زیبا بلخی
شماری از زنان تجارت پیشه در ولایت جوزجان می‌گویند، از روزی که طالبان تنها مارکیت زنانه در ولایت جوزجان را بسته‌اند، کار آن‌ها از رونق افتاده و فرصت‌‌های شغلی زیادی یا تعطیل شده یا در آستانه‌ی تعطیل شدن است.
«مارکیت کاشانه بانوان» تنها بازار ویژه‌ی زنان در منطقه بندر «آقچه» ولایت جوزجان فعال بود. از روزی که طالبان روی‌کار آمدند، این مارکیت تا امروز بسته مانده است.
به گفته‌ی منابع، در این مارکیت هفت دٌکان وجود داشت که دستکم در هرکدام بیشتر از چهار دختر سرگرم کار بودند. زنان در بخش‌های خیاطی، پخت‌وپز، فروش لوازم آرایشی و بهداشتی، عکاسی و خدمات کمپیوتری فعالیت می‌کردند.
ملالی(مستعار) ۲۲ ساله که در «مارکیت کاشانه بانوان» در بخش عکاسی و خدمات کمپیوتری سرگرم کار بود با بسته شدن این مارکیت از خانه کارش را پیش می‌برد. او به رسانه‌ی رخشانه گفته، شش دختر همکارش نیز همه خانه‌نشین شده‌اند.
ملالی گفته است: «فعلا اصلا کسی ما را نمی‌شناسد و هر آن بودجه و سرمایه که داشتیم از دست دادیم. فعلا بعضی اوقات برای عکاسی در محافل می‌روم، اما کارم مثل سابق نیست، مشکلات زیاد است هر چقدر هم بگویم کم است.»
روزی که طالبان افغانستان را گرفتند، ملالی و همکارانش برای مدتی به سراغ کار خود نرفتند. پس از گذشت چند روز وقتی رفتند تا فعالیت خود را از سر بگیرند، اما صاحب مغازه‌ها بدون توجه به قرارداد، آن‌ها را جواب کرد: «گفتند دوران دوران طالب است و کار زنان ممنوع است. به ما گفته شده که دیگر زنان نباید در این‌جا کار کنند به همین خاطر ما نمی‌توانیم از این بیشتر دٌکان‌های خود را برای تان کرایه بدهیم.»
آن موقع که ملالی و دوستان‌اش مجبور شدند تا بساط کارش را جمع کنند، هنوز طالبان به طور رسمی کار زنان را در افغانستان ممنوع نکرده بودند. اما در ولایت سنتی مثل جوزجان این محدودیت‌ها بر زنان قبل از ممنوعیت طالبان رسیده بود.
طالبان در ماه دسامبر سال ۲۰۲۲ میلادی دستور ممنوعیت کار زنان در نهادهای بین‌المللی و داخلی را صادر کردند. تا قبل از طالبان ۲۰ درصد نیروی کار افغانستان را زنان تشکیل می‌دادند.
در شروع فرمان ممنوعیت کار زنان توسط طالبان، سیگار یا اداره‌ی ویژه بارزس امریکا برای بازسازی افغانستان گفته بود که ممنوعیت کار زنان در افغانستان می‌تواند به سرعت یک میلیارد دالر به اقتصاد این کشور زیان رساند.
ملالی می‌گوید، ممنوعیت کار زنان از سوی طالبان، زندگی خانواده‌اش را در تنگنا قرار داده است: «فقط پدرم نان‌آور خانه است. برادر کلان ندارم. خودم هم بی‌کار و بی‌وظیفه شدم. کلان خانه من و پدرم استیم، نمی‌فهمم دوباره چی وقت او روزهای می‌آید که عایداتم و کار وبارم خوب شود و کمی بار سنگین شانه‌های پدرم سبک شود.»
لطیفه ۲۶ساله در «مارکیت کاشانه بانوان» کارگاه خیاطی داشت. او هم گفته، کارش رونق داشت و روی زندگی خوش بود. هرچند لطیفه نگذاشته که چرخه‌ی کار‌اش بخوابد. او کارش در خانه ادامه داده، اما هفت دختری که با او کار می‌کردند حالا بی‌کار هستند.
حضور زنان در تولید صنایع دستی یگانه فرصتی است که طالبان آن را از زنان نگرفته است. به همین خاطر، بررسی‌ها نشان می‌دهد روی آوردن زنان به تجارت کوچک و صنایع‌دستی رو به افزایش است. اما به گفته‌ی زنان تجارت پیشه، طالبان برنامه حمایتی از این کار ندارد.
لطیفه یک سال در این مارکیت کار کرده بود که طالبان افغانستان را گرفتند: «حتا روزهای می‌شود که سفارش ندارم. در حالی که قبلا در دٌکان بودم هم از مردم سفارش می‌گرفتم هم با دٌکان‌ها قرارداد داشتم و خیلی کارهایم خوب پیش می‌رفت. قبلا زیاد خوب بود عاید داشتم در خانه کمکم می‌رسید ولی فعلا خودم یک {سربار} شدم برای فامیل، حس خیلی بدی است.»
یک منبع از اتاق‌های تجارت و صنایع طالبان در جوزجان به شرط حفظ هویتاش به رسانه‌ی رخشانه گفته است هم‌اکنون ۴۵۰۰ زن در ولایت جوزجان مصروف تجارت‌های کوچک مثل صنایع دستی، خیاطی، زراعت، مالداری و آشپزی هستند.
منبع گفته است، بارها زنان برای داشتن یک مرکز تجارتی ویژه به این اداره برای دادخواهی آمده‌اند، اما کسی صدای آن‌ها را نشنیده است.
منبع گفته است: «اکنون مالکان مارکیت بانوان، دٌکانه‌های شان را به مستری‌های ترمیم موتر به کرایه داده‌اند… بانوان در ملاقاتی که با والی{طالبان} در ولایت جوزجان داشتند والی برای شان گفت که برای شما پارک را می‌دهیم بشرطی که با حجاب به کار تان برسید ولی از سوی رئیس محکمه کنسل شد و تا حال برای زنان مارکیت ویژه ایجاد نشده.»
مارکیت‌های ویژه زنان طرحی بود که حکومت پیشین افغانستان برای تقویت اقتصاد زنان روی دست گرفته بود. طرحی که در شماری از ولایت‌ها قبل از حاکمیت دوباره‌ی طالبان عملی شده بود.
با برگشت دوباره‌ی طالبان به قدرت، در بعضی از ولایت‌ها این مارکیت‌ها هنوز باز هستند، اما در آستانه‌ی سقوط.
به گفته‌ی این منبع: «وضعیت زنان از لحاظ اقتصادی خیلی مایوس و ناامید کننده بود و تاکنون است. تاکنون دفاتر چون اکتید، صندوق حمایت از کودکان، سازمان بین‌المللی مهاجرت و رفاه اسلامی خود شان پروژه‌ها را با شناسه‌های خود تطبیق می‌نمایند، ولی تمام کارگاه‌های انفرادی بدون شناسه ناامید و منتظر می‌مانند. باید همه‌ی این‌ها حمایت مالی شود.»
مقدس سادات ۲۵ساله فارغ التحصیل از دانشکده‌ی تعلیم و تربیه دانشگاه جوزجان است. او پیش از روی‌کارآمدن طالبان در افغانستان در نهادهای دولتی و خصوصی کار می‌کرد. طالبان که کار زنان را در اداره‌های دولتی و خصوصی ممنوع کرد، او کارگاهی زیر نام «شرکت صنایع دستی بانو مقدس سادات» تاسیس کرد.
در این کارگاه او برای دستکم ۱۰۰ زن در بخش قالین‌بافی، خیاطی، مهره دوزی، بافنده‌گی، لباس‌های نگین‌دار، دوخت انواع کیف‌های دستی زنانه زمینه کار را فراهم کرده است.
خانم سادات می‌گوید، چون بازار ویژه زنان در این ولایت نیست، کار شان رونق ندارد: «تولیدات و محصولات کارگاه خود را به دٌکان‌های مارکیت‌ها می‌دهم تا آنان به فروش برسانند، اما بازار نداریم و عده‌ی زیادی دٌکان‌داران قرارداد نمی‌کنند. اما اگر مارکیت مخصوص بانوان می‌بود، ما می‌توانستیم خودما یک دٌکان بسازیم و تولیدات خود را به فروش برسانیم که این قسم بیشتر تجارت ما رشد می‌کرد. ما مارکیت ویژه نداریم. جای و آدرس مشخصی نداریم که محصولات خود را به فروش برسانیم.»
براساس آخرین برآورد که شده اشتغال زنان در افغانستان از زمان روی‌کار آمدن طالبان ۲۵ درصد کمتر شده است. سازمان بین‌المللی کار در گزارشی گفته است اشتغال زنان در افغانستان از ربع دوم سال ۲۰۲۱ تا ربع چهارم سال ۲۰۲۲ میلادی ۲۵ درصد کاهش یافته است، در حالی که کاهش اشتغال مردان در همین دوره زمانی هفت درصد بوده است.
