برگشت به نقطه‌ی اول؛ مربیِ که به کارش عشق می‌ورزید، این روزها رنج می‌کشد

الهه رسا

این روزها در خیابان‌های هرات، زنان انگشت‌شماری دل به دریا می‌زنند و زیر پرچم طالبان رانندگی می‌کنند. اما اگر یک زن خواسته باشد که رانندگی یاد بگیرد، هیچ مرکز آموزشی فعال در این شهر نمانده است. تا قبل از حاکمیت دوباره‌ی طالبان، دست‌کم پنج مرکز آموزش رانندگی ویژه‌ی زنان در هرات فعال بود. به گفته‌ی منابع، همه‌ی این پنج مرکز بسته شده است.

عادله عدیل، یک دهه از عمر خود را صرف آموزش رانندگی برای زنان کرد تا در جامعه‌ی سنتی و به شدت محافظه‌کار هرات، شمار زنان راننده افزایش یابد؛ اما هیچ‌گاهی تصور نمی‌کرد که روزی بر دروازه‌ی مرکز آموزشی‌‌اش قفل زده می‌شود.

عدیل یکی از مشهورترین مربیان رانندگی برای زنان در هرات بود و سالانه برای حدود ۲۵۰ زن در «آموزشگاه رانندگی خواهران افغان» آموزش رانندگی می‌داد.  

عدیل در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «با آمدن امارت اسلامی (طالبان) چند ماه به آموزش رانندگی برای زنان ادامه دادم؛ اما نتوانستم که ماهوار هفت هزار افغانی کرایه‌ی این مرکز را بپردازم. در شرایطی‌ قرار گرفته بودم که هیچ عایدی از مرکز نداشتم. بسته‌کردن این مرکز به معنای بربادی چندین سال زحمت من برای رشد رانندگی در هرات بود.»

افغانستان از زمان سقوط دور اول طالبان بسيار تغيير کرده بود. نه تنها که دختران در شهرهای بزرگ می‌توانستند آزادانه رانندگی کنند که این کار یک افتخار هم بود. ده‌ها مرکز آموزش رانندگی ویژه‌ی زنان در افغانستان فعال بود. اما با برگشت دوباره‌ی طالبان، بسیاری چیزها سرجای اولش برگشت؛ مثل آموزش رانندگی زنان.

در ماه می سال جاری میلادی، طالبان در هرات صدور گواهی‌نامه رانندگی به زنان را متوقف کردند. خبرگزاری فرانسه به نقل از مقام‌های طالبان گزارش داده است که مربیان رانندگی از آموزش رانندگی به زنان به طور شفاهی منع شده‌اند.  

 شمار کمی از زنان که در شهر هرات مصروف رانندگی هستند، به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند که خدمات‌ صدور جواز رانندگی به زنان در ساختار مدیریت ترافیک طالبان در ولایت هرات به‌گونه‌ی کامل حذف شده است.

برای مربیانی مثل خانم عدیل که آموزش رانندگی به زنان هم یک ارزش اجتماعی بود و هم کار اکنون خانه‌نشینی سخت است؛ اما طاقت‌فرساتر از آن از بین رفتن آزادی نسبی زنان است.

خانم عادل دانش آموخته رشته اقتصاد از دانشگاه هرات است. او می‌گوید: «من از کودکی علاقه داشتم که برای مردم خود کاری بکنم. تنها کاری که می‌توانستم، همین آموزش رانندگی بود. من به خود افتخار می‌کنم که برای زنان زیادی آموزش رانندگی تدریس کردم.»

در شرایطی که فهرست محدودیت طالبان علیه زنان هر روز بلندتر می‌شود، خانم عدیل امید چندانی به تغییر اوضاع ندارد. اما ترجیح می‌دهد که از طالبان بخواهد تا از تصمیم‌های محدودکننده‌ی خود در مورد زنان صرف نظر کنند. «خواست من از امارت اسلامی این است که به زنان جواز رانندگی بدهند تا من بتوانم دوباره به شغل مورد علاقه‌ی خود برگردم و خواهران خود را رانندگی یاد بدهم.»

در شروع کار پا پیش گذاشتن برای عادله عدیل که می‌خواست برای زنان آموزش رانندگی بدهد، کار آسانی نبود. او با بسیار مشقت توانست خانواده‌ی خود را قناعت بدهد که با آموزش رانندگی به زنان برای خودش مشکلی پیش نمی‌آید. «واکنش نخست خانواده‌ی من در مورد این ‌که می‌خواهم برای زنان رانندگی یاد بدهم، خوب نبود. خانواده‌ی من می‌گفت که هرات شهر سنتی است و این کار خطرناک است. من با تلاش زیاد آنان را متقاعد ساختم که به من اجازه‌‌ی این کار را بدهند.»

از طرف دیگر، قبل از طالبان نیز چندین جریان‌ تندرو دینی در هرات در سایه‌ی نظام جمهوریت قدرت گرفته بودند و هرازگاهی لای چرخ آزادی زنان چوب می‌گذاشتند. «من وقتی مرکز آموزشی خود را تاسیس کردم، سختی‌های زیادی دیدم ولی تحمل کردم و مبارزه کردم. من در اوایل کار تهدید شدم. سنگ به سمت من پرتاب شد و برخی‌ها هم برای من متلک می‌گفتند. با تمام این سختی‌ها مبارزه کردم تا توانستم که دید مردم را نسبت به رانندگی زنان تغییر بدهم که زنان هم حق رانندگی دارند.»

عادله عدیل دوره‌های ۴۵ روزه در بخش‌های نظری [قوانین و مقررات ترافیکی]، عملی و تخنیک مورد نیاز موتر را برای زنان آموزش می‌داد. مربیِ که به کارش عشق می‌ورزید؛ اما این روزها دوری از کارش اسباب رنجش شده است. «از روزی که طالبان هرات را گرفتند، دفتر خود را بسته کردم و وسایل دفتر خود را به نصف قیمت فروختم. برخی از وسایل را هم به خانه خود منتقل کردم. من افسوس آن روزها را می‌خورم و همیشه دلم برای روزهایی تنگ می‌شود که آزادانه به زنان رانندگی آموزش می‌دادم.»

طالبان در ۱۵ ماه آگست سال ۲۰۲۱ از راه جنگ بساط حکومت قبلی افغانستان را برچیدند. از روز اول، شروع کردند به وضع محدودیت علیه زنان. این گروه تا کنون بیشتر از ۳۰ فرمان زن‌ستیزانه علیه زنان وضع کرده‌اند. براساس معلومات ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان، عقب‌گرد در حقوق زنان شدیدتر از دور اول حاکمیت طالبان است.

 تا قبل از حاکمیت طالبان، رانندگی یک زن در شهر هرات در حال عادی شدن بود. نه برای کسی رانندگی یک زن عجیب بود و نه این کار هم برای خانواده‌ها دغدغه. اما حالا دست‌کم برای خانواده‌ها رانندگی دختران‌شان در خیابان‌های زیر حاکمیت طالبان یک نگرانی جدی است.

صدف ۲۳ سال دارد و با قیمت ۴۰۰ هزار افغانی برای خود موتری خریده بود. اما از وقتی که هرات به‌ دست طالبان سقوط کرد، یک بار هم نشده که موترش را از پارکینگ خانه بیرون کند. او با حسرت می‌گوید که حتا  تصمیم  دارد موترش را بفروشد، اما هنوز مشتری مناسب پیدا نکرده است. «رانندگی زنان در هرات در حال رشد بود که حکومت سقوط کرد. حالا فکر می‌کنم که رانندگی زنان ختم شده است. همیشه حسرت می‌خورم که ای کاش زنان هم مثل مردان می‌توانستند رانندگی کنند.»