهانه و فعالان زن حمایت می‌کنیم.
بنابراین، ما هر کاری که می‌توانیم انجام می‌دهیم تا حتی‌الامکان نیاز فوری را برآورده کنیم. آیا تدوین قانون علیه آپارتاید جنسیتی همه چیز را در افغانستان یک شبه حل خواهد کرد؟ جواب منفی است. کمک می‌کند تا زنان افغانستان بتوانند طالبان را پاسخگو سازند.
«پینی اندروز»، محقق آفریقای جنوبی و از دوستان ملاله و بنیاد ملاله، همیشه می‌گوید برای رسیدگی به یک چالش و حل آن، ابتدا آن را باید نام‌گذاری کنید. به همین دلیل است که ما آن را آپارتاید جنسیتی می‌نامیم. بنابراین، نام‌گذاری و تدوین آن، اولین گام در جهت ترمیم آن آسیب است.
ملاله: من فکر می‌کنم در نظام بین الملل، ما به مکانیزمی برای پاسخگویی در مورد نقض حقوق زنان و دختران نیاز داریم. این جای تاسف است که ما واقعاً هنوز آن ]مکانیزم[ را نداریم. من می‌خواهم فرق قائل شوم که البته، ما می‌توانیم در مورد تبعیض جنسیتی و آزار و اذیت جنسیتی صحبت کنیم و اشکال دیگری از نقض حقوق بشر وجود دارد. اما اینها برای تشخیص شدت آنچه در افغانستان به شکل سیستماتیک در سرتاسر کشور در حال وقوع است کافی نیست.
می‌دانیم که طالبان بیش از ۸۵ فرمان محدودکننده علیه زنان و دختران را صادر کرده‌اند که شامل تحریم رفتن به سالن‌های آرایشی، داکتر، پارک‌ها و مکاتب و یا رفتن به محل کار می‌شود. همه‌ی اینها جزو ابتدایی ترین مسایلی هستند که زنان باید آزادانه انجام دهند. ما می‌دانیم که طالبان این فرصت‌های اولیه را از زنان سلب کرده است.
آپارتاید جنسیتی باید به عنوان یک سیستم تدوین شود، زیرا ما نیاز به ایجاد یک سیستم پاسخگویی داریم. من می‌توانم زمانی احساس امنیت کنم که دختران افغانستان احساس امنیت کنند. ما نمی‌خواهیم در دنیایی زندگی کنیم که در سال ۲۰۲۴، دختران را از تحصیل و زنان را از کار منع کنند. ما نمی‌خواهیم که در آینده شاهد تکرار آن باشیم. این هرگز نباید دوباره تکرار شود. ما هرگز نمی‌توانیم شاهد ممنوعیت دسترسی دختران به آموزش باشیم. ما هرگز نمی‌توانیم شاهد محدود شدن زنان از حقوق خود باشیم.
زهرا جویا: با توجه به این که طالبان در حال حاضر قدرت را در افغانستان در دست دارند، چه آینده‌ای را برای زنان افغانستان در چند سال آینده، به ویژه در زمینه آموزش، پیش‌بینی می‌کنید؟
ملاله: من خوشبین هستم. باید بگویم که ما خوشبخت هستیم که در عصری زندگی می‌کنیم که تکنالوژی و ابزارهایی وجود دارد که تعلیم و تحصیل را برای دختران در خانه‌های‌شان امکان پذیر می‌سازد. من همیشه به مردم می‌گویم که وقتی طالبان درب مکاتب را می‌بندند، ما باید {برای مقابله با آنها} مبتکرانه فکر کنیم.
چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا آموزش را به خانه‌های دختران ببریم و ادامه یادگیری را برای دختران در حالی که منتظر باز شدن مکاتب هستند، آسان سازیم؟
ما نمی‌توانیم از مبارزه برای بازگشایی مکاتب دست بکشیم، اما باید از این ابزارها و تکنالوژی که در اختیار داریم استفاده کنیم، سحر که مدیر بخش افغانستان بنیاد ملاله است، نهادهایی را در افغانستان یافته است که دختران را از طریق رادیو و تلویزیون و دیگر راه‌های دیجیتال، آموزش می‌دهد.
دختران باید از طریق یکی از نهادهای مورد حمایت ما که به یک میلیون جوان خدمات ارایه می‌کنیم، در حال یادگیری نگه داشته شوند. امیدواریم بتوانیم کارهای بیشتری انجام دهیم و این به لطف حمایتی است که مردم به ما ارائه یا اهدا می‌کنند و کمک مردم باعث ادامه این کار می‌شود.
در عین حال ما از فعالان آموزش در خارج از کشور و همچنین دیاسپورا حمایت می‌کنیم تا به آنها در دادخواهی و کمپین‌شان کمک کنیم تا طالبان را پاسخگو سازند و از رهبران جهان بخواهند تا سیستمی را برای پاسخگویی ایجاد کرده و آپارتاید جنسیتی را به رسمیت بشناسند و به فشار برای حمایت از حقوق زنان و دختران در کشور ادامه دهند.
زهرا جویا: شما محدودیت‌هایی که زنان و دختران در افغانستان اکنون با آن روبرو هستند، مواجه شده و با آن مبارزه کرده‌اید. تلاش و تاثیر مبارزات زنان افغانستان، چه در داخل و چه در خارج را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در کدام بخش‌ها موفق بوده و چه استراتیژی‌هایی می‌تواند تاثیرگذاری مبارزات آنها را بهبود بخشد؟
ملاله: می‌توانم در این مورد در سه سال گذشته چیزهای زیادی بگویم که شجاعت و مقاومت زنان افغان به من و به بسیاری از دختران و زنان افغان امید داده است. وقتی به گزارش‌های شجاعانه فعالان زن افغانستان نگاه می‌کنم که جان خود را برای دفاع و مبارزه برای حقوق‌شان به خطر می‌اندازند، کشور را کمی امیدوار می‌سازد. ویدیوهای زنان معترض را دیده‌ام که طالبان در مقابل‌شان قرار دارند. بعضی‌هایشان زندانی شده‌اند، بعضی‌ها لت‌وکوب شده و دیدیم که چگونه مورد تهدید قرار می‌گیرند ولی باز هم تسلیم نمی‌شوند. چون می‌دانند که با قبول چیزی که طالبان می‌خواهند، هیچ آینده‌ای برایشان در نظر گرفته نشده است. ما باید از جرات و مقاومت‌شان بیاموزیم و مثل آنها شجاع باشیم و خواست آنها را پی‌گیری کنیم. به همین دلیل است که به خواهران افغانم قول داده‌ام که برای مبارزه برای حقوق آنان ادامه خواهم داد و از رهبران {جهان} خواهم خواست تا در کنار دختران و زنان افغانستان بیاستید.
سحر: می‌خواهم اضافه کنم که فکر می‌کنم دلیل این گفت‌وگویی که فعلا داریم تأثیر شجاعت زنان و دختران در افغانستان و جوامع پناهجویان و کسانی که در تبعید به سر می‌برند، است. بحث و گفت‌وگو باعث می‌شود حرکت و جنبش با رویکرد جنسیتی اتفاق بیفتد، این{گفت‌وگو} به خاطر آن زنانی است که آنقدر شجاع هستند که بروند و علیه طالبان اعتراض کنند. این {گفت‌وگو} به این دلیل وجود دارد که زنان هر آنچه در منطقه‌شان اتفاق می‌افتد را ثبت می‌کنند و بنیاد ملاله با آنها در ارتباط است و هزاران دختر را در سرتاسر افغانستان حمایت می‌کند که همیشه با ما در مورد هر آنچه اتفاق می‌افتد صحبت می‌کنند و همچنان در مورد یادگیری و مقاومت‌شان به ما می‌گویند.
من فکر می‌کنم هیچ یک از این کارها بدون آن زنان و آن دختران ممکن نخواهد بود و هر کاری که این زنان انجام می‌دهند، بی نهایت مهم است. در جریان دو سال، ما به‌جایی رسیدیم که بیش از ۱۰ کشور در مورد امکان تدوین قانون علیه آپارتاید جنسیتی صحبت می‌کنند. این یک قدرت واقعی است.
