سمیه ماندگار
عرق از سر و صورت صالحه‌ی ۲۱ ساله می‌ریزد، نفس‌زنان دو بشکه‌ی آب ۱۰ لیتره را با دو دستش به سوی خانه می‌برد.۲۵ دقیقه راه را با پای پیاده و ۲۰ لیتر آب طی کرده است. از یک سال به این‌سو، این کار روزانه‌‌اش شده است. در حالی که هنوز نفس نفس می‌زند، می‌گوید: «اکثراً آب را به دست‌های خود میاریم که این آب آوردن خیلی وقت ما را می‌گیره، فکر کن، رفتن و آمدن به خاطر دو بشکه‌ی ۱۰ لیتره، یک ساعت هم بیشتر وقت می‌گیره. این‌که چقدر بردن آب به خانه دشوار است، فقط ما می‌دانیم.»
آبی که صالحه روزانه به خانه می‌آورد، برای نوشیدن و شستن ظرف و لباس استفاده می‌شود. او ساکن منطقه‌ی«قبله‌توی» تخت ورس در بامیان است. جایی که ساکنان آن از حدود سه سال پیش با خشک‌سالی و کمبود شدید آب دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
در روستای محل سکونت صالحه آب چشمه‌ها تقریبا خشکیده است. از آن زمان تا کنون مردم از روستایی که در همسایگی آن‌ها قرار دارد، آب می‌آورند: «این‌جا خشک‌سالی بیداد می‌کند، مردم چندین خوردک چشمه‌هایی را که به اندازه‌ی بسیار کم آب دارند، پیپ‌کشی کرده و به قسمت ناهور{حفری برای ذخیره شدن آب} وصل کردند، ولی باید دو شبانه‌روز صبر کنیم که آب ناهور پر شوه، وقتی آب ناهور پر شد، رهایش می‌کنیم. هم از آن برای آب خوردن استفاده می‌کنیم و هم برای لباس شستن.»
«قبله‌توی» روستای کوچکی است که از حدود ۱۵ خانواده تشکیل شده است. این روستا قبلا ۶ چشمه‌ی کوچک آبی و یک چشمه‌ی کلان داشته است. چشمه‌های کوچک همه خشکیده؛ اما بزرگ‌ترین چشمه‌ای که هیچ‌گاه آبش کم نمی‌شد نیز حالا در آستانه‌ی خشکیدن است.
صالحه می‌گوید، آب حوضی که در اصطلاح محلی مردم آن را«ناهور» می‌نامند، بعد از دو روز جاری می‌شود و مردم از روی ناگزیری از آب آن برای خوردن استفاده می‌کنند. این آب صحی نیست، زیرا حوض سرباز است: «وقتی از این آب می‌خوریم، زیادتر گلودرد می‌شویم، اسهال و استفراغ هم که خیلی زیاد است در منطقه‌ی ما.»
روزهایی هم است که ساکنان روستا نمی‌توانند آب مورد ضرورت خود را از حوض تامین کنند و برای گرفتن آب مصرفی شان، به مناطق هم‌جوار می‌روند: «ما از موسسات و نهادهای خیریه می‌خواهیم که به این مشکل ما رسیدگی کرده و حداقل آب خوردن ما را تامین کنند، ما از خیر زراعت و کشت‌وکار گذشتیم.»
افغانستان در سال‌های اخیر با بحران شدید کم‌آبی روبه‌رو شده است. این خشک‌سالی، کشاورزان و مردمان فقیر را به شدت تحت تاثیر قرار داده و سازمان‌های امدادرسانی در کشور از بحران قریب‌الوقوع خبر داده‌اند.
کمیته‌ی بین‌المللی نجات (IRC) به تازگی اعلام کرده است که پس از روی کار آمدن دوباره‌ی طالبان در افغانستان، ۳۰ میلیون شهروند این کشور عواید و درآمد خود را از دست دادند و به‌شدت نیازمند دریافت کمک‌های بشردوستانه هستند.
صالحه نیز می‌گوید، مردم دست از حاصلات کشاورزی شسته و درختان مثمر نیز تقریبا از بین رفته است.
نصیبه‌ی ۳۵ ساله، ساکن روستایی در همسایگی صالحه است. وضعیت در این روستا که روزگاری آب فراوان داشت، نسبتا بهتر است؛ اما هم‌چنان تامین آب آشامیدنی بزرگ‌ترین مشکل مردم است: «متاسفانه سال به سال آب چشمه‌ها و کاریزهای ما خشک میشه. به حدی که حالی برای آب خوردن دچار مشکل شده‌ایم، هیچ‌وقت فکر نمی‌کردیم که یک روزی این قدر کم‌آبی شوه که آب خوردن پیدا نشود.»
در روستای«قول جوی»، محل سکونت نصیبه نیز مردم روزانه در یک ساعت مشخص حق دارند از چاه عمیقی که شخصی است، آب مصرفی روزانه‌ی خود را برای ۲۴ ساعت ذخیره کنند. از آب این چاه در ساعات دیگر برای کشاورزی استفاده می‌شود.
نصیبه مادر چهار فرزند است. او می‌گوید: «از چاه توسط سولر آب را بیرون می‌کنیم، و فقط از ساعت ۴ تا ۵ بعد از چاشت ما می‌توانیم برای خود از این‌جا آب بگیریم… از خاطری که در طول روز فقط یک ساعت اجازه‌ی گرفتن آب داریم، باید به اندازه‌ی کافی ظرف برای ذخیره‌ی آب داشته باشیم، حداقل ۱۵ بشکه‌ی ۲۰ لیتره داریم. در خیلی از خانه‌ها شاید بیشتر از ۵ بشکه پیدا نشوه.»
زنانی مثل نصیبه که در پایین دست روستا زندگی می‌کنند، مجبور هستند برای برداشتن آب و شستن لباس راه طولانی را طی کنند: «چاه در منطقه‌ی بالا دست قریه واقع شده و برای کسانی‌که ده پایین قریه هستند، بسیار دور است.»
بصیره علی‌زاده ۲۱ ساله که باشنده‌ی منطقه‌ی«چیجین ورس» است، می‌گوید که شغل اصلی پدرش زراعت و کشاورزی است؛ اما در سه سال اخیر به دلیل خشک‌سالی از این کار دست کشیده است: «وقتی جو کشت کنیم، فکر کن حاصل زمین ما از نصف هم کم‌تر میشه. پدرم به همی هم راضی است، ولی خیلی وقت‌ها در اخیر سال نومید میشیم، زیرا زیادتر کشت ما در تابستان سال به خاطر نبود آب می‌سوزه و نابود می‌شوه.»
بصیره که صنف دوزادهم مکتب را تمام کرده و به خاطر محدودیت طالبان خانه‌نشین شده است، می‌گوید، خیلی از مردم در تلاش ترک محل زندگی شان هستند.
قدیر ۴۸ ساله یکی از دهقانان ورس بامیان است. زمین‌های زراعتی قدیر برای دومین سال پیاپی خالی مانده است. او امسال بنا به نبود آب، از خیر شخم زدن آن‌ها گذشته است. قدیر زندگی‌اش را از طریق دهقانی و مالداری به پیش می‌برد؛ اما از دو سال گذشته به این‌سو که آب روزبه‌روز در حال کم شدن است، مجبور شده شغل‌اش را عوض کند و در بازار ورس به دکان‌داری مشغول شود.
قدیر در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، در خیلی از مناطق ولسوالی ورس حتا آب کافی برای نوشیدن وجود ندارد، چه رسد به آب برای زراعت. او روستاهای زیادی را نام می‌برد که ساکنان آن به آب آشامیدنی دست‌رسی ندارند.
مشکل بی‌آبی در این مناطق بسیار جدی است، تا جایی که زراعت و مالداری مردم را با نابودی روبه‌رو کرده و زندگی کردن در این مناطق را دشوار ساخته است.
ولسوالی ورس در جنوب‌غربی بامیان قرار دارد و یکی از دوردست‌ترین ولسوالی‌های این ولایت است. این ولسوالی حدود ۱۷۲ کیلومتر با مرکز ولایت بامیان فاصله دارد.
اخیرا طالبان اعلام کرده‌اند که ورس را به دو ولسوالی جداگانه تقسیم می‌کنند. براساس گفته‌های منابع، این تصمیم را عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان در جلسه‌ی اداری این ولایت اعلام کرده است.
قدیر می‌گوید که مردم ولسوالی ورس با وجود آسیب‌پذیر شدن از ناحیه‌ی خشک‌سالی و کم‌آبی، از کمک‌های خیریه‌ی موسسات بشردوستانه نیز کم‌تر مستفید شده‌اند. به گفته‌ی او، این ولسوالی با وجود محرومیت همیشگی، در روند کمک‌رسانی موسسات خیریه هم سهم اندک و ناچیزی داشته است.
قدیر می‌گوید: «ما در ورس با مشکلات خیلی زیادی مواجه هستیم، نداشتن سرک، دست‌رسی نداشتن به خدمات صحی، راه‌بندان زمستان و…، ولی همین مشکل خشک‌سالی تمام سختی‌های دیگر را از یاد مردم برده و مردم از کمبود شدید آب خیلی نگران هستند. اگر مشکل حل نشود، مردم مجبور اند که از ورس کوچ کنند.»
از سوی دیگر، محمدعزیز ۵۴ ساله، یکی از متنفذین ولسوالی ورس گفته است، برای مردمی که زندگی آن‌ها بر روی زراعت می‌چرخید، نبود آب کافی باعث افزایش فقر و ناداری شده است.
این بزرگ محلی می‌گوید، از سوی نهادهای امدادرسان نیز برای حل این مشکل مردم کاری صورت نگرفته است: «ولسوالی سیغان ۵۰ هزار نفوس داره و ولسوالی ورس ۱۵۰ هزار؛ اما در زمان طالبان ولسوالی سیغان از کمک‌های بیش‌تری برخوردار شده و ولسوالی ورس با این نفوس و وسعت خود که از جمله‌ی بزرگ‌ترین ولسوالی‌های بامیان است، همیشه در آخر جدول قرار می‌گیره.»
محمدعزیز می‌گوید، این خود نشان‌دهنده‌ی تبعیض سیستماتیک است که از زمان جمهوریت آغاز و در زمان طالبان بیشتر شده است. در زمینه‌ی آب آشامیدنی نیز به خاطر کمبود آب، زندگی مردم در خطر است؛ اما هنوز حتا یک پروژه‌ی کوچک نیز به ولسوالی ورس تعلق نگرفته است.
این در حالی است که به تاریخ ۲۰ سرطان امسال، کار ۴ شبکه‌ی آب‌رسانی از سوی وزارت انکشاف دهات طالبان منظور شد که بودجه‌ی این پروژه‌ها بالغ بر ۲۹ میلیون افغانی می‌گردد و از سوی یونسیف پرداخته می‌شود.
به نقل از آژانس خبری باختر وابسته به گروه طالبان، این پروژه‌ها در روستاهای امرود، پیشنگ و غورابچی در ولسوالی سیغان و روستاهای محمد کیچه و پودینه تو در ولسوالی‌های شیبر و یکاولنگ نمبر ۱ بامیان اجرا می‌گردد.
سال گذشته نیز پروژه‌های آب‌رسانی صحی موسسه‌ی یونسیف به مرکز بامیان، ولسوالی کهمرد، سیغان و یکاولنگ نمبر۱ اختصاص داده شده بود.
در همین حال، سیدغفور هاشمی، ولسوال طالبان در ولسوالی ورس نیز با تایید بحران بی‌آبی در ولسوالی ورس می‌گوید که خشک‌سالی‌های بی‌سابقه مردم ولسوالی ورس را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است.
او می‌گوید، براساس سروی‌هایی که موسسات بین‌المللی انجام داده‌اند، از هزار روستایی که در ولسوالی ورس وجود دارد، ۱۷۰ روستا با کمبود جدی آب آشامیدنی مواجه بوده و حدود ۹۰ درصد مناطق ورس با کمبود آب برای کشت‌وکار در زمین‌های زراعتی مواجه‌اند.
هاشمی می‌افزاید: «قبلاً موسسه‌ی WFP برای مردم ولسوالی ورس کمک غذایی می‌کرد که متاسفانه چند ماه می‌شود این کمک‌ها هم قطع شده است.»
به گفته‌ی هاشمی، خشک‌سالی و نابود شدن زراعت مردم از یک سو و قطع کمک‌های بشردوستانه از سوی دیگر، این نگرانی جدی را به وجود آورده است که مردم ولسوالی ورس با یک فاجعه‌ی تمام عیار مواجه خواهند شد.
ولسوال طالبان در ولسوالی ورس تایید می‌کند که تا هنوز هیچ برنامه‌ی مشخصی برای رسیدگی به این مشکلات وجود ندارد.
