شیرین یوسفی
از وقتی طالبان همراهی مَحرم را در سفرهای طولانی زنان اجباری کرده، مریم ۲۳ ساله شش ماه است که در آرزوی دیدن مادرش از نزدیک است. او می‌گوید، بارها شده که قصد سفر کرده؛ اما رانندگان مسافربری وقتی متوجه شده که او محرم ندارد، برایش اجازه سوار شدن نداده است.
او می‌گوید: «پیش از سقوط کابل حداقل دو ماه بعد یکبار می‌رفتم دیدن خانواده‌ام. به تنهایی سفر می‌کردم و هیچ کدام مشکلی نبود؛ اما حالا طالبان است و بدون محرم نمی‌توانم سفرکنم. باید پدرم یا برادرم بیاید بعد همراه شان بروم که فعلا در ولایت‌ها وقت کار و کشت شان است آمده نمی‌توانند.»
مریم حقجو از ولایت دایکندی در رشته‌ی قابلگی در یک دانشگاه در کابل دانشجو است.
زندگی در اتاق دانشجویی و به دور از خانواده امان بسیاری از دختران را بریده است. شماری از دانشجویان دختری که از ولایت‌ها در کابل در حال تحصیل اند، به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند که طالبان در مسیر راه‌ها از آن‌ها شناسنامه می‌خواهند و در مورد همراه داشتن محرم آنان را مورد بازپرس قرار می‌دهند. آن‌ها اذغان کرده‌اند که این محدودیت طالبان سبب شده است تا آزادی سفر خود را از دست بدهند.
از آخرین باری که مریم حقجو قصد کرد برای دیدار از خانواده‌اش به ولایت دایکندی سفر کند، ۲۰ روز می‌گذرد. اما تصمیمی که تنها به او بستگی نداشت. به همین دلیل هم، تیرش به سنگ خورد: «راننده‌های موتر گفتند که معذرت می‌خواهیم نمی‌توانم ببریم کدام مشکلی پیش بیایه، تضمین کرده نمی‌توانیم. مجبور و ناامید به اتاق برگشتم، می‌خواستم پیش از امتحان‌های بیست فیصد خانواده‌ام را ببینم. دلم به حال خودم و جنسیت‌ام سوخت که حتا حق دیدن خانواده‌ام را ندارم.»
طالبان چهارماه و یازده روز از زمان برگشت به قدرت ممنوعیت دیگری در فهرستِ اما واگرهای خود علیه زنان افزودند. ممنوعیت حق سفر تنهایی زنان در مسافت‌های بیشتر از ۷۲ کیلومتری در لفافه‌ی توجیه دینی.
روقیه سادات، هم اتاقی مریم که از ولایت غور برای تحصیل به کابل آمده می‌گوید، به دلیل این محدودیت طالبان در مورد سفر زنان نتوانسته به تشیع جنازه مادر بزرگ‌اش شرکت کند:«دو ماه از مرگ مادر کلانم گذشته. نتوانستم بروم و برای آخرین بار ببینمش. وقتی رفتم هده{ شرکت ترانسپورتی} راننده گفت، ما مسافر زن نداریم. زن بدون محرم را هم نمی‌توانیم سوارکنیم، طالب‌ها اجازه ندادند.»
روقیه که دانشجوی سال دوم رشته کامپوتر ساینس است، حدود چهار ماه پیش به کابل آمده است و از برخورد طالبان با مسافران در مسیر راه خاطره تلخ دارد: «در راه طالبان مردها را پایین کردند از موتر بخاطر تلاشی و از ما چهار زن که در موتر بودیم پرسیدن که محرم تان کیست؟ و کجا میرین؟همه ترسیده بودیم.»
ممنوعیت سفرزنان بدون محرم در دور اول حاکمیت طالبان نیز وجود داشت. تصمیم دوباره طالبان در مورد محدودیت سفر زنان واکنش‌های زیادی در پی داشته است. نهادهای بین‌المللی این کار طالبان را مصداق سلب آزادی‌های فردی خوانده‌اند. از جمله سازمان عفو بین‌الملل با انتقاد از این اقدام طالبان، آن را گروگان‌گیری مردم افغانستان دانست.
این دستور طالبان برای خیلی از دختران حکم قیچی دولبه را به خود گرفته است. بسیاری از خانواده‌ها با این بهانه جلو تحصیل و سفر دختران خود را می‌گیرند.
فروزان(مستعار) ۲۲ساله، برخلاف سال‌های قبل که با بدرقه خوش خانواده اش راهی کابل می‌شد، امسال با رفتار خشونت‌آمیز و ممانعت خانواده‌اش به کابل آمده است:« پدرم و برارهایم میگه کابل، کابل سابق نیست. اجازه نمی داد بیایم کابل مجبور شدم با ناراحت کردن و بدون رضایت خانواده‌ام بخاطر ادامه تحصیل بیایم هر چند سخت است؛ اما سال آخر دانشگاه‌ام است و باید تمام کنم.»
فروزان می‌گوید، اگر خانواده یکی از بستگانش در این سفر با او همراه نبود، او هرگز نمی‌توانست از ولایت بلخ به کابل بیاید: «طالبان جدا از خودشان، حتا خانواده‌های ما را علیه ما کرده و مردان خانواده را مثل خودشان طالب کرده. چون بدون رضایت به کابل آمدم دیگر حتا حمایت پدرم را مانند سابق با خودم ندارم و این واقعآ رنج آور است.»
تنها خوابگاه دولتی دانشگاه کابل میزبان بیش از یک هزار دختر دانشجو از ولایت‌های دیگر است. اگر به کل افغانستان تعمیم داده شود، هزاران دختر دانشجو به خاطر محدودیت سفر زنان یا خانه‌نشین یا در آرزوی دیدارخانواده شان هستند.
حاجی محمد حسنی، یکی از رانندگان مسیر کابل-غزنی به رسانه رخشانه، گفت که دختران مانند سال‌های قبل بدون محرم جرات سفر کردن را نمی‌کنند و طالبان اکثر اوقات از زنان و مردان در خواست شناسنامه می‌کنند.
او افزود: «بعضی اوقات اگر سواری فامیلی برابر شوه دخترا ره همراه شان یکجا سوار می‌کنیم در غیر او صورت نمی‌توانیم ببریم چون طالبان سوال می‌کنه که چرا سواری کردی، چه نسبتی داری؟ و کجا میبری بدون محرم. که برای ما جنجال جور میشه حتا احتمال شلاق و زندان میره.»
نبی، راننده مسافربری دیگری در مسیر کابل ـ بامیان درصحبت تلفنی به رسانه رخشانه می‌گوید، رانندگان از ترس شلاق و زندان طالبان در سوار کردن دختران بدون محرم به عنوان مسافر محتاط است:«من حودم شاهد بودم که یکی از موتر وان‌ها را حدود یک ماه پیش در قسمت میدان وردک پایین کرد که دختر بدون محرم را کجا میبری، فرار میتی؟ بسیار با خشونت رفتارکردند و با قنداق می‌زدند. معلوم نشد که زندانی کردند یا نه کسی جرات نمی‌کند که بپرسد چرا؟ هربدی را کنند مورد باز پرس قرار نمی‌گیرد.»
طالبان برای سفر زنان تنها به بیرون از افغانستان نیز محدودیت وضع کرده‌اند. این گروه به شرکت‌های تکت‌فروشی دستور داده که به زنان تنها تکت سفر ندهد. خبرهایی ناگواری هم از رفتارهای خشن طالبان با زنان بدون محرم در مرزها و میدان‌های هوایی کشور نیز تا کنون رسانه‌ی شده است.
براساس یک گزارش قبلی رسانه‌ی رخشانه، نیروهای طالبان در مرز اسلام قلعه یک دختر دانشجوی بدون محرم را شکنجه کرده بودند. او به رسانه‌ی رخشانه گفته بود که دو نیروی طالبان او را به شدت لت‌وکوب کردند و یک مهره کمرش آسیب دیده است.
