« دو رنگی» طالبان در بلخ با دنیای یک‌رنگ دختران روشن‌دل

زیبا بلخی

بارها هنگام راه‌رفتن در خیابان با مانع برخورده، زمین خورده؛ اما دوباره سرپایش ایستاده شده است. ساعت‌ها برای عبور از خیابانی منتظر ایستاده تا کسی دستش را بگیرد و از آنجا عبورش دهد. اما همه این سختی‌ها را فقط برای یک چیز تحمل کرده و خم به ابرو نیاورده بود؛ این که او می‌توانست مکتب برود. نامش محبوبه*،  30 ساله و صنف ۱۱ مکتب است.

گروه طالبان نزدیک به یک ماه قبل، دختران روشن‌دل بالاتر از صنف ششم را در ولایت بلخ از رفتن به مکتب محروم کرده است. برای محبوبه که  دنیا را به‌جای دیدن، لمس می‌کند، خواندن و نوشتن راه جدید دیدن و ارتباط با دنیا بود. اما اقدام سخت‌گیرانه طالبان او را نا امید و سرخورده کرده است.

محبوبه مادرزادی نابینا به دنیا آمده است. او باور دارد که معلولیت ناتوانی نیست. برای همین محبوبه برای دانشگاه رفتن و حتا آینده‌اش رویایی روشنی بافته است. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «امارت اسلامی{طالبان} خوب کار نکرد مکتب ما را بند کرد. ما یک سال تحصیل ما مانده باید ما تحصیل کنیم مکتب را خلاص کنیم.»

برخلاف ولایت‌های دیگر افغانستان، طالبان دختران مکتب بالاتر از صنف ششم را در ولایت‌های بلخ، سرپل، جوزجان، قندوز از رفتن منع نکرده‌اند. تا یک ماه دیگر، نیمه دوم سال آموزشی در این ولایت‌ها حتا برای دختران بالاتر از صنف ششم به هم به پایان می‌رسد. اما این گروه در یک اقدام غیرمنتظره در نیمه‌های ماه میزان ۱۴۰۱ دختران روشن‌دل بالاتر از صنف ششم را در ولایت بلخ از رفتن به مکتب منع کرد. تا به امروز طالبان دلیل این تصمیم خود را توضیح نداده‌اند.

محبوبه به رسانه‌ی رخشانه گفته است، طالبان زندگی و دنیای یک رنگ آن‌ها را تاریک‌تر ساخته اند: «از برکت مکتب خوب بود با خواندن و نوشتن آشنا شدم،  اما حالی آدم که در خانه باشد درس‌ها فراموشش می‌شود. همین چند هفته که مکتب نرفتم بسیار خسته کن بود برایم روزها، وقتی مکتب نمی‌روم و مکتب بند شده خسته شدیم بیخی از این وضعیت.»

محبوبه هرچند از این اتفاق که دختران بالاتر از صنف ششم در شماری از ولایت‌های شمالی می‌توانند مکتب بروند، خوشحال است. اما از این که طالبان دختران روشن‌دل را از مکتب محروم کرده، فکر می‌کند در حق آن‌ها تبعیض روا داشته شده است: «همه مکتب‌ها باز است. یک مکتب ما را بسته کردند. ما جگر خون و ناراحت می‌شویم از این دو رنگی. برادرزاده‌های ما که در خانه است مکتب می‌روند اما ما چون نابینا هستیم به ما اجازه رفتن نمی‌دهند.»

محبوبه می‌گوید، او نمی‌خواهد بر دوش خانواده و جامعه باشد. از نظر او، رهایی از وابستگی در گرو آموزش است: «بار دوش هستیم. باید برای ما کمک کنند باید معلولین بتوانند خودشان سرپا ایستاد شوند. مکتب ما را باید باز کنند تا بتوانیم برای خود آینده بسازیم تا این که ما سر هیچ کسی توان نباشیم و خودکفا شویم.»

مکتب ویژه نابینایان و ناشنوایان در سال ١٣٩٠ در بلخ گشایش یافت که بیش از ٣٠٠ دانش‌آموز دارد و نزدیک به هشتاد تن شان را دختران تشکیل می‌دهند. این مکتب در شهر مزار شریف موقعیت دارد.

حبیب‌الله* پدر محبوبه است. در خانه دو دخترش روشن‌دل است. برای این پدر ۷۷ ساله، تصمیم طالبان شوکه کننده بوده است: «بیکار هستم باید مکتب شان باز شود حداقل بتوانند از عهده خود برآیند.»

حبیب الله به رسانه‌ی رخشانه گفته است، دختران بعد از خانه‌نشین شدن دچار افسردگی شده است: «بعد از بسته شدن هم یک هفته لباس‌های مکتب خود را می‌پوشید، زیر گراچ پشت دروازه ایستاد می‌شد منتظر موتر.  انتظار انتظار انتظار نه موتر آمد نه دیگه. این‌ها را هم خدا پیدا کرده باید به یک نظر دیده شوند. دخترم خو چگر خون است از وقت بسته شدن مکتب‌اش.»

نابینایان در جامعه افغانستان با مشکلات زیادی مواجه اند. اگر یک روشن‌دل دختر باشد، مشکلات شان مضاعف است. رفتار دوستانه و انسانی با دختران روشن‌دل در جامعه هنوز به یک امر پذیرفته شده تبدیل نشده است.

نازیلا* ۱۷ساله  یکی دیگر از دختران است که در مکتب ویژه نابینایان در ولایت بلخ دانش‌آموز صنف دهم است. به گفته نازیلا، نابینایان افرادی  هستند که کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرند و نابینایی شان باعث شده است تا به آن‌چه مستحق شان است، نرسند. وقتی سخن از بسته شدن مکتب می‌شود،  نازیلا به یاد روزهای اول رفتن خود می‌گوید: «روز اول که من به مکتب شامل شدم تقریبآ چندان بلدیت به مکتب نداشتم. قبل از این که من با این مکتب آشنا شوم و بروم اصلن امیدی نداشتم چون می‌گفتم ما نابینا هستیم و شاید کدام امکانات برای درس خواندن نباشد… روز اول که رفتم و به چوکی شیشتم خیلی یک احساس خوبی برایم دست داد.»

او می‌گوید، آرزوهای زیادی داشت؛ اما اقدام اخیر طالبان برای نا امید کننده است: «یک کسی را می‌دیدم که استاد است، می‌گفتم ای کاش روزی شود من هم مثل این شوم.  تا حالی در درجه بودم {در فهرست دانش‌آموزان ممتاز} و خیلی برای رسیدن به آروزهایم زحمت می‌کشیدم.»

نازیلا می‌گوید، آن‌ها به دستورات طالبان پابند بوده است. اما دلیل وجود نداشت که این رفتار به دختران روشن‌دل بالاتر از صنف ششم صورت می‌گرفت: «اگر به ما گفتند، روی بند بسته بکنید، کردیم. اگر برای ما گفتند شما با حجاب بیاید آمدیم، اما از این بیش‌تر چرا ما را اذیت می‌کنند.»

مسوولان مکتب و معارف طالبان برای دختران روشن‌دل بالاتر از صنف ششم هیچ توضیحی نداده است که چرا آن‌ها را از رفتن به مکتب محروم کرده‌اند. به نقل از نازیلا، سرمعلم مکتب ویژه نابینایان به یکی از دختران گفته است: «مکتب شما استثنا است و به دلیل این که استثنا است بسته شد.» رسانه‌ی رخشانه موفق نشد در مورد این تصمیم نظر نهادهای مسوول طالبان در بلخ را بگیرد.

سکینه* از دختران روشن‌دل بلخ هم گفته است، این کار طالبان دلیلی جز تبعیض ندارد. سکینه صنف دهم مکتب است. سکینه می‌گوید، دختران نابینا نیز مثل سایر افراد جامعه توانایی‌های زیادی دارند و معلولیت، ناتوانی نیست: «ما درست است دیده نمی‌توانیم اما مثل یک شخص سالم می‌توانیم کار کنیم ما خواندن و نوشتن را یاد داریم. ما خط بریل داریم که توسط آن می‌توانیم نوشته کنیم و بخوانیم ما هم از تلفن و کمپیوتر و وسایل پیش‌رفته استفاده کرده می‌توانیم هیچ دلیلی وجود ندارد که بگویم ما نابینایان ناتوان هستیم.»

سکینه گفته است: « یچ دلیل بخاطر بسته کردن مکتب ما نداشتند. ما معلول هستیم، ما استثنا هستیم، اما  آرزوهای ما را از ما نگیرند.»

 مرسل مسکین‌یار، نماینده افراد دارای معلولیت در ولایت بلخ است. او می‌گوید، افراد دارای معلولیت، به وِیژه روشن‌دلان از تبعیض آشکار در جامعه رنج می‌برند. او گفته است که حتا تبعیض هنوز در خانواده‌ها وجود دارد: «خانم‌ها در کل و مخصوصن خانم‌های دارای معلولیت در انزوا قرار داردند یکی این که یک جرم شان این است که آن‌ها خانم هستند و دوم این که دارای معلولیت هستند.»

از نظر مرسل، بیکاری، دسترسی نداشتن به آموزش و تبعیض مشکلات بزرگ افراد دارای معلولیت است که این مشکلات با آمدن طالبان بزرگ‌تر هم شده است.

عبدالرحیم صفا، مسوول انجمن نابینایان در ولایت بلخ نیز بسته شدن مکاتب به روی دختران روشن‌دل بالاتر از صنف ششم را تایید می‌کند. آقای صفا می‌گوید: «متاسفانه یک ماه پیش من نمی‌دانم چی گپ شد که امر کردن که دیگه این دخترها به مکتب اجازه نیست بیایند. از تمام امتیازات مکتب محروم شده‌اند سر از امروز قرار بود امتحانات شروع شود اما همه‌گی محروم شده‌اند اجازه آمدن در داخل مکتب تعلیمات خاص را برای شان نمی‌دهند.»

آقای صفا می‌گوید در مکتب ویژه نابینایان و ناشنوایان به تعداد سه استاد نیز از طبقه اناث فعالیت دارند که آن‌ها اما تا حال به فعالیت شان ادامه می‌دهند.

تا هنوز دلیل بسته شدن مکاتب حتا برای انجمن نابینایان هم روشن نشده است: «می‌گویند که به ما از مرکز، از ریاست عمومی تخنیکی و مسلکی افغانستان مکتوب آمده که شما از صنف شش به بالا دخترها را فعلن توقف بدهید حتا نمرات چهارنیم ماه شان که در کابل می‌رفت همان‌ها را هم پس مسترد کردند که این را اصلاح کنید و دخترها شاملش نباشد.»

به گفته آقای صفا آنان چندین بار برای باز شدن مکاتب به آمریت تخنیکی و مسلکی ولایت بلخ مراجعه کردند؛ اما پاسخی دریافت نکرده اند: «دادخواهی کردیم، رفتیم پیش آمر صاحب تخنیکی.  روز جهانی عصای سفید بود در اونجه هم یادآوری کردیم آن‌ها فقط یک کلمه هم به ما گپ نزدند چون در آن‌جا رسانه‌ها بود گفتند که ما در مقابل رسانه‌ها هیچ چیز گفته نمی‌توانیم.»

 طالبان از زمان روی کارآمدن شان محدودیت‌های زیادی را برای زنان دارای معلولیت جسمی نیز وضع کردند. قبلا طالبان فعالیت تیم ویلچر بسکتبال بانوان در ولایت بلخ را نیز متوقف کرده بودند.

براساس آمارهای رسمی حکومت پیشین،  ١٨هزار نفر به شمول نابینایان طبیعی و جنگی،  اعم از دختر و پسر در ولایت بلخ زندگی می‌کنند.

یادداشت: نام‌های با نشانی* مستعار انتخاب شده است.