«همسرت مُرتد‌ شده»؛ در اداره شهدا و معلولین طالبان در هرات چه می‌گذرد؟

علی صادقی

در یک روز گرم  تابستانی، در کناره‌ی دیوارهای محوطه‌ی داخلی اداره « شهدا و معلولین» هرات زنان و مردان صف طولانی بسته‌اند. جلو دروازه ورودی نیز هرج و مرج است. مراجعه کنندگان با جیغ و فریاد، سعی در دادخواهی دارند. کارمندان طالبان به خاطر ازدحام بیش از حد، برای رفت و آمد به بیرون از اداره از راه پنجره‌ها استفاده می‌کنند. جمعیت پیش دروازه هر لحظه با لت‌وکوب نگهبانان طالب به عقب رانده می‌شود.

زنان می‌گویند، اداره شهدا و معلولان طالبان درهرات با تعصب قومی و جنسیتی با آن‌ها رفتار می‌کنند. به همین‌خاطر مردم برای کاری که یک ساعت وقت می‌گیرد، روزها سرگردان‌ اند. از طرف دیگر، یافته‌ها نشان می‌دهد که طالبان با خانواده‌های شهدای نیروهای امنیتی حکومت سابق افغانستان که در جنگ با طالبان جان شان را از دست داده‌اند، برخورد توهین‌آمیز دارند.

تاج‌گل احمدی* زن ۵۰ ساله‌‌‌ای، از شدت گرما و گرسنگی در گوشه‌ا‌ی به دیوار تکیه زده است. او منتظر است  تا وقفه‌ی نماز و نان چاشت کارمندان طالب در اداره‌ی شهدا و معلولین هرات تمام شود، تا شاید امروز موفق شود که اسنادش طی مراحل شود.

تاج‌گل می‌گوید،  15 سال پیش همسرش را که یک نظامی بوده در جنگ با طالبان در ولسوالی غوریان هرات از دست داده است. در حکومت قبلی او به عنوان همسر «شهید» از اداره شهدا و معلولین حکومت قبلی معاش در یافت می‌کرد.

او با چندین بار رفت‌و آمد از ولسوالی غوریان هرات به شهر، قادر نشده در یک سال گذشته اسنادش را طی مراحل کند. به گفته‌ی تاج‌گل، طالبان به بهانه‌های مختلف او را سرگردان کرده: «طالب گفت صغیر داری؟ گفتم ما صغیر داشتیم،  صغیر ما کبیر شده و همسر گرفتن. حالی ما تنهاییم… به ما گفت، تو تنهایی ما به تو پول نمی‌دیم.»

تاج‌گل می‌گوید، غیر از مددمعاشی که قبلا اداره شهدا و معلولین هرات به او می‌داد، دیگر هیچ درآمدی ندارد و زندگی‌اش وابسته به همان درآمد است. او اکنون بعد از ازدواج فرزندانش تنها زندگی می‌کند و از وقتی که طالبان معاشش را قطع کرده، با پشم‌ریسی مخارج خود را تأمین می‌کند.

دولت قبلی افغانستان به خانواده کشته‌شدگان جنگ‌های چهل سال اخیر افغانستان و هم‌چنان افراد دارای معلولیت جسمی کمک نقدی می‌کردند. این برنامه در حکومت طالبان هم ادامه یافته است. رسانه‌های وابسته به طالبان قبلا اعلام کرده کرده بودند که در بیست‌ودومین نشست کابینه این گروه طرح کمک برای افراد دارای معلولیت جسمی، یتیمان و زنان بدون سرپرست تصویب شده‌است. اما جزئیات زیادی از این طرح هنوز روشن نیست.

تاج‌گل می‌گوید، یک مَن پشم گوسفند را در چها روز می‌ریسد و فقط ۱۵۰ افغانی بابت کارش می‌گیرد. او به نقل از ماموران طالبان در اداره شهدا و معلولان هرات گفته است: «دگه به تو پول نمی‌دیم. به شهدای خود می‌دهیم. ما شهید زیاد دادیم به این چند سال.»

او گفت که از ولسوالی غوریان هرات، حدود ۱۵۰ خانواده از بستگان قربانیان جنگ چهل ساله افغانستان که کارت مدد معاش اداره شهدا و معلولین را داشتند، از سوی طالبان جواب شده‌اند.

مشکلات یکی دو تا نیست

نیلوفر صدیقی ۲۵ ساله دستکم سه ماه است که پشت دروازه اداره شهدا و معلولین طالبان درهرات سرگردان است. نیلوفر سه سال قبل در انفجار یک فلانکوچ‌ مسافربری داخل شهری، پای چپ خود را از دست داده است. او می‌گوید، هنوز روند درمانش ادامه دارد.

به گفته‌ی نیلوفر، در حکومت قبلی افغانستان اسنادش به‌عنوان معلول قربانی جنگ تایید شده بود، اما حکومت طالبان آن ‌را باطل اعلام کرده است. او در مورد برخورد طالبان گفت که مشکلات یکی دو تا نیست: «ارزش ندادن به شهدا و معلولین حکومت جمهوریت، تعصب قومی، زبانی و جنسیتی، چشم‌چرانی کارمندان طالب… جزء بزرگ‌ترین مشکلات ورثه‌های شهدا و زنان معلول در اداره‌ی شهدا و معلولین ولایت هرات است.»

خبرنگار رسانه‌ی رخشانه در صحبت شخصی  با شمار زیادی از زنانی که برای‌ گرفتن حقوق شان به اداره‌ی شهدا و معلولین هرات آمده اند، دریافته که طالبان با خانواده‌های شهدای نیروهای امنیتی و معلولان جنگی در حکومت جمهوریت، رفتارهای سلیقه‌‌ای دارند و شفافیت در بررسی اسناد آن‌ها وجود ندارد.

اداره شهدا و معلولین طالبان درهرات روزهای هفته را برای مراجعه جداگانه زنان و مردان تقسیم‌بندی کرده است. سه روز اول هفته برای زنان و روزهای دیگر برای مردان در نظر گرفته شده است.

بدرفتاری با مراجعین روی دیگر این ماجرا است. زنانی که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده مدعی‌اند که با آزار و اذیت کلامی و فیزیکی نگهبانان طالب مواجه شده‌اند. خبرنگار رسانه‌ی رخشانه نیز بدرفتاری با مراجعه کنندگان، به‌ویژه زنان را شاهد است.

نیلوفر، روزانه در هوای گرم در صف‌های طولانی اداره‌ی شهدا و معلولین می‌ایستد. او گفت که گاهی شده که زخم پایش به خاطر گرمی هوا عود کرده است. هنوز قالب پلاستیکی پایش او را اذیت می‌کند و به قول خودش، این درد برایش معادل با «هر روز مُردن» است.

او گفت: «اداره‌ی شهدا و معلولین هرات دیگر برای دادن حقوق ورثه‌های شهدا و معلولین کار نمی‌کند، بلکه در حال حاضر به طالبان کشته و معیوب شده در حکومت گذشته، یا به گفته‌ی خودشان مجاهدین اولویت می‌دهند.»

نیلوفر، روزهایی که به برای تایید اسنادش به عنوان قربانی جنگ به این اداره طالبان مراجعه کرده، شاهد برخوردهای ناسالم زیادی از سوی افراد طالبان بوده است؛ از کارشکنی و برخورد تبعیض آمیز قومی گرفته تا رفتارهای که برای او معنای آزار جنسی داشته است.

او گفت: «اقوام هزاره و تاجیک در ورودی بخش شهدا و معلولین به بهانه‌های مختلف از سوی طالبان لت و کوب می‌شوند. هفته‌ی گذشته یک جوان تاجیک که برای گرفتن حقش صدا بلند کرد، از طرف چهارپنج طالب اول خیلی لت‌وکوب شد و بعدا به حوزه برده شد.»

نیلوفر می‌گوید، روزی یک طالب از او خواسته است که عکس بزرگ‌تری از خودش به او بدهد. از قول او، چشم‌چرانی و نگاه‌های آزاردهنده افراد طالبان برای زنان دردسر دیگری در این اداره است. «یکی از کارمندان شهدا و معلولین با من گرم گرفت و پرسید که این مدت کجا بودی، چرا نیامدی؟»

ماجرا در این جا تمام نمی‌شود. نیلوفر می‌گوید، در یکی از روزها شاهد بوده که «وقتی طالبان زنان را از بخش دروازه‌‌ی ورودی به طرف پنجره انتقال دادند، یک زن دستش به سیم لُچ خورد و او را برق گرفت. اون زن چندین دقیقه در آن‌‌جا افتاده بود و هیچ‌کسی را هم نداشت که او را به شفاخانه ببرد، آخر مشخص نشد که مُرد یا زنده ماند.»

 در مورد مشابه دیگر، به نقل از یکی از نگهبانان دروازه بیرونی اداره شهدا و معلولین هرات که عضو طالبان هم بوده،  دست یک زن کهن‌سال معلول توسط یک طالب شکسته شده است. ماجرا این بوده که مامور طالب شک داشته که کجی دست زن از معلولیت است، آن‌قدر دست را فشار داده تا شکسته است. هرچند این نگهبان گفت که عامل این کار از سوی طالبان بازداشت شده است.

از قول نیلوفر، طالبان معاش افراد دارای معلولیت و بازماندگان شهدا را نصف کرده است. در حکومت قبلی بازماندگان «شهدا» سالانه حدود ۶۰ هزار افغانی از دولت می‌گرفتند.

حليمه اخلاقی* زن ۵۴ ساله می‌گوید، دیگر از گرفتن حق خود ناامید شده است. او با ماه‌ها سرگردانی هیچ جوابی نگرفته است. حلیمه گفت که همسرش را در سال ۱۳۶۵  درجنگ از دست داده است. او در حکومت پیشین، سالانه ۶۰ هزار افغانی می‌گرفت که طالبان به تازگی برایش گفته در یک سال فقط هفت هزار به او می‌دهند.

از قول حلیمه، اعتراض‌هایش نه تنها جایی را نگرفته که با توهین و تحقیر پاسخ داده شده است. در یک مورد، طالبان  به او گفته که «شهید شما، اصلا شهید حساب نمی‌شه. همسر تو به نفع خود جنگ کرده و آخر هم همسرت مثل یک سگ مرتد شده.»

حلیمه که خودش از قوم هزاره است، گفت که تبعیض قومی در اداره شهدا و معلولین هرات بیداد می‌کند. «یک روزی به داخل اداره‌ی شهدا و معلولین بودم که یک مرد ریش‌داری آمد، باز کارمند طالب، همو لحظه کاغذ مرا دور انداخت و کارهای مولوی ره پیش برد.»

شلاق؛ تجربه آشنا برای زنان

شلاق زدن زنان توسط طالبان تجربه آشنا برای زنان و ننگ تاریخی برای این گروه است. عکس طالبی در حال شلاق زدن زنان در دوران اول حکومت این گروه در دهه‌‌ی ۷۰ سال‌ها ننگ پیشانی طالبان در رسانه‌ها بود. اما به نظر می‌رسد این تجربه در حال تکرار شدن است.

زنان که در این گزارش صحبت کرده می‌گویند، در اداره شهدا و معلولین هرات از طرف طالبان شلاق خورده‌اند.

ضیاگل امیری زن ۳۵ ساله، حدود یک سال قبل برادرزاده‌اش در جنگ میان نیروهای امنیتی حکومت پشین و طالبان در هرات از دست داده است. او گفت، برای آن‌ها روشن نیست که عامل اصلی چه طرفی بوده، اما برادرزاده ۱۰ ساله او به خاطر اصابت چره مرمی هاوان کشته شده است.

اداره شهدا و معلولین طالبان درهرات  به این بهانه که شهید آن‌ها کوچک بوده، کاری نکرده است. اصرار‌های ضیاگل با شلاق جواب داده شده است. «بعضی‌ها را داخل راه می‌دادند و دیگرا ره با شلاق می‌زدند. طالب با شلاق به گوشم زد که بعد از او چند شب و روز فقط جیغ می‌کشیدم و گریه می‌کردم.»

روایت سحر محمدی* ۳۶ ساله از برخورد طالبان در اداره شهدا و معلولین حکایت تعصب است. او گفت، به خاطری که زبان پشتو نمی‌دانست، کارهایش گره خورده است. سحر همسرش را سه سال قبل در جنگ طالبان و نیروهای امنیتی حکومت پیشین در مسیر شاهراه هرات- قندهار از دست داده است.

او می‌گوید،  سه دختر و سه پسر دارد و بزرگترین پسرش ده ساله است که دریک نانوایی شاگردی می‌کند و هفته ۵۰۰ افغانی درآمد دارد.

او از تجربه رفتن خود به اداره شهدا و معلولین گفت: «طالبان برای هر چیزی بهانه می‌گیرند. وقتی پیش کارمندان طالب رفتم، به مه گفت پشتو گپ بزن. فارسی گپ نزن. گفتم مه پشتو یاد ندارم. طالب بعد از شنیدن ای گپ گفت، اسناد خور( خود را)  وردار، برو گم شو.»

یادداشت: نام‌هایی که با علامت «*» نشانی شده، با خواست مصاحبه شوندگان تغییر داده شده است.