زنان دست‌فروش در بلخ: طالبان از ما اخاذی می‌کنند

زیبا بلخی

مقابل شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی سینای بلخی، جایی‌که پس از روی کار آمدن دوباره‌ی طالبان، محل کار شمار زیادی از زنان دست‌فروش در بلخ است. این زنان در هوای گرم و سرد شهر مزارشریف از بام تا شام سرگرم فروش لباس و وسایل دست دوم هستند تا به گفته‌ی خود شان، لقمه‌ی نانی برای فرزندان خود پیدا کنند.

 این زنان مدعی اند که طالبان در بلخ، روزانه از هر زن دست‌فروش مبلغ ۲۰ افغانی می‌گیرند، بدون این‌که توضیح ‌دهند این کار برای چه است. به همین خاطر، آن‌ها این کار طالبان را«اخاذی» می‌دانند.

این زنان می‌گویند، در شرایطی‌که روزانه ۵۰ افغانی فروش ندارند، پرداخت این مقدار پول برای شان دشوار است. به گفته‌ی شماری از زنان دست‌فروش، گاهی هم اتفاق افتاده که چون در طول روز هیچ فروشی نداشته‌اند، ۲۰ افغانی از زنان دیگر قرض گرفته و به ماموران طالبان داده‌اند.

آمار مشخصی از تعداد زنان دست‌فروش بلخ در دست نیست؛ اما پس از روی کارآمدن طالبان و وضعیت نامناسب اقتصادی، شمار زنان دست‌فروش در خیابان‌های شهر مزار شریف بیش‌تر شده است. تا قبل از طالبان، تنها شمال«روضه مبارک»، مشهور به جاده‌ی مندوی شاهد حضور حدود ۳۰ زن دست‌فروش بود؛ اما این روزها در خیابان‌های بیش‌تری زنان بساط دست‌فروشی پهن کرده‌اند. از جمله مقابل شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی سینای بلخی که این روزها زنان دست‌فروش زیادی در آن‌جا دیده می‌شوند.

با حاکمیت دوباره‌ی طالبان، افغانستان با بحران بی‌پیشینه‌ی بشری مواجه شده است. براساس تازه‌ترین گزارش دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه‌ی سازمان ملل(اوچا)، در افغانستان«حدود شش میلیون نفر با سطوح اضطراری ناامنی غذایی روبه‌رو هستند؛ یک قدم دورتر از قحطی. این از بالاترین ارقام در جهان است.»

 این نهاد گفته است که در سال جاری میلادی، ۲۹ میلیون نفر نیاز به کمک‌های بشردوستانه دارند.

در کنار هوای گرم و عاید اندک، «اخاذی» طالبان کار را برای زنان دست‌فروش سخت‌تر کرده است.

شیلا(مستعار) ۳۸ ساله، مدت هشت ماه می‌شود که به دلیل فقر و تنگ‌دستی، به دست‌فروشی روی آورده است. او از بی‌جا‌شده‌های داخلی جنگ است که از ولایت قندوز به بلخ آمده است. شیلا در روی بساطش لباس‌های دست دوم می‌فروشد: «از هر لباس کهنه‌ای که از مردم می‌خرم و دوباره می‌فروشم، فقط ۱۰افغانی فایده برایم می‌ماند. من روزهایی شده که هیچ فروش نداشتم؛ اما مجبور شدم ۲۰ افغانی از زن‌های دیگر قرض کنم و به طالبا بدهم. یا هم روزهایی می‌شود که فقط ۵۰ افغانی عاید می‌کنم. ۲۰ افغانی‌اش را بدهم به طالبا و ۱۰ افغانی را هم به چوکی‌دار، پس به خودم چی می‌ماند؟»

شیلا می‌گوید، شوهرش را هشت سال قبل در نتیجه‌ی جنگ از دست داده است. او حالا تنها نان‌آور خانواده‌ی چهار نفری‌اش است. از این راه باید کرایه‌ی خانه را هم پرداخت کند.

درحالی‌که شیلا سرگرم نشان دادن لباس‌های دست دوم به مشتری‌ است، می‌گوید که از ساعت هفت صبح تا چهار شام به این جاده می‌آید و با سود بسیار ناچیز، دوباره به خانه بر می‌گردد: «روزانه فروش ندارم. خانم‌ها می‌آیند قیمت لباس را می‌پرسند، باز نخریده پس می‌روند. روز تا شام زیر آفتاب سوزان می‌شینم. همیشه از دست زیاد نشستن، کمردرد و گردن‌درد هستم، ولی باز هم تحمل می‌کنم، چون کار دیگری نیست. مجبور هستم به اولادهایم حداقل یک نان‌ خشک ببرم.»

شیلا می‌گوید، در صورتی‌که روزانه مقدار پول تعیین‌شده را برای افراد طالبان ندهند، به آنان اجازه‌ی دست‌فروشی داده نمی‌شود. او گفته است، طالبان توضیح درستی نمی‌دهند که چرا روزانه ۲۰ افغانی را از آن‌ها می‌گیرند: «می‌گویند به‌خاطر جایی‌که می‌شینید، باید پول بدهید. در صورتی‌که ما کدام کراچی نداریم، کدام دکان نداریم، فقط در روی سرک نشسته و لباس می‌فروشیم.»

از نظر شیلا، این کار طالبان به معنای گرفتن نان زنان فقیر است.

شیلا می‌گوید، لباس‌ها را نظر به نوعیت و اندازه‌ی جدید بودن شان با قیمت‌های مختلف خریداری می‌کنند؛ اما فقط با تفاوت بسیار اندکی، در حدود ۱۰ افغانی دوباره به مشتریان شان به فروش می‌رسانند. او با اشاره به لباس محفلی طفلانه‌ای که کنار دستش است، می‌گوید: «این لباس را من به ۹۰ افغانی خریدم و ۱۰۰ افغانی به فروش می‌رسانم، چون از این قیمت بیش‌تر، از یک کهنه‌فروش کسی لباس نمی‌گیرد.»

در جاده‌ی مقابل شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی سینای بلخی در بلخ، زنان دست‌فروش زیادی مانند شیلا هستند که مصروف فروش لباس‌های دست دوم اند. زنان چادری‌پوشی که روی زمین نشسته‌اند. شماری در زیر سایه‌بان‌هایی‌که از چادر ساخته‌اند، نشسته و تعدادی نیز بدون سایه‌بان در زیر آفتاب گرم مصروف خرید و فروش هستند.

در کنار شیلا، زن دیگری نیز زیر سایه‌بان نشسته است که شش ماه می‌شود از راه دست‌فروشی لباس‌های دست دوم، مصارف زندگی خانواده‌اش را تامین می‌کند. او با نام مستعار ماریا، حاضر شده است با رسانه‌ی رخشانه صحبت کند. او می‌گوید، تنها نان‌آور سه فرزندش است.

به گفته‌ی ماریا، بیش‌تر زنانی‌که در این‌جا مصروف دست‌فروشی هستند، بیوه، فقیر و تنها نان‌آور خانواده‌های خود هستند. به همین خاطر، حاضر شده‌اند با پذیرش سختی‌های بی‌شمار، در روی جاده دست‌فروشی کنند.

ماریا چهارسال پیش شوهرش  را در اثر بیماری سرطان از دست داده است. او گفته است، روزانه ۸۰ افغانی بیش‌تر درآمد ندارد.

ماریا از منطقه‌ی شیرآباد شهر مزارشریف برای دست‌فروشی به مرکز این شهر می‌آید. او می‌‌گوید،  از ساعت شش صبح تا چهار شام مصروف دست‌فروشی است؛ اما در آخر روز تنها می‌تواند چند قرص نان‌ خشک با خود به خانه ببرد.

او می‌گوید: «من زیاد روزانه عاید بکنم ۸۰ افغانی. این ۸۰ افغانی را اول‌تر من به چی راهی مصرف بکنم. ۲۰ افغانی‌اش را باید هر روز به طالبا بدهم، ۱۰افغانی هم به چوکی‌‎دار بدهم، ۲۰ افغانی هم کرایه راهم شود. د خود من چی می‌ماند؟ »

طالبان محدودیت‌های زیادی علیه زنان وضع کرده‌اند. یکی از این محدودیت‌ها، ممنوعیت کار زنان است. کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهند‌گان به تازگی (سه‌شنبه، ۸ حمل) گفته است، وضع محدودیت‌ها بر زنان باعث اُفت اقتصادی خانواده‌ها و جامعه شده است.

ماریا گفته است،  با هزار و یک مشکل، برای دست‌فروشی بر روی خیابان می‌آید و این تنها گزینه‌ی او برای گذران زندگی است: «اگر بگوییم روزانه پیسه نمی‌دهیم برای تان، از زور خود استفاده می‌کنند و نمی‌مانند که بیاییم و کار بکنیم.»

این زن ۴۲ ساله  می‌گوید، طالبان باید به این کار خود پایان دهند: «همین ۲۰ افغانی که برای این‌ها هیچ‌چیزی نمی‌شود؛ اما به ما می‌تواند مصرف یک روز فرزندانم باشد. دیگر از ما روزانه پول جمع‌ نکنند.»

شفیقه(مستعار) ۴۷ ساله یکی دیگر از زنان دست‌فروش در خیابان‌های شهر مزار شریف است. شوهر شفیقه تا قبل از روی کار آمدن طالبان، در یک نهاد دولتی شهر مزار شریف به عنوان محافظ کار می‌کرد؛ اما با روی کار آمدن این گروه، طالبان وی را از وظیفه‌اش منفک کرده‌اند. شفیقه می‌گوید که شوهرش بی‌کار است و او حالا  تنها نان‌آور خانواده‌ی شش نفری‌اش است.

ساعت یک بعد از ظهر است. شفیقه تا حال ۶۰ افغانی از فروش لباس‌های دست دوم به دست آورده است. با نگرانی می‌گوید: «اگر از مقدار پولی که امروز عاید کردم، سهم طالب و چوکی‌دار را جدا بکنم، تا حالی فقط ۳۰ افغانی برای خودم می‌ماند و به یک خانواده که شش نفر است، این پول هیچ‌چیزی نمی‌شود.»

شفیقه می‌گوید، بیش‌تر لباس‌های دست دومی را که او به فروش می‌رساند، از سوی همسایه‌گان و نزدیکانش به گونه‌ی رایگان دریافت می‌کند و گاهی هم از مردم خریداری می‌کند.

شفیقه نگران است که همین روزنه‌ی ناچیز درآمدش را هم از دست دهد. درحالی‌که خودش را به مرتب کردن لباس‌های پیش‌رویش سرگرم می‌کند، می‌گوید: «{طالبان} از پیش ما پول جمع نکنند و رزق روزی اولادهایم را نگیرند.»

قبلا نیز زنان دست‌فروش در بلخ در گزارشی به رسانه‌ی رخشانه گفته بودند که به خاطر پهن کردن بساط در کنار خیابان از سوی طالبان اذیت، تحقیر و توهین می‌شوند.

به گفته‌ی زنان دست‌فروش، مقدار ۲۰ افغانی پولی را که روزانه طالبان می‌گیرند، معلوم نیست که مربوط کدام نهاد طالبان می‌شود؛ اما دکانداران محل گفته‌اند که این کار شهرداری طالبان است. رسانه‌ی رخشانه موفق نشد که نظر شهردار طالبان در بلخ را در این مورد بگیرد.