دوسالگی سقوط افغانستان؛ زنان بیش از ۲۰۰ حرکت اعتراضی برگزار کردند

الیاس احمدی و سالک

از سقوط دوباره‌ی افغانستان به‌دست طالبان دو سال می‌گذرد. طالبان از اولین روزهای به قدرت رسیدن،‌ محدودیت‌های فراوانی علیه زنان وضع کرده‌اند.

در مقابل، طی مدت این دو سال زنان و دختران اعتراضات مدنی زیادی را سازماندهی کرده‌اند. به‌صورت میانگین در هر سه روز، زنان و دختران در افغانستان علیه محدودیت‌های طالبان دست به اعتراض مدنی زده‌اند.

اما این مقاومت‌های اعتراضی زنان، به‌خصوص اعتراض‌هایی که در جاده‌ها برگزار شدند، همیشه با سرکوب طالبان مواجه شده‌ است. سرکوب اعتراضات،‌ تنها برخورد گروه طالبان با مقاومت‌های اعتراضی زنان نیست، این‌ گروه بیش‌تر از ۷۰ زن را بازداشت کرده‌اند.

بررسی‌های رسانه‌ی رخشانه نشان می‌دهد که در دو سال گذشته، زنان و دختران به اشکال مختلف دست‌کم ۲۲۱ اعتراض مدنی انجام داده‌اند. این اعتراضات به‌صورت، راه‌پیمایی‌ در جاده‌ها، اعتراض در مکان‌های سربسته، راه‌اندازی کارزار در شبکه‌های اجتماعی، دیوارنویسی و سایر اشکال بوده است.

دو روز پس از افتادن ارگ ریاست‌ جمهوری به‌دست ملیشه‌های طالبان، گروهی از زنان در نزدیکی این مکان با سر دادن شعارهای اعتراضی خواستار حفظ دستآوردهای دو دهه‌ی اخیر و تامین حقوق زنان شدند.

اما طالبان نه تنها به حقوق زنان توجه نکردند؛ بلکه یک‌ ماه بعد از به قدرت رسیدن(۲۶ سنبله‌ی ۱۴۰۰)، وزارت امور زنان را حذف کردند. از آن روز به بعد نیز به‌رغم اعتراض‌های مدنی زنان، پیوسته دامن محدودیت‌ها را گسترده‌تر کرده‌اند.

حق آموزش، کار، سفر، پوشش اختیاری، تفریح، فعالیت سیاسی و سایر حقوق اولیه‌ی زنان در افغانستان از سوی طالبان سلب شده و زنان از تمامی عرصه‌های زندگی اجتماعی حذف شده‌اند. ریچارد بنت، گزارش‌گر ویژه‌ی سازمان ملل در مورد این وضعیت گفته است: «تبعیض شدید، سیستماتیک و نهادینه‌شده علیه زنان و دختران، در قلب ایدیولوژی و حکومت طالبان جای دارد.»

۸۳ اعتراض در سال اول

بررسی‌ها نشان می‌دهد که زنان در سال نخست حاکمیت طالبان بیش‌تر از ۸۳ بار، برای تامین حقوق زنان و شهروندان افغانستان اعتراض کرده‌اند. گراف زیر تعداد اعتراض‌های صورت‌گرفته در هر ماه را نشان می‌دهد. با وجود این‌که این گراف، نوساناتی دارد؛ اما آن‌گونه که مشاهده می‌شود، اعتراض زنان هیچ‌گاه در دو سال گذشته خاموش نشده است.

طالبان همواره در مقابل زنان معترض با سرکوب و بازداشت، برخورد کرده‌ و تلاش کرده‌اند که مانع پوشش خبری حرکت‌های اعتراضی زنان شوند. در بیش‌تر از ۸۳ اعتراضی که زنان در سال نخست تسلط این گروه انجام داده‌اند، ۵۹ تن، بازداشت شده و شماری از آن‌‌ها شکنجه شده و وادار به اعتراف اجباری شده‌اند.

با این‌حال، زنان فعالی که در اعتراض‌های خیابانی نقش داشته‌اند، به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند که طالبان هیچ‌گونه تمکینی به خواست زنان افغانستان نشان نداده‌اند.

عارفه فاطمی، دختری که در بسیاری از مبارزات اعتراضی زنان و دختران در کابل حضور داشته، به این نظر است که اعتراض‌های زنان و دختران در دو سال اخیر تاثیری بر روی‌کرد طالبان در رابطه به حقوق زنان نداشته است.

 او گفته است: «اعتراض مدنی در برابر طالبان به نظر من نتیجه ندارد، همان‌گونه که اعتراضات دو سال گذشته بر رویکرد این گروه در رابطه به زنان تاثیر نداشته.»

به گفته‌ی خانم فاطمی، زنان تحت شرایط دشوار امنیتی و سیاسی در مقابل طالبان دست به اعتراض زده‌اند. او از تجربه‌ی شخصی خود یادآوری کرده و گفته است که طالبان به زنانی که از خانه بیرون می‌شوند و خواستار حق شان می‌شوند، به چشم هرزه می‌بینند:«از دید آن‌ها(طالبان) این زنان هرزه هستند. پس به نظر شان این زنان شایسته‌ی بازداشت، شکنجه و حتا به قتل رسیدن اند.»

او اما همچنان به ادامه‌ی اعتراضات تاکید می‌کند. به گفته‌ی او، اعتراض‌های زنان به جامعه جرات می‌دهد تا در مقابل طالبان صدای شان را بلند کنند: «اعتراض‌ها به مردم جرات داده و می‌دهد. همچنان اصلیت طالبان را به نمایش می‌گذارد. در هر صورت،‌ ما چاره‌ای جز مبارزه با حکومت نامشروع گروه طالبان نداریم.»

از دید طالبان اما روایت این‌گونه نیست‌، چنان‌که در گزارش دیده‌بان حقوق‌ بشر از تجربه‌ی زنان معترض از بازداشتگاه طالبان به نقل از یک زن معترض آمده که یک عضو برجسته‌ی طالبان بر سر آنان فریاد زده که«شماها، ما را در وضعیت بدی قرار داده‌اید، به خاطر شما دنیا ما را به رسمیت نشناخته.»

۱۴۰ حرکت اعتراضی زنان در دومین سال

زنان در سال دوم نیز مقاومت‌های اعتراضی شان را ادامه داده‌اند. در دومین سال پس از سقوط حکومت پیشین، زنان نزدیک به ۱۴۰ حرکت اعتراضی را انجام داده‌اند که نسبت به سال قبل آن افزایش چشم‌گیری را نشان می‌دهد. هرچند شروع تشکیلات و ساختارهای منظم‌تر، از اوایل ماه قوس سال ۱۴۰۰ شروع می‌شود؛ اما در سال دوم، تعدد تشکیلات و مقاومت‌های اعتراضی در قالب جنبش‌های اعتراضی بیش‌تر بوده است.

گفتنی است که در دومین سال تسلط گروه طالبان بر افغانستان، مقاومت‌های اعتراضی زنان تنوع بیش‌تری یافت. در این سال بیش‌تر از نیمی از اعتراض‌ها، جدا از اعتراض‌های خیابانی، به اشکال گوناگون صورت گرفته است.

آمار اعتراضات زنان درحالی افزایش را نشان می‌دهد که حکومت گروه طالبان روز‌به‌روز، محدودیت‌های بیش‌تری علیه زنان وضع کرده‌اند.

شماری از زنان معترض که باور دارند، طالبان نمی‌خواهند حقوق زنان را به رسمیت بشناسند، گفته‌اند که آن‌ها در اعتراضات شان، سازمان‌های حقوق ‌بشری و جامعه‌ی بین‌المللی را مخاطب قرار داده‌اند؛ اما تاکنون از سوی این سازمان‌ها توجه چندانی به وضعیت زنان و مردم افغانستان نشده است.

شکریه بارکزی، سفیر حکومت پیشین افغانستان در ناروی به رسانه‌ی رخشانه گفته است که جامعه‌ی بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری، جواب قناعت‌بخشی به زنان معترض افغانستان نداشته‌اند؛‌ تمایل به تعامل با گروه طالبان را از خود نشان داده‌اند.

 او باور دارد: «بدون شک مخاطب اصلی زنان و جنبش‌های اعتراضی زنان، جامعه‌ی جهانی و سازمان‌های بین‌المللی بوده. پاسخ جهان اما بسیار خشک و بی‌رویه بوده است. در حدی که به صدور یک اعلامیه بسنده کرده‌اند؛ اما برخورد دنیا با حکومت طالبان متفاوت بوده. برای آن‌ها قالین‌های سرخ هموار کرده‌اند، در حالی‌که به خواست‌های زنان کم‌تر توجه کرده‌اند.»

با این‌حال، خانم بارکزی مقاومت‌های اعتراضی زنان را چالش جدی در برابر حکومت طالبان دانسته و گفته است که اعتراضات زنان ماهیت حکومت گروه طالبان را برملا کرده و در سوی دیگر، زنان را به خودباوری رسانده است.

او از مقاومت‌های اعتراضی زنان به عنوان تنها حرکت‌های مدنی عدالت‌طلب در افغانستان یاد کرده که پروسه‌ی به رسمیت‌شناختن حکومت طالبان را در جهان با چالش جدی روبه‌رو کرده است.

شماری از زنان و دختران معترض با رسانه‌ی رخشانه صحبت کرده‌ و از تصمیم شان برای ادامه‌ی اعتراضات علیه حکومت طالبان گفته‌اند.

پروانه ابراهیم‌خیل هرچند به تغییر رویکرد طالبان در مورد حقوق زنان باورمند نیست؛ اما از نظر او، مقاومت‌های اعتراضی زنان، چالش بزرگ سیاسی را برای طالبان خلق کرده است: «نتیجه‌ی همین اعتراضات بوده که تاکنون حتا کشورهای طرف‌دار گروه طالبان، حکومت این گروه را به رسمیت نشناخته‌اند. حتا همین اعتراضات، هراس در وجود لابی‌گران طالبان ایجاد می‌کند.»

او که تاکید به مقاومت‌های اعتراضی علیه حکومت طالبان دارد، گفته که انتظار دارد، نه‌تنها زنان، بلکه تمام شهروندان افغانستان، به‌ویژه مردان از هر طریق ممکن صدای اعتراض شان را بلند کنند.

هدا خموش، یکی دیگر از زنانی‌که در خط مقدم اعتراضات علیه حکومت طالبان حضور داشته نیز خواهان ادامه‌ی مقاومت‌های اعتراضی در برابر طالبان است: «ما از هرگونه مقاومت علیه طالبان استقبال می‌کنیم. مقاومت‌های اعتراضی ما زنان در دو سال گذشته، در واقع ستون‌های دیکتاتوری حکومت طالبان را به لرزه درآورده است.»

مریم معروف آروین، مسوول عمومی جنبش«شنبه‌های ارغوانی» که در اعتراضات گوناگونی شرکت داشته، به این ‌باور است که اصلاح حکومت طالبان امکان‌پذیر نیست؛ بنا براین، محور اعتراض‌ها باید نابودی طالبان باشد: «بحث بدیل طالبان باید در محور تمام اعتراضات ما باشد، چون‌که اصلاح حکومت طالبان یک امر محال است.»

به این ترتیب زنان افغانستان به عنوان تنها معترضین حاضر در میدان‌های اعتراضی علیه طالبان و رویکردهای دیکتاتورانه‌ی شان، به عنوان سردمداران مبارزه‌ی مدنی شناخته می‌شوند.