مژده محمدی
زلیخا علی‌زاده [ مستعار] پناهجوی ۳۳ ساله اهل افغانستان در اسلام آباد پاکستان منتظر بود که خبر پرواز خود به کشور آلمان را دریافت کند. روزانه چندین بار ایمیل خود را چک می‌کرد که خبری جدیدی به دست‌اش برسد.
حوالی ساعت ۱۱:۰۰ شب ۲۷ جون، زلیخا ایمیلی دریافت کرد که باعث شوکه شدن او و خانواده‌اش شد: «پس از تحقیقات بیشتر در قضیه شما، مشخص شد که مبنایی برای اعلام پذیرش پناهندگی دولت آلمان برای درخواست‌دهند‌گان وجود ندارد… از شما خواهشمندیم تا پنج‌شنبه، ۴ جولای هتل را ترک کنید.»
زلیخا بعد از گذشت یک‌ونیم سال سرگردانی، در انتظار زمان پرواز به کشور آلمان بود؛ زیرا این کشور درخواست پناهندگی او را پذیرفته بود: «من حس کردم که آسمان به‌سر من خراب شده، اصلا نمی‌دانستم که چه تصمیمی باید گرفت و از یک‌طرف ضرب الاجل یک‌هفته‌ای برای ما تعیین شده بود که باید در این مدت هوتل را ترک می‌کردیم.»
زلیخا به رسانه‌ی رخشانه گفته است، انجمن همکاری‌های بین‌المللی آلمان «جی آی زید» از وضعیت او باخبر شده است و روزانه دو مرتبه همکاران بخش صحت‌شان برایش مشاوره روان درمانی می‌دهند: «در طول هفت ماهی که ما در هوتل بودیم یک‌بار هم به روان درمان مراجعه نکردیم.»
زلیخاعلی‌زاده، استاد دانشگاه و مشاور برنامه‌های آگاهی‌دهی حقوق زنان و منع ازدواج اجباری دختران در نهاد امریکایی موسوم به «آیکن» بود. جلسه‌های این نهاد به‌گونه مشاوره فردی و گروهی با استادان و دانش‌آموزان مکاتب و نهادهای آموزشی برگزار می‌شد.
همزمان با سقوط افغانستان به دست گروه طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، زلیخا علی‌زاده به واسطه نهادی که با وی همکاری داشت می‌خواست افغانستان را ترک کند ولی به دلیل بی‌نظمی در میدان هوایی کابل موفق به خروج نشد.
او هجده ماه زیر سایه حاکمیت گروه طالبان در افغانستان سپری کرد. بعد از این مدت، تمام داروندار زندگی خود را فروخت و هفت حوت ۱۴۰۱ راه مهاجرت را در پیش گرفت.
زلیخا می‌گوید: «بعد از دریافت ایمیل اول، از ما خواسته شد تا افغانستان را ترک کنیم و به یکی از کشورهای همسایه سفر کنیم. من و خانواده‌ام تلاش کردیم تا زود افغانستان را ترک کنیم.»
زلیخا و خانواده‌اش مدت ده و نیم ماه را در هوتلی که نهاد موسوم به «جی.آی.زید» برایشان امکان بود‌و‌باش و غذا را فراهم کرده بود، زندگی کردند، اما در اواسط ماه قوس سال‌گذشته و به‌دلیل توقف پروازهای آلمان از طریق ایران، به پاکستان منتقل شد و تا زمان رد درخواست پناهندگی‌اش چهارم جولای سال‌جاری در هوتل تحت حمایت مالی دفتر«جی.آی.زید» ماند.
زلیخا و خانواده‌اش در کشورهای همسایه به هدف رسیدن به آلمان سختی مهاجرت را به دوش کشیده‌اند. او که حالا امیدش را برای پذیرش پناهندگی از دست داده، به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید با زندگی‌اش معامله شده است: «ما در طول این هفده‌ماه اخیر برنامه‌هایی را برای آینده خود طراحی کرده بودیم ولی به یک‌بارگی همه از بین رفت و این تکرار پانزده اگست ۲۰۲۱ است. اگر دولت آلمان قصد رد درخواست ما را داشت، چرا از ابتدا برای من ایمیل پذیرش فرستاد و یا حداقل مدارک من را بررسی کرده و مشخصا دلیل رد را برای ما می‌گفت، اما هیچ دلیلی در ایمیل درج نشده است.»
درخواست پناهندگی شهروندان افغانستان در حالی توسط دولت آلمان لغو می‌شود که بهتاریخ ۳۱ می، یک شهروند افغانستان با در دست‌داشتن چاقو به تجمع منتقدان اسلام در شهر مانهایم آلمان حمله کرد که در نتیجه یک مأمور پولیس کشته و شش نفر دیگر زخمی شدند.
رسانه‌های آلمانی گزارش داده بودند که یک مرد ۲۵ ساله اهل هرات- افغانستان بهتاریخ «جمعه، ۳۱ می»، با در دست‌داشتن چاقو به غرفه تبلیغاتی مربوط به گروهی از منتقدین اسلام در شهر مانهایم آلمان حمله کرده است.
براساس گزارش‌ها، در پی وقوع این رویداد، یک افسر آلمانی بر اثر اصابت ضربات چاقو روز «یک‌شنبه، ۱۳ جوزا»، جان‌باخته و شش تن دیگر زخم برداشته‌اند.
پس از این رویداد و چند رویداد ضد امنیتی دیگر بوسیله افغان‌ها در کشور آلمان، موجی از واکنش‌های مقامات آلمانی برای اخراج پناه‌جویانی که برای آلمان تهدید محسوب می‌شوند، مطرح شد.
اولوف شولتز، نخست‌وزیر آلمان، روز (پنج‌شنبه، ۱۷ جوزا) در یک سخنرانی در پارلمان آلمان گفته که جنایت‌کاران «حتا اگر از سوریه و افغانستان آمده باشند»، اخراج خواهند شد.
او گفته است هر کسی که تروریسم را تأیید یا تمجید می‌کند نیز باید از آلمان خارج شود.
پیش از وی، مقامات دیگر آلمان بر اخراج مهاجران افغان تأکید کرده بودند.
این درحالی است که آلمان پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، اخراج پناهجویان افغانستانی را به دلیل تهدیدات امنیتی در افغانستان متوقف کرده بود.
براساس گزارش رسانه‌های آلمانی، به‌دلیل این‌که آلمان هیچ تماسی با دولت طالبان در افغانستان ندارد؛ مقامات این کشور گزینه اخراج مهاجرین افغانستان از طریق کشورهای همسایه مثل ازبیکستان را بروی میز دارند.
در همین‌حال، زلیخا علی‌زاده از دولت آلمان می‌خواهد تا از تصمیم خود مبنی بر رد پذیرش پناهندگی برایش تجدید نظر کند.
زلیخا علی‌زاده، ماستر جامعه شناسی از ولایت میدان‌وردک، با خانواده‌ی چهار نفری، با شوهر و دو کودک‌اش در باراکو اسلام‌آباد زندگی می‌کند.
تجربه پنج سال کار رسانه‌ای در بخش گزارش‌گری و گویند‌گی برنامه‌های اجتماعی- سیاسی دارد و در شماری از دانشگاه‌های خصوصی تدریس می‌کرده است.
هزاران پناهجوی سرگردان افغانستانی در اسلام‌آباد در انتظار پرواز به کشورهای غربی هستند. عفو بین‌الملل گفته است، نزدیک به ۴هزار افغان در اسلام‌آباد منتظر انتقال به آلمان هستند.
فشار نیروهای پاکستان بر مهاجران افغانستان، نگرانی شدید برای زلیخا و هزاران آواره‌ی دیگر در کشور پاکستان خلق کرده است. آنان از روزی می‌ترسند که دوباره به افغانستان برگردانده شوند و زندگی‌شان با خطر مواجه شود.
زلیخا نیز از روزی می‌ترسید که از سوی پولیس پاکستان بازداشت و اخراج شود، تا جایی‌که خود و خانواده‌اش را در حصار خانه زندانی کرده است.
او می‌گوید: «از بیش از پنج ماه بدین‌سو مهلت ویزای من در پاکستان به اتمام رسیده و حتا من هزینه تمدید ویزا را ندارم، در زمانی‌که در هوتل بودم به دفتر جی‌آی‌زید ایمیل گذاشتم تا مرا در این زمینه همکاری کند، اما پاسخی دریافت نکردم و حالا که از هوتل خارج شدیم بیش از قبل در معرض دستگیری و اخراج از پاکستان قرار داریم. »
در پاکستان نیز زندگی برای پناهجویان افغانستان آسان نیست. کار برای مهاجرین غیرقانونی دشوار است و اغلب مهاجران غیرقانونی از ترس بازداشت ترجیح می‌دهند تا از خانه خارج نشوند.
زلیخا ادامه می‌دهد که در پاکستان با مشکل مالی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و شرایط کار برای شوهرش فراهم نیست. او می‌گوید: «چگونه کار کنیم؛ اگر شوهرم به هدف کار از خانه بیرون شود در معرض دستگیری و رد مرز از سوی پولیس پاکستان قرار می‌گیرد و اگر او رد مرز شود من با دو کودک خود چی کنم؟ امروز ما فردا می‌شود ولی فردا را نمیفهمم که چی‌کنم، وضعیت اقتصادی من در پاکستان خوب نیست و ما مشکل مالی داریم، اما وقتی دوستانم از وضعیتم در پاکستان آگاه می‌شوند حتا جواب تماس‌های من را نمی‌دهند.»
پس از سقوط دولت افغانستان توسط گروه طالبان در ۱۵ اگست ۲۰۲۱، صدها تن از شهروندان کشور از ترس انتقام‌جویی طالبان، فقر و بیکاری و یا بدست‌آوردن حقوق و آزادی‌های از دست رفته‌شان این کشور را ترک کرده و به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند و شماری نیز در کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان در بی سرنوشتی به سر می‌برند.
در طول یک سال گذشته، آغاز روند اخراج پناهجویان و مهاجران افغانستان از کشورهای پاکستان موجب افزایش نگرانی سازمان‌های حقوق بشری شده است و این سازمان‌ها بارها با نشر اعلامیه‌هایی از پاکستان خواسته‌اند تا روند اخراج اجباری پناهجویان را متوقف کنند.
به‌رغم واکنش‌های زیاد علیه اخراج پناهجویان افغان از پاکستان، تاکنون این کشور از تصمیم خود منصرف نشده و روزانه صدها مهاجر افغان را به گونه‌ی اجباری به افغانستان برمی‌گردانند.
مولوده توانا ۳۸ ساله، آمر جندر ریاست محافظت عامه امنیت ملی، مدافع حقوق بشر و بنیان‌گذار جنبش زنان مترقی افغانستان، از یک‌سال بدین‌سو در پاکستان زندگی می‌کند.
مولوده در صحبت با رخشانه می‌گوید، بعد از به‌قدرت رسیدن گروه طالبان و افزایش درخواست‌های ویزاهای مهاجرتی به پاکستان، دولت پاکستان مهلت کتگوری‌های ویزا را به نیم کاهش داده و هزینه‌های ویزا افزایش چشم‌گیر یافته است.
او می‌گوید: «مشکلات بی‌نهایت زیاد است؛ کتگوری‌های مختلف وجود دارد مثلا ویزای ملاقات خانواده، گردش‌گری و صحی. در زمانی‌که برای ویزا درخواست می‌دهم تقریبا باید هشت‌هزار افغانی را برای ثبت‌نام پرداخت کنیم و بازار قیمت ویزا در هر کتگوری و هر منطقه متفاوت است تا هر حدی که بخواهند تلاش می‌کنند تا از ناچاری مهاجرین استفاده کنند، از بیست‌هزار شروع است تا سی هزار که ویزا را به تمدیدی داده‌اند و بعد ویزا را اپروف کردند. در کنار این، مهلت ویزاها را کاهش داده‌اند؛ مثلا قبلا ویزای ملاقات فامیلی یک‌ساله بود به شش‌ماه کاهش داده‌اند، وقتی به شش ماه تمدید می‌کنید، تنها یک‌ماه را می‌توانید از آن استفاده کنید. همین‌طور ویزا صحی را از شش ماه به سه ماه کاهش داده‌اند که تنها دو ماه را می‌توانید در پاکستان اقامت داشته باشید.»
