هانیه فروتن
۳۱ می مصادف است با روز جهانی بدون دخانیات. سازمان بهداشت جهانی یا «WHO» شعار سال ۲۰۲۴ را «محافظت از کودکان در برابر صنایع دخانی» اختصاص داده و خواستار توجه دولت‌ها در این خصوص شده است.
۳۱ ماه «می» در حالی فرامی‌رسد که کودکان در افغانستان از طبقه‌ی آسیب‌پذیر در برابر دخانیات به شمار می‌روند و به گفته‌ی مسوولان طالبان، حدود یک میلیون معتاد به مواد مخدر در افغانستان را کودکان و زنان تشکیل می‌دهند.
این تازه‌ترین آماری است که عبدالسلام حنفی، معاون اداری ریاست‌الوزرای طالبان در آخرین سفر خود به ولایت بدخشان داده است. اما این مقام طالبان مشخص نکرده که دقیقا چه میزان از این قربانیان، کودکان هستند.
به نظر می‌رسد آمار واقعی کودکانی که در افغانستان معتاد به دخانیات هستند، بیشتر از چنین آمارهایی است.
طبق گزارش‌ها، کودکان مصرف‌کننده‌ی دخانیات در افغانستان، بین سنین ۹ تا ۱۷ سال هستند و بیشتر از نوع «سیگار» استفاده می‌کنند.
مهدی ۱۶ ساله از ۹ سال به این طرف سیگار مصرف می‌کند. او که ساکن منطقه‌ی چهل‌دختران در ناحیه سیزدهم کابل است می‌گوید، مصرف روزانه‌اش نیم پاکت سیگار است: «هفت سال قبل با تشویق دوستان و هم کلاسی‌های مکتبم میل به کشیدن سیگار پیدا کردم، دوستانم می‌کشیدن و به منم میگفتن بزن یک نخ.»
مهدی گفته: «در اوایل خانواده‌ام در جریان نبودند و زمان استفاده از سگرت مسیر‌های خانه و مکتب با هم‌دوره‌های مکتب و دوستانم بودم. چندین بار تلاش کردم ترکش کنم اما بیشتر از یک روز طاقت نمی‌توانستم.»
رمضان ۱۰ ساله در همسایگی مهدی زندگی می‌کند. او گفته، نزدیک به یک سال است که به مصرف سیگار اعتیاد پیدا کرده است.
رمضان که هنوز صنف پنجم مکتب است پنهانی از خانواده‌اش سیگار می‌کشد.
رمضان در حالی که دود سیگار میان انگشتان کوچک‌اش پیچ‌وتاب خورده به هوا می‌رفت گفت: «یک روز که نزنم، مثل آدمی می‌شم که انگار چیزی را گم کرده باشه.»
یاسین ۱۷ ساله نخستین باری که لب به سیگار زد، فقط ۱۳ سال داشت. حالا از شروع این عمل چهار سال می‌گذرد.
کشیدن سیگار در مکان‌های سربسته و عمومی در بسیاری از کشورها ممنوع است. کشورها در این زمینه مقررات سخت‌گیرانه‌ای دارند. اما در کشورهایی مثل افغانستان، خبری از چنین مقرراتی نیست. فرهنگ مصرف سیگار در فضاهای سربسته و عمومی یک امر معمول است.
یاسین نیز گفته است، چون برادر بزرگ‌ترش در خانه سیگار می‌کشیده او نیز به این عمل گرفتار شده است.
سازمان بهداشت جهانی می‌گوید، ۳۰ میلیون نوجوان در سراسر دنیا سیگار می‌کشند و یا هم از محصولات تنباکوی بدون دود استفاده می‌کنند که بیشتر این رقم‌ها در کشورهای دارای توسعه‌ی انسانی پایین و فقیر به ثبت رسیده است.
مشکل بزرگ‌تر دیگر در افغانستان دسترسی آسان کودکان زیر ۱۸ سال به دخانیات است. هیچ محدودیتی برای دسترسی کودکان به آن وجود ندارد.
محمدعیسی، صاحب مغازه‌ای در کابل به رسانه‌ی رخشانه گفته است، بیشتر مشتریانی که از او سیگار می‌خرند، نوجوانان و کودکان هستد.
محمدعیسی گفته، روزانه حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر از کودکانی که دانش‌آموز مکتب هستند، برای دریافت سیگار به دکان او مراجعه می‌کنند.
هرچند آمار تازه‌ای وجود ندارد، اما براساس آمار وزارت صحت‌عامه حکومت پیشین، هفت درصد از دانش‌آموزان مکتب در کشور سیگار مصرف می‌کنند.
روانشناسان کودک به این باور هستند که دلیل عمده‌ی روآوردن کودکان به سیگار، وضعیت آشفته‌ی مصرف دخانیات است که در همه‌جا صورت می‌گیرد.
نظام‌الدین عزیز، روانشناس و مسوول یک مرکز درمانی روانی در کابل می‌گوید: «وقتی الگوی آنها فردی آلوده به دخانیات است، مسئله روشن است که کودک نیز به تقلید ازعمل آن الگو، پیروی می‌کند.»
این روانشناس کودک معتقد است که استفاده‌ی سیگار توسط اعضای خانواده در مقابل کودکان، دلیل دیگر درگیر شدن کودکان به دخانیات است.
به گفته‌ی سازمان جهانی صحت، ۳۷ میلیون نوجوان در سراسر جهان از سن ۱۳ تا ۱۵ سال، تنباکو استفاده می‌کنند.
این سازمان با ابراز نگرانی از هدف قرار گرفتن نوجوانان توسط صنایع دخانی از جمله سیگار الکترونیکی، خواستار توجه خاص دولت‌ها به این مساله شده است. اما در افغانستان دولتی نیست که چنین خطرهایی را درک کند به همین دلیل هم‌چنان کودکان، قربانیان بی‌دفاع اعتیاد و دخانیات هستند.
