بازگشت به خانه‌ای‌ که نه امنیت دارد نه نان

شیرین یوسفی

«در شرایط بد افغانستان سخت است که زندگی را از صفر شروع کنیم. همه چیز را قبل از رفتن به نصف قیمت فروختیم. حالا هیچ چیزی نداریم .حتا فرش و ظرف. کاملا درمانده و آواره هستیم. » سخنان فاطمه‌ی ۴۲ ساله است که ۲۰ روز می‌شود با همسر و پنج کودک خود از ایران به کشور برگشته است.

فاطمه می‌گوید، همسرش در نظام پیشین سرباز ارتش بود. وقتی که طالبان افغانستان را گرفتند، فاطمه و همسرش از ترس انتقام طالبان، افغانستان را ترک کردند.

طالبان با تسلط بر افغانستان، عفو عمومی اعلام کرد. اما قتل‌های مرموز نیروهای امنیتی چیزی نبود که از نظر کسی پنهان بماند. براساس گزارش نیویورک تایمز، طالبان تنها در شش ماه نخست حاکمیت خود، نزدیک به ۵۰۰ نفر از کارمندان دولت پیشین از جمله نظامیان را کشته و یا ناپدید ساخته‌اند. این روزنامه گفته ممکن است که آمار واقعی بیشتر از این باشد.

در یک سال گذشته، پیوسته خبرهایی از گرفتاری، قتل و شکنجه نیروهای امنیتی سابق افغانستان در رسانه‌ها منتشر شده است. در آخرین مورد، قاری قدیر آمر امنیت پیشین ولسوالی خلم سمنگان از طرف طالبان بازداشت و پس از رهایی به طرز مشکوکی کشته شد. ادعا می‌شود که طالبان او را کشته است.

قتل‌های زنجیره‌ا‌ی در افغانستان، فاطمه و همسرش را مجبور کرد تا دار و ندار خود را فروخته و قاچاقی راه ایران را در پیش بگیرند. فاطمه می‌گوید به هدف زندگی بهتر و امن به ایران رفت؛ اما سختی راه و برخوردهای غیرانسانی نیروهای امنیتی ایران چیزی بود که او انتظارش را نداشت. «در کشور ایران به مردم افغانستان به اندازه نخود هم اهمیت نمی‌دهند. همسرم سه ماه در فابریکه ذوب آهن کار کرد بدون این‌که معاشش را بدهد جواب داد. اگر شکایت می‌کردیم دست‌گیر می‌شدیم چون غیر قانونی بودیم.‌»

در نهایت، وضعیت در ایران به حدی برای فاطمه و همسرش بد شد که ترجیح داد برگردد. «این‌جا هم امنیت نداریم؛ چون طالبان است. کار نیست و نان نیست.»

حدود پنج ماه قبل، امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران گفته بود که ایران میزبان حدود پنج میلیون نفر از شهروندان افغانستان است که تعداد زیادی از آن‌ها پس از قدرت گرفتن طالبان از کشورشان گریخته‌اند. اما نگرانی از بد رفتاری ایران با مهاجران همیشه وجود داشته است. تا جایی که حتا طالبان به آن اعتراض کرده‌اند. اوایل امسال، ذبیح الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان گفته بود که از ایران خواسته تا مهاجران افغانستانی در این کشور را اذیت و آزار نکند.

تعارف دیپلوماتیک ایران و طالبان هرچه باشد، وضعیت برای فاطمه، همسر و فرزندانش که به خاطر بدرفتاری ایران دوباره در سایه ترس از انتقام طالبان برگشته، روشن است. او به خانه‌ا‌ی برگشته که نه امنیت دارد و نه نان. «یک هفته پشت خانه کرایی گشتیم؛ اما به قیمت مناسب نیافتم. در ایران کم و بیش لوازم خانه خریدیم که زندگی نو شروع کنیم. همه در جای ما ماند. امروز حتا یک بشقاب برای نان خوردن نداریم.»

بر اساس گزارش رسانه‌های ایرانی، اخیرا بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ مهاجر افغانستانی از ایران، دوباره به کشور بازگشت داده شده‌اند و تعدادی از این مهاجرین در حالت بد اقتصادی به سر می‌برند. قبلا روزنامه وال استریت ژورنال در گزارش مستندی در ۱۱ دسامبر گفته بود که ایران پناهجویان گریخته از طالبان را مجبور به بازگشت به افغانستان می‌کند.

یاسمین ۲۶ ساله نیز به تاز‌گی از ایران برگشته است. همسر یاسمین در حکومت پیشین کارمند وزارت اطلاعات و فرهنگ بود. اما طالبان او را از کار برکنار کردند. یاسمین می‌گوید، با فروش جواهرات خود به ایران رفته بود؛ اما دو ماه قبل از سوی پولیس ایران رد مرز شده است. «می‌خواستیم از ایران به ترکیه برویم و هموطو قاچاق به اروپا؛ اما مجبور شدیم ایران بمانیم تا پول قاچاقبر را پیدا کنیم. همسرم در کارخانه سنگ کار می‌کرد که حتا پول کرایه خانه نمی‌شد.هر لحظه ترس دست‌گیری ما بود که بالاخره همسرم رد مرز شد و مجبور شدیم برگردیم.»

یاسمین پیش از مهاجرت به ایران، دانش‌جوی سال آخر رشته کمپیوتر ساینس بود. حالا با برگشت دوباره به افغانستان می‌گوید: «همه چیز را از دست دادیم. حتا پول کرایه خانه را نداریم. خانواده همسرم هم که در ولایت است، نمی‌تواند با ما همکاری کند. حیران ماندیم زندگی‌ام را چطور بسازیم. نه پولی داریم که جای برویم و نه این‌که اینجا بمانیم. مثلی که در بیابان مانده باشیم.»

 یاسمین فعلا در خانه مادرش زندگی می‌کند. او می‌گوید، برای مهاجرین برگشت داده شده از ایران،  طالبان هیچ گونه همکاری نکرده است. در حالی که این گروه در روزجهانی مهاجرت  فراخوان «بازگشت به خانه» را داده بود. در بخشی از پیام رییس‌الوزرای این گروه آمده بود: «سال آینده، تمام مهاجران افغان را برای بازگشت به خانه فرا می‌خوانیم. دیگر در افغانستان آرامش برقرار شده است. همه می‌توانند از عفو عمومی برخوردار شوند و به کشور بازگردند.»

در ماه‌های اخیر براساس گزارش رسانه‌ها، شمار زیادی از مهاجرین افغانستان از سوی کشورهای ترکیه، ایران، پاکستان و تاجیکستان دوباره به کشور برگشت داده شده است.

بی‌نظیر باشنده شهر کابل می‌گوید،  پسر ۲۶ ساله‌اش دو ماه است که از ترکیه برگشت داده شده است. او به رسانه‌ی رخشانه گفت: «حویلی خود را گرو دادیم  و پسرم  را قاچاق فرستادیم. خود ما در خانه کرایی زندگی می‌کنیم.  پول گزافی را هزینه کردیم. کاملا در بلاتکلیفی مانده است. کارهم نیست. در خانه افسرده ومنزوی شده. دیگر پولی هم نداریم که دوباره بفرستیم. معلوم نیست آینده‌اش چه می‌شود. خیلی نگرانم کرده.»