لیلا یوسفی
شماری از زنان از محدودیت‌های وضع شده از سوی طالبان در خصوص صدور پاسپورت انتقاد می‌کنند و می‌گویند که طالبان به آن‌ها در نبود مردی از خانواده‌ی‌شان، پاسپورت صادر نکرده است.
خاتول فرهود که ۳۸سال سن دارد و مادر یک فرزند است، دو هفته قبل از بسته شدن ریاست پاسپورت در کابل، برای تمدید پاسپورت خود به این ریاست مراجعه کرده اما بعد از دو ساعت انتظار در ریاست پاسپورت، به‌دلیل نداشتن مرد خانواده، نتوانسته است تا گذرنامه‌اش را تمدید کند. او به رسانه‌ی رخشانه گفت: «پس از این‌که اسناد ما را برای احکام دادن جمع کردند، بعد از دو ساعت انتظار، تمامی آن را به روی سرک انداختند و گفتند که بروید بگیرید. زمانی که ما رفتیم تا عریضه‌ها را بگیریم، دیدیم بدون این‌که احکام شده باشد، پس آورده شده است. یکی از افراد طالبان با صدای بلند گفت مرد ندارید که پاسپورت بگیره برای‌تان که خودتان آمدید؟ بروید! ما ناامید برگشتیم، به‌دلیل این‌که مردی همراه ما نبود.»
طالبان از همان آوان قدرت‌یابی خود اعلام کرده بودند که زنان بدون محرم شرعی بیرون رفته نمی‌توانند. در بعضی موارد زنانی که بدون همراه مرد بیرون شده‌اند، با واکنش افراد طالبان حتا ضرب و شتم مواجه شده‌اند.
از ۱۶ نوامبر به این طرف، توزیع پاسپورت در کابل متوقف شده است. عالم گل حقانی، رییس اداره‌ی پاسپورت طالبان در کابل در آن زمان گفته بود که به دلیل مشکلات تخنیکی در ماشین‌های بایومتریک و کمبود پرسنل، فعالیت اداره‌ی تحت رهبری او متوقف می‌شود.
مهتاب امانی، ۳۹ سال سن دارد. او در اول ماه عقرب، به‌خاطر گرفتن گذرنامه برای پسرش که سه سال سن دارد به ریاست پاسپورت مراجعه کرده بود. اما کارمندان این ریاست به او گفته بودند، برای این‌که پسرش بتواند پاسپورت بگیرد، باید پدر و یا کاکای پسرش حضور داشته باشد، در غیر آن، نمی‌تواند پاسپورت بگیرد. خانم امانی که مدت دو سال است همسرش فوت کرده، می‌گوید: «به دلیل ازدواج دوباره و اختلاف خانوادگی که با خانواده‌ی شوهر اولم داشتم، هیچ یکی از اقارب او حاضر نمی‌شود تا برای گرفتن پاسپورت همکاری کند. من که سه سال زحمت کشیدم و پسرم را بزرگ کردم، به اندازه‌ی پسر کاکا حق و صلاحیت ندارم. نمی‌دانم کجای این انصاف است؟»
فعالان حقوق زن، ایجاد محدودیت برای گرفتن پاسپورت برای زنان را غیرمنطقی و بی‌توجهی به مقام زن می‌داند. گل‌افروز بهار، فعال حقوق زن در کابل، استدلال می‌کند و می‌گوید که زنان در افغانستان همواره قربانی شریعت وقانون بوده است. او به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «متاسفانه شریعت در بسیاری موارد، زنان را از کوچک‌ترین حق بشری باز داشته است. شرط گذاشتن برای گرفتن پاسپورت برای زن در حضور مرد، توهین به زن است. این‌که زن نمی‌تواند بدون حضور شوهر، برای فرزندش شناسنامه و یا گذرنامه بگیرد، بی‌احترامی به مقام مادر است. حقوق مادران را نقض می‌کنند. این نشان دهنده‌ی عدم اعتماد نسبت به زن است.»
خانم بهار استدلال می‌کند که قانون طالبان و سنت حاکم بر افغانستان، جایگاه و وجود زنان را انکار می‌کند. «متاسفانه فعلا طالبان زنان را در کل به رسمیت نمی‌شناسد و آن‌ها را از هر گونه حقشان محروم ساخته است. اما نیاز هست تا در کنار تغییر قانون به نفع زنان، نام مادر در شناسنامه‌ها درج شود تا دیگر زنان به هم‌چون چالش‌هایی روبه‌رو نشود و برای گرفتن شناسنامه و گذرنامه برای فرزندان‌شان، دست باز داشته باشد.»
زنان در حکومت پیشین تلاش کردند تا نام مادران نیز در تذکره نوشته شود و رییس‌جمهور وقت این خواست را قبول و طی فرمانی آن را رسمیت داد.
قانون تذکره و پاسپورت چه می‌گوید؟
اداره ثبت احوال نفوس برای توزیع تذکره به‌صورت انفرادی و خانوادگی ده شرط وضع کرده که در شرط نهم آن آمده است: «متقاضی تذکره باید اصل و کاپی تذکره اقارب اصولی خویش (پدر، برادر، کاکا و یا پسر کاکا) را همراه با فورم و
۶ قطعه عکس با فورم اخذ تذکره‌ی انفرادی به شعبه‌ی مربوطه تسلیم نماید تا بر اساس آن، سلسه و ردیف فامیلی‌شان دریافت و در فورم، معلومات داده شود.»
ازسویی هم، در ماده هژدهم قانون ریاست پاسپورت افغانستان بیان شده است : «گرفتن پاسپورت برای اطفال درخواست کتبی والدین(پدر و مادر) و در حالت‌های خاص، یکی از آن‌ها، ولی وضعی یا اجازه محکمه می‌تواند برای اطفال پاسپورت بگیرد.»
بیگم (نام مستعار) که ۳۲ سال سن دارد، مادر دو فرزند است. او می‌گوید شوهرش در خارج از کشور زندگی می‌کند و از اقارب شوهرش نیز در کابل کسی نیست. او بعد از ده روز سرگردانی نتواسته به فرزندانش پاسپورت بگیرد. او گفت: «برادر شوهرم با شوهرم در استرالیا است. پدر شوهرم هم فوت کرده. پسر کاکای شوهرم که در غزنی زندگی می‌کند، برایش از کابل زنگ زدم تا بیاید که برای اولادهایم پاسپورت بگیرم، چون بدون اقارب پدری پاسپورت نمی‌دهند، اما او گفت که مصروف است و نمی‌تواند بیاید. تاحال هم نتوانستم پاسپورت بگیرم؛ چون فوتوکاپی تذکره پدر ره هم قبول نمی‌کند. این واقعا حق‌تلفی است از این‌که هیچ مشروعیت در زندگی فرزندانم ندارم.»
زهرا (اسم مستعار) زن ۳۴ ساله و مادر یک فرزند دختر است. او نیز از مشکلات گرفتن پاسپورت برای فرزندش در نبود اقارب پدری او می‌گوید: «من هشت سال قبل از شوهرم جدا شدم و سرپرستی دخترم را به‌صورت غیررسمی اما بر اساس توافق خانوادگی در بدل مهریه و موضوعات مالی گرفتم. دخترم دو سال قبل که پانزده سال سن داشت، می‌خواست از طریق یک برنامه آموزشی در ولایت بامیان به هند برود، به پاسپورت نیازداشت. زمانی که من و دخترم به کابل رفتیم، متاسفانه بعد از شش روز، به دلیل این که شوهر و اقارب شوهرم با من نبود، نتوانستم برای او پاسپورت بگیرم.»
خانم زهرا می‌گوید که با مشکلات زیادی و به وساطت یکی از دوستان برادرش در ریاست پاسپورت، توانسته برای دختر خود پاسپورت بگیرد. به گفته او، ماموران ریاست پاپسورت عریضه و درخواست او را امضا نمی‌کردند.
حیکمه علی زاده که قبلا در ولایت بامیان وکیل مدافع بود و فعلا در فرانسه زندگی می‌کند در مصاحبه‌ی تلفنی در مورد قانون پاسپورت به رسانه‌ی رخشانه گفت: «عملا و صریحا هیچ ممانعت قانونی در قانون پاسپورت وجود ندارد که خانم نمی‌تواند برای فرزندانش پاسپورت بگیرد؛ اما در ماده هژدهم قانون ریاست پاسپورت، «ولی وضعی» را مشخص کرده است که شامل وابستگان پدری فرزند می‌شود.»
خانم علی زاده می‌گوید، با آن‌که در قانون ریاست پاسپورت ممانعتی وجود ندارد که خانم نتواند برای فرزندانش گذرنامه بگیرد، اما در اجرای آن ممانعت وجود دارد. خانم علی زاده می‌افزاید: «زمانی که از والدین حرف در میان می‌آید، شامل پدر و مادر می‌شود که حق این را دارد تا برای فرزندش پاسپورت بگیرد. اما در عمل، زن نمی‌تواند برای فرزندش پاسپورت بگیرد و هنگام مراجعه در ریاست پاسپورت، بودن مرد (پدر، کاکا،پسر کاکا..) یا هم رضایت‌خط کتبی حتمی است.»
