مژده محمدی
وحیده امیری ۳۳ ساله، زن معترض و زندانی پیشین طالبان در تاریخ ۹ اسد سال‌جاری در نشست کمیسیون حقوق بشر ایالات متحده امریکا، در حضور سناتوران امریکایی از آرزوهای از دست رفته خود و هزاران دختر در افغانستان زیر حاکمیت گروه طالبان سخن گفت. او سیاست‌های امریکا را برای ارسال کمک به طالبان به چالش کشید.
مطالبه‌ای را که وحیده چه در خیابان‌های کابل و چه در دهلیزهای قدرت در امریکا مطرح می‌کند، بیشتر از باز شدن مکتب‌ها بر روی دختران است. او در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «ما می‌خواهیم تا ریشه‌ی قدرت تغییر کند و مسیر قدرت براساس یک روند انتخاباتی به مردم افغانستان واگذار شود.»
وقتی طالبان در سه سال قبل در پانزدهم آگست افغانستان را گرفتند، وحیده امیری یک کتابدار ساده در پایتخت افغانستان بود. کتابخانهاش پاتوق دختران جوان بود.
محدودیت طالبان علیه زنان از همان روزهای آغازین شروع شد. همزمان زنان به رسم اعتراض به خیابان‌ها آمدند که اعتراض‌ها از سوی طالبان به شدت سرکوب شد. بازداشت، شکنجه و بدرفتاری با زنان معترض یکی از شگردهای طالبان بود که می‌خواستند صدای اعتراض خواهی زنان را خاموش کنند.
وحیده و دوستان‌اش برای اعتراض تصمیم متفاوت‌تری گرفتند. آن‌ها حلقه کتابخوانی روزانه راه انداختند. کتاب «خیابان، اعتراض و قدرت»، اثر رامین کمانگر و شهیر سیرت اولین کتابی بود که قرار شد خوانده شود.
وحیده می‌گوید، آن‌ها می‌خواستند برای اولین‌بار یک جریان اعتراضی اثرگذار را در تاریخ افغانستان خلق کنند: «من با مطالعه این کتاب [خیابان، اعتراض و قدرت]، مسیر اعتراض علیه گروه طالبان را تریسم کردم. من آموختم که چگونه یک زن معترض شوم و در تقابل با یک گروه تروریستی ایستاده شوم و ما جریان سیاسی زنان معترض را ایجاد کردیم.»
«یک جامعه زمانی می‌تواند به یک صلح برسد که کنش‌گر مدنی آن به خیابان بیاید و اعتراض کند.» این بریده‌ای از کتاب«خیابان، اعتراض و قدرت» است.
وحیده امیری اولین‌بار با گروهی از زنان معترض در تاریخ ۲۸ اگست ۲۰۲۱، درست نوزده روز بعد از سقوط دولت افغانستان به‌دست گروه طالبان؛ یکی از اولین گروه‌های اعتراضی بودند که برنامه‌های اعتراض خیابانی را آغاز کرده‌اند.
وحیده از خاطرات خود در جریان اعتراض خیابانی به رخشانه می‌گوید: «روزهای دشواری را در خیابان [اعتراضات خیابانی] سپری کردیم، اما با این اقدام ما دروازه عدالت‌خواهی برای زنان افغانستان باز شد.»
این دختر معترض ادامه می‌دهد که به مجرد آغاز اعتراضات، نیروهای نظامی طالبان مسیر راه اعتراضات را در یک محوطه حلقه کرده و با برخورد خشونت‌آمیر مانع اعتراضات خیابانی می‌شده‌اند.
او می‌گوید: «اگر یک قدم راه‌پیمایی داشتیم، نیروهای نظامی‌شان تا دندان مسلح ما را در یک محوطه‌ای حلقه کرده و اسیر می‌گرفتن. برخورد طالبان با زنان معترض در خیابان، هولناک و وحشتناک بود. آن‌ها [طالبان] با استفاده از گاز اشک‌آور، فیرهای هوایی و شوک برقی با زنان برخورد می‌کردند.»
وحیده که شماری از اعتراضات خیابانی را هماهنگ کرده، می‌گوید که زنان معترض با برخورد خشونت‌بار طالبان، از ترس دست‌گیری و زندانی‌شدن در زندان طالبان دست به فرار می‌زدند، اما او تلاش می کرد در خیابان بماند. زیرا او فکر می‌کرد که راه مبارزه با طالبان فقط خیابان است: «صدای عدالت‌خواهی زنان بود که از بطن جامعه برخاسته و در طول تاریخ این‌گونه دادخواهی و مبارزه زنان وجود نداشته است.»
وحیده حوالی ساعت ۸ شب ۱۱ فبروری ۲۰۲۲، در حالی‌که با سایر دختران معترض در خانه‌ی امن بود، توسط نیروهای وزارت داخله گروه طالبان بازداشت و به تعمیر وزارت داخله واقع در میدان هوایی روبه‌روی شهرک آریا منتقل شده است.
او که به‌مدت هجده شب و هفده روز را در ساختمان کودکستان مربوط به وزارت داخله زندانی بوده، گفته که افراد طالبان با بدرفتاری با متهمان برخورد داشته‌اند: «شمار زیادی از زنان و مردان در کودکستان و یک اتاق دیگری در تعمیر وزارت داخله زندانی بودیم. نیروهای مرد طالبان برخورد فیزیکی با زنان کمتر داشتند، اما با الفاظ خیلی شدید فحش می‌دادند و توهین و تحقیر می‌کردند. نیروهای زن نیز وجود داشت که برخوردشان خیلی بد بود و با زنان برخورد فیزیکی داشتند.»
وحیده می‌گوید، نیروهای طالبان در شب از او و سایر زندانیان به‌دلیل اشتراک در اعتراضات و وجود ویدیو‌هایی از دختران معترض در گوشی همراه‌شان با اتهام خیانت به وطن بازجویی کرده است. او گفت: «رفتارشان عجیب بود؛ در نیمه شب‌ها تحقیق می‌کردند، رمز گوشی‌های همراه و ایمیل ما را می‌گرفتن و از ما اعتراف گرفتند. در زمان تحقیق من را متهم به جاسوسی، بدنام سازی حکومت‌شان [ طالبان] و اینکه با اعتراض می‌خواهم کیس رفتن به خارج از کشور را برای خودم فراهم کنم، می‌کردند.»
این زن معترض ادامه می‌دهد که در زمان حبس به امکانات بهداشتی دسترسی نداشتند و طالبان بعد از چهار روز اول، امکانات [خیلی کم] بهداشتی را در دسترس زندانیان قرار داده‌اند.
وحیده امیری، بعد از سپری کردن هفده روز و هجده شب در حبس طالبان با ضمانت آزاد شده است. او که بعد از رهایی، افغانستان را ترک و فعلا در امریکا زندگی می‌کند؛ می‌گوید که طالبان به شرطی که سکوت کند، وی را از زندان رها کرده‌اند: «برادرم را اذیت کردند و چندین ضمانت از وی خواستند که وحیده در مقابل آن‌ها [طالبان] ایستادگی نمی‌کند و اگر در جای بشیند، از رفتار شما و از گروه شما [طالبان] توصیف کند. آن‌ها [طالبان] قباله خانه ما را ضبط کردند، از برادرم و اقارب مرد (مثل کاکا و ماما)، وکیل‌گذر، ملای مسجد و یک کارمند اداره دولتی ضمانت و امضاء گرفتند.»
سران طالبان و حامیان این گروه در شبکه‌های اجتماعی بارها ادعا کرده‌اند که موضوع اعتراض زنان علیه این گروه یا با دستور از بیرون و یا برای «کیس‌سازی» زنان برای رفتن به کشورهای اروپایی و امریکایی است.
این در حالی است که وحیده امیری، در تاریخ ۲۱ اپریل در واکنش به این روایت‌ها با نشر ویدیویی گفته بود که زنان معترض به «خاطر رفتن به خارج اعتراض نکرده‌اند.»
وحیده تاکید کرده که مبارزه او و سایر هم‌سنگران‌اش با شعار «نان، کار و آزادی»، برای بلند کردن صدای عدالت‌خواهی زنان افغانستان بوده است. او می‌گوید: «زنان در افغانستان به این شعور رسیده بودند تا با ایجاد یک جریانی بر علیه گروه کهنه‌اندیش و زن‌ستیز طالب ایستادگی کنند و برای هویت، انسانیت، برابری و عدالت اعتراض کنند. زنانی‌که در خیابان‌های خاموش با شعار نان، کار و آزادی صدای عدالت خواهی بلند کردند. چگونه وجدان شما قبول می‌کند که زن معترض را قضاوت کنید؟»
وحیده که در هنگام ضبط این ویدیو مشغول نظافت اتاق هوتلی در امریکا است می‌پرسد که «این قضاوت مردمی درست نیست. چراکسی بخواهد به خاطر این‌همه آوارگی، دل‌تنگی و ذلیل شدن اعتراض کند؟»
از دست رفتن رویاها
وحیده یکی از هزاران زنی است که در دور نخست طالبان در نیمه دوم دهه نود میلادی از ادامه‌ی آموزش باز مانده بود و تا ۲۰ سالگی توانایی خواندن را نداشته است.
با حمله ائتلاف جهانی به رهبری واشنگتن در افغانستان برای وحیده و سایر دختران فرصت تحصیل و کار فراهم شد. او توانست تا سطح لیسانس حقوق و علوم سیاسی تحصیل کند.
وحیده با فراغت از دانشگاه به‌عنوان کتابدار در کتاب‌خانه‌ی مربوط به نهادی موسوم به روند سبز، واقع در سرک پنج تایمنی کابل شروع به‌کار کرد.
وحیده که روزی راه‌اندازی بخش‌هایی از کتابخانهاش در کابل و سایر ولایت ها را در سر می‌پرواند، در مورد ازدست رفتن آرزوهایش به رخشانه می‌گوید: « آرزوی ساده‌ای داشتم؛ می‌خواستم تا بخش‌هایی از کتاب‌خانه‌های خودم را در گوشه و کنار افغانستان راه‌اندازی کنم. با اجرای این ایده می‌خواستم تا بانوان زیادی را تشویق به کتابخوانی و داستان‌نویسی کنم تا زنان کتابدار زیادی داشته باشیم، اما در حال حاضر هر روز را با حس غربت و ناامیدی سپری می‌کنم به طوری‌که فکر می‌کنم که از آرزوها و اهدافی که در سرزمین و خاک خود داشتم، خیلی دور شدم و حس اینکه همه چیز را یک‌شبه از دست داده‌ام وحشتناک است.»
هر چند سران طالبان در نشست‌های صلح دوحه که فرصت دست‌یابی به قدرت سیاسی افغانستان را فراهم آورد، جامعه جهانی را متقاعد کرده بودند که قواعد بین‌المللی به‌خصوص حقوق بشر و زنان را رعایت می‌کنند. با این حال، دیده می‌شود که روز به روز سخت‌گیری‌های این گروه بر زنان تشدید یافته و زمان برای زنان به دوران اول حاکمیت این گروه در دهه دوم نود میلادی عقب رفته که زنان مجبور بوده‌اند با پوشش سر تا پا پوشیده در فضاهای عمومی حاضر شوند؛ زنان و دختران از رفتن به مکتب محروم بودند و این گروه زنان را به اتهام روابط جنسی خارج از ازدواج «زنا»، در ملاء عام شلاق می‌زدند.
وحیده که تجربه‌ی زندگی در دوران اول طالبان را دشوار توصیف می‌کند، اما می‌گوید که در حال‌حاضر امکان باسواد شدن زنان در این دوره در مقایسه با دوران سابق این گروه، بیشتر فراهم است و زنان می‌توانند با اشتراک در مکاتب آنلاین به درس و تحصیل خود بپردازند.
وحیده امیری که بتاریخ ۹ اسد در کنگره حقوق بشر امریکا سخنرانی کرده، می‌افزاید که از حضور در این تجمع احساس جالبی نداشته، اما این سخنرانی برایش فرصت داده تا از درد مشترک او و زنان و دختران در افغانستان سخنرانی کند.
او می‌گوید: «من حس خوبی از حضور در کنگره حقوق بشر امریکا نداشتم؛ چون برای بلند نمودن صدای اعتراض‌ام هیچ فرقی میان کنگره امریکا و یا جاده‌های کابل ندارد. سخنرانی من در کنگره به دو موضوع فردی و جمعی تمرکز داشت؛ دوام کار من به عنوان کتابدار و مبارزه برای حقوق انسانی مردم افغانستان.»
این زن معترض اهل افغانستان تاکید دارد که مسبب قدرت طالبان در افغانستان کمک‌های مالی امریکا برای این گروه است و اگر از ارسال این کمک‌ها به طالبان تجدید نظر شود این گروه نمی‌تواند در افغانستان حاکمیت داشته باشند.
او در کنگره گفت: «در طول تاریخ کشورهای ابر قدرت با سیاست افغانستان بازی کردند…امریکا با وجود هشدارهای زنان و دیگر جریان‌های دموکراتیک افغانستان مبنی بر تروریستی بودن و عدم تغییرپذیری طالبان با این گروه تروریستی وارد گفتگو شد و با آن‌ها پیمان صلح با ضمیمه‌های سریع امضا کرد.»
وحیده ادامه می‌دهد که بعد از ختم سخنرانی‌اش سناتوران امریکایی موضع مشخصی به گفته‌هایش نشان ندادند و در مورد انگیزه، اهداف، موضوع و تعداد کتاب‌ها در کتابخانهاش پرسش کرده‌اند.
امیری در ادامه می‌افزاید که سناتوران امریکایی در این نشست از وی راه‌کار و استراتیژی برای فراهم‌سازی فرصت تحصیل و کار زنان خواستند.
اعضای کنگره امریکا در حالی از وحیده طرحی برای فراهم‌آوری زمینه تحصیل و کار برای زنان در افغانستان را خواسته‌اند که زنان معترض بارها با نشر ویدیو و اعلامیه‌هایی مخالفت خود با هر نوع تعامل جامعه جهانی با طالبان را همگانی کرده‌اند.
خانم امیری در پاسخ به اعضای کنگره امریکا گفته است: «ما زنان معترض در افغانستان گروه تروریستی طالب را نمی‌خواهیم و مسأله اجتماعی و سیاسی افغانستان تنها زنان افغانستان نیست که برای زنان دروازه مکاتب را باز کنند و کار را باز کند و ما هیچ مشکلی نداریم.»
وحیده در پاسخ به سوال خبرنگار رخشانه که با چه ابزاری ممکن است در مقابل طالبان ایستادگی کرد، پاسخ می‌دهد: «در زمانی‌که نیروهای روشن‌فکر که در جامعه هستند، تقویت شوند و نه گفتن به [ گروه طالبان] از بطن جامعه رشد کند این گروه سرنگون خواهد شد.»
وحیده که حالا مجبور به فرار از افغانستان شده در امریکا به مبارزه‌اش ادامه داده است. او می‌گوید: «من نمی‌دانم تا چه زمانی این کمک‌های امریکا به طالبان ادامه خواهد داشت، اما فکر می‌کنم که تمامی منافع مردم افغانستان قربانی یک سیاست اشتباه امریکا و منافع این کشور شده است.»
