زیبا بلخی
منابع در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ می‌گویند که نیروهای طالبان در این شهر رفتار بسیار خشن و توهین‌آمیز با زنان و رانندگان موترهای شهری دارند.
به گفته‌ی منابع، رفت‌وآمد زنان و دختران در داخل شهر این ولایت به شدت از سوی نیروهای طالبان نظارت و کنترل می‌شود.
نیروهای موظف شده‌ی طالبان در بخش‌های مختلف این شهر در جاده‌های عمومی ایست بازرسی ایجاد کرده و از این طریق زنان و دخترانی که بدون چادر برقع، ماسک و روی‌بند در شهر رفت‌وآمد دارند را از موترهای شهری عمومی پیاده کرده و توهین و تحقیر شان می کنند.
همچنین رانندگان تاکسی‌ها و دیگر وسایط نقلیه را به بهانه‌ی انتقال زنان بدون محرم و بدون حجاب مورد نظر این گروه، مورد لت‌وکوب قرار داده و جریمه می‌کنند.
سال گذشته وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان با نشر دستورالعملی، زنان بدون محرم را از سفر در فاصله‌ی ۷۲ کیلومتر منع کرده و از رانندگان وسایط نقلیه خواسته بود که تنها زنان با حجاب اسلامی و همراه با محرم مرد را در مسیرهای طولانی سوار کنند.
نظر به گفته‌های منابع، طالبان به تازگی گشت‌وگذار زنان را بیشتر تحت کنترل قرار داده و به راننده‌ها گفته‌اند: «زنان بی‌حجاب را به موترهای تان سوار نکنید.»
نماینده‌‌ی یکی از ایستگاه‌های موترهای شهری در مزارشریف به شرط حفظ هویت‌اش، به رسانه‌ی رخشانه با تایید این مورد گفت که محتسبان امر به معروف و نهی از منکر طالبان به آنان هشدار داده‌اند که از سوار کردن زنان«بی‌حجاب» خودداری کنند.
او افزود که طالبان به نمایندگان برخی از ایستگاه‌ها گوش‌زد کرده‌اند که از سوار کردن زنان بدون محرم شرعی نیز پرهیز کنند.
این منبع می‌گوید، محتسبان امر به معروف به آنان هشدار داده‌اند که در صورت سرپیچی از این امر، مسوولیت بعدی برعهده‌ی راننده‌ها و نمایندگان ایستگاه‌ها خواهد بود.
ذکرالله* ۲۰ ساله، تنها نان‌آور خانواده‌اش است و مسافرکشی می‌کند. محدودیت اخیر طالبان در بلخ برای این راننده‌ی جوان یک چالش جدی است. به گفته‌ی او، پس از ایجاد محدودیت طالبان، نمی‌تواند زنان بدون محرم مرد و کسانی‌که حجاب مورد نظر این گروه را رعایت نکنند را سوار موترش کند.
ذکرالله دو روز قبل، هنگامی‌که می‌خواست یکی از مسافرین زن را به منطقه‌ی«دروازه‌ی بلخ» در شهر مزارشریف برساند، در نزدیک چوک نور با ایست بازرسی طالبان برخورد و نیروهای امر به معروف این گروه موتر او را به دلیل انتقال یک زن بدون محرم، توقف دادند و خودش را لت‌وکوب کردند.
او افزود: «طرف‌های چاشت بود. یکی از سواری‌هایم خانم بود. بالا کردم و باید تا دروزاه‌ی بلخ می‌رساندم. در قسمت چوک نور چک‌پاینت طالبان بود، مرا ایستاد کردند. گفتند از موتر پایین شو. وقتی پایین شدم، از مه پرسیدند که این زن کیست؟ گفتم نمی‌شناسم، سواری است. تا دروازه‌ی بلخ می‌رسانم. از مه پرسیدند که محرم این زن کجاست؟ گفتم نمی‌دانم، از خودش بپرسید. همین را که گفتم، دو سیلی محکم به رویم زدند و گفتند دیگر زن بی‌محرم را بالا نکنی. اگر بار دیگر این کار را کردی، از دست ما خلاص نمیشی.»
این مرد جوان می‌گوید که محدودیت طالبان در شرایط کنونی افغانستان، سبب افزایش بیکاری و گرسنگی در میان مردم می‌شود.
او می‌گوید: «ما روز تا شام چشم به راه سواری می‌باشیم که یک-دو روپیه پیدا کنیم. یک سواری را بی‌حجاب گفته بالا نکنیم و یکی را هم بی‌محرم، پس ما از چی پیسه پیدا کنیم. زن‌ها خو بی‌حجاب هم نیستند. منظم چپن و ماسک و چادر دارند. ما از خود خواهر و مادر داریم. به طرف هیچ زنی خو به چشم بد نمی‌بینیم. سر خم کار خود را انجام می‌دهیم. حیران هستیم، روزانه از عایدم کرده از این گروه گپ زیاد می‌شنوم.»
شکیب* ۳۷ساله، یکی دیگر از راننده‌های تاکسی در شهر مزارشریف است که از زمان روی کارآمدن طالبان، تجربه‌های تلخی دارد.
او می‌گوید، بدترین خاطره‌اش دو هفته قبل زمانی بود که دو دختر را با موترش به شهر انتقال می‌داد و نیروهای طالبان در ایست بازرسی، دختران را بی‌حجاب گفتند و اسناد موتر او را نیز قید کردند.
شکیب افزود: «وقتی می‌خواستم این دو دختر خانم را به شهر ببرم، با چک‌پاینت امر به معروف سر خوردم. موترم را ایستاد کردند و دخترها را اول خوب بیاب کردند، باز از موتر پایین شان کردند و گفتند شما شرم ندارید که بدون شوهر تان و محرم تان از خانه بیرون می‌شوید، کمی شرم و حیا کنید. و بعد اسنادهای موترم را گرفتند و گفتند فردا بیا به ریاست امر به معروف و اسنادت را بگیر. روز بعد که رفتم، برایم اخطار دادند که بار اول و آخرت باشد که زنان بدون محرم و بدون ماسک را در موترت بالا می‌کنی، گفتند اگر بار دیگر دیدیم سه ماه قید{زندان} سرت می‌آید و جریمه هم میشی با از ما گلایه نکنی.»
ملالی و ناجیه* دو خواهری که به صورت پنهانی شماری از دانش‌آموزان مکتب را در یک خانه در کارته‌ی باختر، درس می‌دهند.
این دو خواهر هر روز صبح ساعت هشت به آن‌جا می‌روند؛ اما ایجاد محدودیت رفت‌وآمد زنان در شهر از سوی طالبان، زندگی را به کام آن‌ها تلخ کرده است.
این دو خواهر می‌گویند، با آن‌که هر دو لباس‌های بلند و سیاه می‌پوشند و ماسک به صورت شان می‌زنند؛ اما چند روز قبل در نزدیک«چوک الکوزی» موتر حامل آنان از سوی نیروهای طالبان توقف داده شده و مورد فحش و دشنام نیروهای این گروه قرار گرفتند.
ناجیه ۲۳ ساله می‌گوید: «مه در سیت نزدیک شیشه نشسته بودم. یکی از نیروهای طالبان آمد و گفت: بی‌حیاهای بی‌شرم‌ها، چرا حجاب تان را مراعات نکردید.»
این دختر جوان که از این رفتار طالبان عصبانی است، می‌گوید: «هر دو چپن سیاه دراز داشتیم، یک تار موی ما هم معلوم نمی‌شد، ماسک سیاه هم داشتیم؛ اما همین که نزدیک چک‌پاینت رسیدیم، طالب ما را گفت از موتر پایین شوید، نفهمیدیم به چه دلیل. بسیار ترسیدیم و پایین شدیم. موتروان هم پایین شد. وقتی پایین شدیم، در بین شهر میان مردم که چهار طرف ما بودند، به ما بی‌حیا و بی‌حجاب گفتند. واقعا نمی‌دانم غیر از چپن و ماسک دیگر چه بپوشیم که اینا راضی شوند.»
ناجیه می‌گوید، نیروی طالبان علاوه بر تحقیر و توهین او و خواهرش، به راننده‌ی موتر نیز هشدار دادند که اگر بار دیگر زنان بی‌حجاب را در موترش سوار کند، مسوولیت بعدی بر عهده‌ی خودش خواهد بود.
نازنین*۲۴ ساله، از دیگر دخترانی است که تجربه‌ی مشابه و تلخ‌تر دارد.
نازنین داکتر روانشناس در شهر مزارشریف است و همه‌روزه از منطقه‌ی سجادیه این شهر، به سوی دفتر کارش می‌رود. او می‌گوید، به دلیل ضعیفی دید چشم‌اش، از عینک استفاده می‌کند و از این‌رو نمی‌تواند از ماسک و روی‌بند استفاده کند و این کار سبب شده که اکثر اوقات واجد شرایط سوار شدن موتر شهری، مطابق با قانون طالبان نباشد.
او گفت: «چشمم ضعیف است و باید عینک بپوشم. بدون عینک، دیدن بسیار برایم مشکل است، ولی اگر ماسک و یا روی‌بند بپوشم، در این هوای گرم مزار عینک‌ام عرق می‌کند و نمی‌توانم راهم را ببینم. به دلیل نداشتن ماسک و روی‌بند، هیچ موتر لینی ایستگاه ما حاضر نیست مرا سوار موتر شان کند. پیش هر موتر لینی که می‌روم، اولین سوال شان همین است، خواهر ماسک داری؟ وقتی بگویم مشکل دارم و پوشیده نمی‌توانم، باز می‌گویند ببخشی خواهر. نمی‌توانیم به‌خاطر جان خود و جان تو بدون ماسک تو را سوار کنیم.»
نازنین مجبور است ماسک بپوشد؛ اما می‌گوید این منطق طالبان با هیچ یک از ارزش‌های دینی و اسلامی برابر نیست، زیرا زنانی‌که مثل او مشکل دارند، با چالش مضاعف مواجه هستند.
به باور این زن روانشناس، طالبان می‌خواهند که گشت‌وگذار زنان را به بهانه‌ی رعایت حجاب، در سطح شهر منع کنند.
او در ادامه می‌گوید: «اگر همین قسم ادامه پیدا کند، یک سال بعد دیدن یک زن بدون ماسک یا روی‌بند برای مردم تعجب‌آور خواهد بود. طالبان می‌خواهند این را به یک فرهنگ در میان مردم تبدیل کنند.»
این درحالی است که هفته‌ی گذشته ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منشتر شد که در آن یک کارمند ریاست امر به معروف و نهی از منکر طالبان، راننده‌ی یک تاکسی را لت‌وکوب می‌کند.
پس از واکنش‌های گسترده در مورد این ویدیو در شبکه‌های اجتماعی، فرمانده امنیه‌ی طالبان در ولایت بلخ، طی اعلامیه‌ای اعلام کرد که این عضو ریاست امر به معروف بازداشت و مورد بازپرس قرار گرفته است.
با وجود محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ی طالبان؛ هنوز هم کسانی مثل صابر* مجبور هستند که توهین و تحقیر و حتا لت‌وکوب نیروهای این گروه را تحمل کرده و به کارهای شان به عنوان راننده‌ی وسایط نقلیه‌ی عمومی ادامه دهند.
صابر می‌گوید که سه سال پیش از دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی یکی از دانشگاه‌های خصوصی فارغ شده؛ اما حالا مجبور است که برای تامین مصارف خانواده‌اش، رانندگی کند: «تنها راه درآمدم همین ریکشا است. وقتی سواری گیرم بیایه، به این توجه نمی‌کنم که ماسک دارد یا نی. محرم دارد یا نی؟ چون من به پول شان نیاز دارم، اگر من بگویم نی تو را سوار کرده نمی‌توانم، پیاده می‌رود، ولی مه گشنه می‌مانم. از این خاطر، خطر لت‌وکوب شدن و توهین بین مردم را به جان می‌خرم و مسافر را سوار می‌کنم. این‌ها فقط بهانه می‌پالند، اگر نی حجاب زن‌ها هیچ مشکلی ندارد و محرم زن ۲۴ ساعت بیکار در خانه نیست که زنان را همراهی کند. مثلا خودم تنها مرد خانواده هستم، اگر خانمم یا خواهرم بخواهند بیرون بروند، محرم مرد ندارند، چکار کنند؟ مجبور خودم کار نکنم و همرای آن‌ها روزانه بگردم که طالبان بدون محرم اجازه نمی‌دهند.»
*یادداشت: اسم‌های مصاحبه شوندگان به دلیل حفظ امنیت آنان، در این گزارش مستعار انتخاب شده است.
