صادق بهزاد
«از هفت مضمون در سمستر اول رشته‌ی کمپیوترساینس سه‌تای آن اسلامیات، سه مضمون دیگر تاریخ، انگلیسی و ریاضی است و فقط دو مضمون اساسی این رشته را می‌خوانیم.»
بلال*، دانشجوی یک دانشگاه خصوصی در شهر قندهار وضعیت جاری در دانشگاه‌ها را این‌گونه روایت کرده است.
او که ساکن منطقه‌ی«عینومینه»ی شهر قندهار است می‌گوید، درجریان یک هفته، تنها چهار ساعت درسی متعلق به مضامین مسلکی رشته‌ی کمپیوترساینس است: «تجوید و کمپیوترساینس با هم چه ارتباط دارد؟»
شماری از منابع در شهر قندهار می‌گویند، طالبان نظام دانشگاهی در این شهر را برهم زده و دانشگاه را مثل یک مدرسه‌ی دینی ساخته‌اند.
بلال ۲۰ ساله می‌گوید: «معلم تجوید بی‌سواد مطلق است. از طرف طالبان معرفی شده، در صنف که می‌آید، ظاهر و پوشش مناسب ندارد، پاچه‌هایش بالا است. با دانشجوها بداخلاقی می‌کند.»
محمدیونس* ۲۱ دانشجوی سال دوم رشته‌ی کمپیوترساینس در یک دانشگاه خصوصی دیگر نیز می‌گوید، استاد ثقافت به آنان گفته است که تا جزء ۳۰ام قرآن را حفظ کنند. محمدیونس می‌گوید، هرچند این موضوع جبری نیست؛ اما به نظر او چنین درخواستی از سوی یک استاد دانشگاه در یک رشته‌ی مسلکی، آنان را از رسیدگی به مضامین اصلی باز می‌دارد: «دانشگاه ما فعلا بیشتر به مدرسه شباهت دارد تا دانشگاه.»
عوض نظری*، مدیر اداری یک دانشگاه خصوصی در شهر قندهار می‌گوید، طالبان سه‌نفر را برای هر دانشگاه معرفی کرده‌اند که شامل افراد اداره‌ی امر به معروف، ریاست اطلاعات و فرهنگ و اداره‌ی استخبارات این گروه می‌شود. نظری می‌گوید، طالبان همیشه دستورات شان را به طور شفاهی ابلاغ می‌کنند.
به گفته‌ی آقای نظری، در یکی از فرمان‌های طالبان در مورد مضامین اسلامی آمده که تدریس مضامین اسلامی باید افزایش یابد: «ثقافت اسلامی در گذشته یک کریدت بود. حالا چهار کریدت شده، یعنی هفته چهار ساعت تدریس می‌شود. یک مضمون دیگر نیز به نام دین و عقیده علاوه شده پکه دو کریدت است، همچنان مضون تجوید هم به دستور طالبان در تقسیم اوقات درسی اضافه شده است.»
طالبان از همان ابتدای حاکمیت خود در افغانستان، نظر مساعدی در مورد دانشگاه‌ها نداشتند. سرپرست تحصیلات عالی این گروه در ماه‌های نخست به قدرت رسیدن طالبان گفته بود، از کسانی که در ۲۰ سال اخیر از مکاتب و دانشگاه‌ها فارغ شده‌اند، نمی‌توان توقع کار مسلکی را داشت.
آقای نظری می‌گوید، در دانشگاهی که او در آن‌جا کار می‌کند، استاد ثقافت اسلامی به طور ماهانه ۴۰ تا ۴۵هزارافغانی معاش دریافت می‌کند: «من خودم معاش ماه گذشته‌ی استاد ثقافت اسلامی که صبح‌ها از ساعت شش تا هشت صبح و شیفت عصر از چهار تا شش می‌آید را به مبلغ ۴۲هزار افغانی پرداخت کردم.»
صبغت‌الله احمدی*، کارمند بخش اداری یک دانشگاه خصوصی در ولایت قندهار نیز می‌گوید، کمیسیونی که قبلا متشکل از افراد اداره‌های استخبارات، اطلاعات و فرهنگ و امر به معروف طالبان در دانشگاه‌ها بود، لغو شده است و به جای آن نهادی به نام«دعوت و ارشاد» ساخته شده است.
آقای احمدی می‌افزاید، این نهاد در هر موضوع دخالت می‌کند. از نشستن دانشجویان در صحن دانشگاه تا طرز لباس پوشیدن آن‌ها.
او می‌گوید، بخش دعوت و ارشاد به طور مستقیم گزارش خود را به اداره‌ی امر به معروف ارسال می‌کند و ریاست دانشگاه هیچ‌گونه صلاحیتی برای مداخله در کارهای آنان ندارد. این در حالی است که معاش آنان از سوی اداره‌ی دانشگاه‌ها پرداخت می‌شود.
آقای احمدی افزود: «در گذشته هر صنفی که ساعت درسی شان تمام می‌شد، برای نماز به چمن دانشگاه می‌آمدند؛ اما حالا طبق دستور بخش دعوت و ارشاد در تمام دانشگاه باید یک نماز جماعت برگزار شود. وقت جماعت تمام صنف‌ها رخصت می‌شود و هیچ‌کسی حق نشستن در صنف را ندارد. همه روزه پس از نماز جماعت حداقل پانزده دقیقه سخنرانی می‌شود.»
یکی دیگر از دستورهای بخش دعوت و ارشاد، برای کارمندان اداری صادر شده است. به گفته‌ی احمدی، روزانه به مدت یک ساعت پس از نماز ظهر، از تمامی کارکنان دانشگاه در مورد احکام اسلامی پرس‌و‌جو می‌شود و هر کسی که در هر قسمت مشکل داشت، مکلف است تا موضوع را دنبال کرده و یاد بگیرد.
احمدی می‌گوید، این دستور از سوی اداره‌ی امر به معروف صادر شده است و آمر دعوت و ارشاد هر دانشگاه مکلف است تا روزانه یک ساعت برای کارمندان اداری احکام تدریس کند: «اصلا به این کار هیچ ضرورت نیست که کارمندان اداری را یک‌جا جمع می‌کنند و در مورد نماز، غسل و روزه از آنان پرسان می‌کنند. این یک مساله‌ی اسلامی است، شاید کسی اشتباه داشته باشد و اگر نیاز داشت، به طور شخصی می‌رود از ملای مسجد می‌پرسد.»
یکی از استادان دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه قندهار با حفظ هویت‌اش نیز در مورد محدودیت‌های طالبان می‌گوید، همه روزه استادان و کارمندان این دانشگاه باید در نماز جماعت اشتراک کنند و روزانه نیم تا یک ساعت در کلاس‌های احکام که از طرف بخش دعوت و ارشاد برگزار می‌شود، اشتراک کنند: «همه مجبور به اجرای قوانین طالبان هستند.»
دانشگاه دولتی قندهار در حال حاضر در حدود نُه هزار دانشجو دارد، این رقم در زمان جمهوریت به بیش از یازده‌هزار می‌رسید. پس از قدرت گرفتن دوباره‌ی طالبان در کشور، دختران دانشجو از رفتن به دانشگاه‌ها منع شدند. بسیاری از دانشجویان در شهر قندهار گفته‌اند که دیگر«امیدی» برای ادامه‌ی تحصیل در افغانستان ندارند. کانکور امسال در قندهار تنها یک‌هزارو نه‌صد متقاضی داشت، در حالی که در اواخر دوره‌ی جمهوریت تعداد اشتراک کنندگان کانکور به بیش از سه‌هزار نفر می‌رسید. این در حالی است که در برخی از ولایت‌های همجوار ارقام بسیار پایین‌تر است. به گفته‌ی یک منبع از ولایت زابل، امسال فقط صد نفر برای امتحان کانکور شرکت کرده‌اند که این خود نمایان‌گر رکود دانشگاه‌ها در کشور است.
یادداشت: اسم‌های مصاحبه‌شوندگان به دلیل حساسیت‌های امنیتی، مستعار انتخاب شده است.
