صادق بهزاد
در اوایل جون سال جاری میلادی، طالبان با صدور فرمانی اعلام کردند که موسسات خارجی مدت یک ماه فرصت دارند که تمامی فعالیت‌های آموزشی خود را در سطح محلی متوقف کنند.
طالبان از این نهادها خواسته بودند که فعالیت‌های خود را تحت نظر وزارت معارف این گروه به نهادهای داخلی تحویل دهند.
طبق آمار ریاست معارف طالبان در ولایت زابل، با این فرمان تنها در زابل ۱۴ هزار و ۷۰۰ کودک در مناطق محلی و روستاها از آموزش محروم خواهند شد.
صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل(UNICEF) و شورای مهاجرین ناروی یا NRC از جمله‌ی نهادهای خارجی هستند که در روستاهای ولایت زابل فعالیت‌های آموزشی دارند. این خدمات به صورت صنف‌های محلی ارائه می‌شود و بیش از چهارده‌هزار کودک را پوشش می‌دهد.
صنوف محلی به گونه‌ای برگزار می‌شود که یک آموزگار توسط نهاد خارجی در یک منطقه‌ی مخصوص که فاقد مکتب باشد، انتخاب شده و برای کودکان تا صنف سوم آموزش می‌دهد. در این برنامه، معاش آموزگاران و مواد آموزشی دانش‌آموزان نیز از طرف همان نهادهای خارجی تامین می‌شود.
یک منبع محلی از داخل ریاست معارف طالبان در زابل به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، هرچند مهلت یک‌ماهه به اتمام رسیده؛ اما آموزگاران در سطح محلی به این فرمان اعتراض دارند و تا کنون حاضر نشده‌اند که مراکز آموزشی را بسته کنند.
این منبع می‌افزاید، به تازگی از سوی ریاست معارف طالبان در زابل تصمیم گرفته شده است تا در ظرف یک هفته‌ی آینده وسایل این مراکز ضبط شده و فعالیت شان متوقف شود.
پلوشه* که یک مرکز آموزشی محلی را در یک روستا در ۸ کیلومتری شهر قلات، مرکز ولایت زابل مدیریت می‌کند، گفته است که این مرکز در خطر بسته شدن قرار دارد.
در این مرکز بیش از ۱۰۰ دانش‌آموز دختر و پسر سرگرم آموزش هستند. به گفته‌ی پلوشه، دانش‌آموزان در این مرکز در کنار مضامین درسی مکتب، درس‌های دینی نیز فرا می‌گیرند.
مسلمه‌ی ده‌ساله، یکی از این دانش‌آموزان است. او از دوسال به این‌سو سرگرم آموزش در این مرکز آموزشی است. از زمانی‌که شنیده قرار است این فرصت اندک آموزشی نیز او گرفته شود، ناراحت است.
مسلمه می‌گوید، از خانه‌‌ی شان تا مکتب دولتی حدود ده کیلومتر فاصله است و او نمی‌تواند به آن‌جا برود: «در نزدیکی خانه مکتب دخترانه نیست.»
طالبان با تسلط دوباره بر افغانستان، رفتن دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب را ممنوع اعلام کرده‌اند. این محدودیت‌ها در مناطق جنوبی کشور بیشتر هم بوده است.
منابع در ماه ثور ۱۴۰۱ به رسانه‌ی رخشانه گفته بودند که طالبان در قندهار به شماری از دانش‌آموزان ابتدایی نیز اجازه‌ی مکتب رفتن را نداده بودند. در این گزارش آمده بود که در ولایت‌های قندهار، زابل، هلمند و ارزگان دختران دانش‌آموز صنف ششم و پایین‌تر از آن به دلیل داشتن سن بیشتر از ۱۲ سال یا قد بلندتر، از رفتن به مکتب منع شده‌اند.
کامله‌ی ۱۲ ساله نیز دانش‌آموز این صنف محلی است. او می‌گوید، فاصله‌ی راه مکتب دخترانه و خانه‌اش زیاد است و نمی‌تواند به آن‌جا برود.
کامله در دو سالی که در این مرکز آموزشی محلی درس می‌خواند، توانسته خواندن و نوشتن را یاد بگیرد: «در قریه‌ی ما دختران زیادی به خاطر نبود مکتب از درس عقب مانده‌اند. باید برای آنان نیز زمینه‌ی درس خواندن فراهم شود و برای ما هم مکتب ساخته شود، حداقل تا صنف ششم درس بخوانیم.»
پلوشه‌ی ۳۵ ساله، آموزگار و مسوول این صنف محلی می‌گوید، به طور رسمی ۶۰ دانش‌آموز دارد و در اوقات اضافه برای ۴۰ دانش‌آموز دیگر نیز درس می‌دهد که شامل دختران و پسران خُردسال است.
پلوشه می‌گوید، با هزینه‌ی شخصی خود ساختمان این صنف درسی را ساخته است: «هیچ صنف محلی دیگر در قریه‌ی ما نیست. همین حالا نیز صدها کودک و نوجوان از درس محروم هستند.»
او می‌گوید، از سوی موسسه به او گفته شده است که کارش متوقف خواهد شد. او همچنان از طریق رسانه‌ها اطلاع یافته است که موسسات خارجی دیگر در بخش آموزش حق فعالیت ندارند.
به گفته‌ی پلوشه، وضعیت آموزش و پرورش برای کودکان به خصوص دختران در ولایت زابل«بسیار اسف‌بار» است و به طور محدود فقط چند مکتب دخترانه در زابل وجود دارد. اگر فعالیت نهادهای آموزشی متوقف شود، چون فاصله‌ی مکتب با روستاها زیاد است، تمام دانش‌آموزان دختر از درس خواندن باز می‌مانند.
پلوشه ماهانه ده‌هزار افغانی از سوی موسسه معاش دریافت می‌کند و برای دانش‌آموزان او نیز به طور رایگان قرطاسیه توزیع می‌شود.
او می‌گوید، توان این را ندارد تا با پول شخصی خود صنف را ادامه دهد: «من از آن‌ها{طالبان} می‌خواهم تا در این امر تجدید نظر کنند.»
از طرف دیگر مولوی محمدنسیم نصیر، رییس معارف طالبان در ولایت زابل می‌گوید، نزدیک به ۱۴ هزار کودک در صنوف محلی با کمک موسسات خارجی در حال آموزش هستند. به گفته‌ی او، اکثر صنوف محلی توسط شورای مهاجرین ناروی(NRC) اداره می‌شود.
مولوی نصیر در پاسخ به این سوال که چرا فعالیت صنوف محلی متوقف می‌شود، گفت: «این فرمان شیخ صاحب وزیر معارف است که فعالیت موسسات خارجی در بخش تعلیم باید محدود گردد و موسسات خارجی‌ای که در بخش تعلیمی کار می‌کنند، فعالیت‌های صنوف محلی و بازسازی را باید به انجوهای داخلی محول کنند. در لیست ما موسسه‌ی NRC قرار دارد که یک موسسه‌ی خارجی است. ما برای این موسسه ضرب‌الاجل تعیین کردیم. امید داریم که یونیسف صنوف محلی این موسسه را به انجوهای داخلی محول کند.»
طبق آمار ریاست معارف طالبان، در زابل مجموعا ۱۰ هزار و ۵۰ صنف محلی در راستای آموزش کودکان فعالیت دارد. از این میان، ۴۹۰ صنف محلی توسط موسسه‌ی(NRC) ۳۰۰ صنف محلی توسط موسسه‌ی صدا، ۳۴۳ صنف محلی توسط موسسه‌ی(LKRO) یا«لوی کندهار تولنه» و ۴۲ صنف توسط موسسه‌ی خیریه افغان اداره می‌شود.
از این میان، کمیته‌ی ناروی(NRC) نهاد خارجی به حساب می‌رود که در ۴۹۰ صنف محلی آن، ۱۴۷۰۰ دانش‌آموز مشغول فراگیری آموزش هستند.
حدود ۱۶ هزار و ۸۰۰ دانش‌آموز دیگر که در ۶۸۵ صنف محلی زیر چتر موسسات داخلی درس می‌خوانند، آنان نیز از طرف موسسه‌ی یونیسف حمایت مالی می‌شوند.
از مجموع دانش‌آموزان صنوف محلی نیز در حدود ۲۱هزار کودک دختر و ۱۰ هزار و ۵۰۰ کودک پسر هستند.
این در حالی است که در تمام ولایت زابل ۶ مکتب دخترانه وجود دارد، چهار مکتب در مرکز قلات و دو مکتب دیگر در ولسوالی شاه‌جوی موقعیت دارد که مجموعا ۴۰۰۰ کودک دختر تا صنف ششم در آن‌جا مصروف فراگیری آموزش هستند.
یک منبع در ریاست معارف ولایت زابل که نمی‌خواهد هویت‌اش در گزارش ذکر شود، می‌گوید، حدود دو ماه قبل در نشستی که میان مسوولان وزارت معارف طالبان در کابل برگزار شده بود، تصمیم توقف فعالیت‌های نهادهای آموزشی در آن‌جا از سوی وزیر معارف طالبان گرفته شده است.
او گفت: «قبل از عید قربان در کنفرانسی که در کابل در میان وزیر و روسای معارف برگزار شده بود، در مورد موضوع منع فعالیت تعلیمی موسسات خارجی صحبت شد.»
این منبع که در آن نشست حضور داشته می‌گوید، طالبان سه دلیل برای این محدودیت عنوان کردند که شامل عدم پرداخت مالیه از سوی این نهادها به طالبان، قرار ندادن پرچم طالبان در محلات آموزشی و اتهام جاسوسی بر موسسات خارجی بوده است.
تا کنون نهادهای خارجی مثل یونیسف و کمیته‌ی ناروی که در راستای آموزش کودکان در افغانستان فعالیت دارند، در مورد این محدودیت طالبان به گونه‌ی رسمی واکنش نشان نداده‌اند.
پیش از این، در واکنش به منع کار زنان در نهادهای ملی و بین‌المللی توسط طالبان، شماری از این نهادها از جمله، کمیته‌ی ناروی فعالیت‌هایش را در افغانستان به حالت تعلیق درآورده بود.
*یادداشت: به دلیل حساسیت‌های امنیتی، اسم برخی از مصاحبه‌شوندگان در این گزارش مستعار انتخاب شده است.
