ثریا حقیار؛ زنی که کشتی کارآفرینی‌اش به گِل نشسته است

سمیه ماندگار

درتند باد پدیده‌ی طالبان، ثریا حقیار فقط توانست خودش را مخفی کند. تجارت نوپایی  که  او از صفر شروع و با خون دل سرپا کرده بود، به نقطه‌ی صفربرگشت. این زن کار آفرین و فعال حقوق‌بشر اکنون در خفا زندگی می‌کند. او ادعا دارد، به دلیل فعالیت‌های که در راستای حقوق بشر و حمایت از زنان در گذشته داشته، اکنون جانش در خطر است.

او درگفت‌وگوی تلفنی با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، درخفا زندگی مشقت‌باری دارد: « تمام دار و ندارم مجبوراً در بامیان رها نمودم و حالا در یک‌جا که نمی‌توانم بگویم کجا هست، در وضعیت نا به سامان با مشکلات زیاد زندگی می‌کنم.»

با سقوط افغانستان به دست طالبان، زنانی زیادی به سرنوشت ثریا حقیار گرفتار شده‌اند. آن‌ها یا افغانستان را ترک کرده یا مثل او زندگی مخفیانه‌ی دارد.

ثریا حقیار در کنار تجارت کوچکش برای حقوق زنان نیز می‌کرد. او می‌گوید، تا پیش از طالبان کارمند موسسه حقوق‌بشر و محو خشونت علیه زنان بوده است.« پیش از سقوط حکومت پیشین مسئول برنامه‌های مشارکت( promote)  و کارمند موسسه حقوق بشر و محو خشونت در بخش قضایای محو خشونت بودم.»

پروموت بزرگترین پروژه جهان برای توانمندسازی، رشد و اشتغال زنان بود که در حکومت قبلی افغانستان توسط موسسه «یو اس اید» با بودجه ۲۸۰ میلیون دالری دولت امریکا راه اندازی شده بود. در این برنامه قرار بود برای ۷۵ هزار زن در افغانستان اشتغال ایجاد شود.

برگشت به نقطه‌ی صفر

ثریا حقیار قبل از این که تجارت نوپایش را شروع کند، کارمند اجتماعی اداره توسعه‌ی ملی صنایع روستایی در ولسوالی سیغان ولایت بامیان بود. ولایتی عمدتا فقیرنشین که داغ محرومیت بر پیشانی زنان بزرگ‌تر بود. 

او تصمیم گرفت که اول خودش استقلال مالی پیدا کند، تجارت آنلاین کوچکش را با ۱۴۰۰ افغانی پایه‌گذاری کرد. کارش صنایع دستی زنان بود. پارچه از بازار می‌خرید و دورترین نقاط بامیان به زنان میداد تا گلدوزی کند. پارچه‌های گلدوزی شده را از طریق بازاریابی آنلاین به فروش می‌رساند.

وقت طالبان آمد، ثریای  30 ساله، حدود سه صد و پنجاه هزار افغانی سرمایه داشت: «زمستان به خاطر که از سرما نجات پیدا نماییم و نانی برای خوردن داشته باشیم، اجناسم را لیلام کردم، لباس که قبلا پنج هزار می‌فروختم را به دو هزار افغانی و لباس که قبلا دو ونیم هزار می‌فروختم را به یک هزار افغانی لیلام کردم؛ اما هیچ کس نمی‌خرید چون مردم نیاز ندارند، فعلا نیاز اولیه مردم برنج، آرد و روغن است و توجهی به صنایع دستی ندارند.»

به گفته ثریا آمدن طالبان تنها تجارت نوپای او را زمین‌گیر نکرده است. نان سفره ۷۵ زن همکار او را نیز گرفته اند: « حدود۷۵ خانم با من صنایع دستی کار می‌کردند و چهار خانم دیگر در ولسوالی‌ها به عنوان نمایندگان انجمن فعالیت داشتند، که فعلا همه‌ی آنها به جز تعدادی انگشت شمار آن‌ها بیکار شده اند.»

به گفته‌ی ثریا بعد از طالبان از تمام کالایش توانسته فقط یک چادر بفروشد: « تمام اجناسم در چند جا انبار شده است و خودم هم که در بامیان حضور ندارم، هیچ‌گونه فروش ندارم.»

آماری مشخصی وجود ندارد که آمدن طالبان چه بر سر تجارت زنان در افغانستان آورده است. اما قبلا رسانه‌ها گزارش داده اند که صدها زن تجارت‌پیشه از افغانستان بیرون شده و بیش از هزار زن کار آفرین دیگر، ورشکست شده‌اند.

در هشت ماه گذشته طالبان محدودیت زیادی را برعلیه زنان وضع کرده‌اند. از جمله زنان از کار در ادارات دولتی از سوی طالبان منع شده‌اند.

اما به نظرمی‌رسد طالبان در مورد تجارت زنان نگاه زیاد سخت‌گیرانه‌ی ندارد. چندی قبل شماری از زنان تجارت‌پیشه درهرات نمایشگاه صنایع دستی برگزار کردند و طالبان برگزاری این نمایشگاه را منع نکردند. ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان قبلا در گفت‌وگو با رادیو آزادی گفته بود: «ما از کارکرد زنان تجارت‌پیشه حمایت می‌کنیم و زمینه را مساعد می‌سازیم که در چوکات شریعت اسلامی تجارت خود را به پیش ببرند، نمایشگاه برای صنایع دستی و دیگر تولیدات شان وجود داشته باشد وزارت تجارت ما در هماهنگی آنها کار می‌کند آهسته آهسته می‌شود تجارت شان رونق پیدا کند.»

ثریا حقیار از این نگران است که او در کنار زن کارآفرین، فعال حقوق زنان نیز بوده است: «چون من یک فعال مدنی و یک فعال حقوق بشر بودم و از طرفی هم مسئولیت برگزاری برنامه‌های موسسه مشارکت را به عهده داشتم که برنامه‌های بزرگی مختص به زنان را برگزار می‌نمودیم، از طرفی هم قضایای خشونت علیه زنان را بازتاب می‌دادم و رویش کار می‌کردم، به همین لحاظ ترس دارم و نمی‌توانم آزادانه زندگی کنم.»

نگرانی ثریا حقیار از این است که پس از طالبان قتل‌های مرموز زنان افزایش یافته است. براساس گزارش دیدبانی رسانه‌ی رخشانه در نزدیک به هشت ماه گذشته، بیشتر از ۴۵ زن در حکومت طالبان در پی سنگ‌سار، قتل‌های مرموز، خودکشی، تیراندازی طالبان و خشونت‌های خانوادگی، جان‌های شان را از دست داده اند.

فعالان حقوق زن قبلا در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته که آن‌ها فکر می‌کنند دست طالبان پشت قتل‌های مرموز زنان در افغانستان است.

ثریا حقیار تا صنف چهاردهم درس خوانده است و دانشجوی سال آخر دانشکده‌ی حقوق در یکی از دانشگاهای خصوصی در بامیان بود: «در قسمت فعالیت‌های زنان محدودیت‌های بسیاری وضع شد و مردم هم از لحاظ اقتصادی خیلی ضربه خورد، همین عوامل باعث شد تا من در قسمت کار‌های تجارتی و صنایع دستی‌ام شکست بخورم…چنان شکستی خورده‌ام که بدون حمایه‌ی مالی دوباره نمی‌توانم دوباره روی پایم بایستم، البته این هم زمانی امکان دارد که اوضاع امنیتی خوب شود و هیچ‌گونه تهدیدی متوجه‌ام نباشد.»